Спиноза этикасының өзекті мәселелері:
1) детерминизм (табиғаттағының бәрінің шарттылығы);
2) бостандық пен қажеттілік арақатынасы.
Оларды зерттей келіп Спиноза мынадай қорытындылар түйеді:
1) субстанцияда бостандық пен қажеттілік тұтасып, бірігеді;
2) Құдай (Табиғат) толық бостандыққа ие, бірақ Ол қажеттілік шеңберінде ғана әрекет етеді;
3) модустарда (жеке заттарда) еркіндік жоқ және олар қажеттілікке бүтіндей тәуелді;
4) адам – модус басқа модустардан ойлауымен ерекшеленеді, демек, бостандыққа ұмтылады. Бірақ ол өзі де модус болғандықтан азат емес және қажеттіліктің құрсауында ғана әрекет етеді;
5) жаны азаттықты қалағанымен, адам қажеттілік талабына көніп, қажеттілік ағынымен жүзеді (Спиноза тілінде – «рухани автомат» болып табылады);
6) сыртқы қажеттіліктерді – ішкі қажеттілікке айналдыру –бостандыққа апаратын жол;
7) бостандық – бұл танылған қажеттілік.
Жоғары дәрежедегі бостандыққа жету үшін Спиноза пікірінше мынадай шарттар орындалуы қажет:
1) табиғат – Құдай субстанциясы түріндегі қажеттілікті барынша (максималды) танып білу;
2) аффектілерден (қайғы, қуаныш, әуестену, т.б.) арылу қажет, өйткені олар бостандыққа кедергі жасап, адамды қажеттілік бойынша әрекет етуге мәжбүрлейді.
Спинозаның өмірлік девизі: «Күлмеу, жыламау, қарғамау – түсіну!».
Достарыңызбен бөлісу: |
