Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап

Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап

• Дауыссыз дыбыстар - айтылған кезде өкпеден шыққан ауа кедергіге ұшырап
• шығуынан болған дыбыстар. Дауыссыз дыбыстар үн мен салдырдан немесе тек
• салдырдан тұрады. Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстар мыналар: б, в, г, ғ, д, ж, з, й, к,
• қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, у, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.
• Дауыссыз дыбыстар үш жақты жіктеледі.
• 1. Дауыс (үн) қатысына қарай:
• Қатаң дауыссыздар
• Ұяң дауыссыздар
• Үнді (сонор) дауыссыздар
• 2. Айтылуына (жасалу тәсіліне) қарай:
• Шұғыл дауыссыздар: б, п, д, т, ц, г, к, қ, ч.
• Ызың дауыссыздар: в, ф, з, с, ж, ш, щ, ғ, х, һ.
• 3.Айтылу (немесе артикулациялық) орнына қарай:
• 1. Ерін (билабиаль) фонемалары: п, б, м, (у).
• 2.Тіс пен ерін (лабиальденталь) фонемалары: ф, в.
• 3. Тіс (денталь) фонемалары: т, с, з, д, ц.
• 4. Тіл ұшы (альвеоляр) фонемалары: н, л, ч.
• 5.Тіл алды (палаталь) фонемалары: р, ш, ж, й.
• 6. Тіл ортасы (преналаталь) фонемалары: к, г.
• 7. Тіл арты (веляр) фонемалары: қ, ғ, ц, х.
• 8.Көмей (фарингаль) фонемалары:һ.
• Дифтангоид дауыстылар – қазақ және өзге түркі тілдерінде кездесетін қосынды,
• яғни дивтонг дауыстылар. Олар – у және и.
• Африкат дыбыстар ц және ч.