Форма 12 Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы Техникалық және кәсіби білім беру факультеті

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Батаның түрлері

3. Жаттығу жұмысы

10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Тоқтар Әубәкіров
Тоқтар Әубәкіров 1946 жылы Қарағанды облысының Қарқаралы ауданында өмірге келген. Ресей Федерациясындағы Армавир жоғары әскери ұшқыштар училищесін (1969), авиация институтын бітірген (1979).

Қазақстан Респуликасының маркасы 1962 – 1965 жылы Теміртау құйма-механика зауытында токарь болды, есімі облыстың Құрмет кітабына алтын әріппен жазылды (1964). 1969 – 1975 жылы Кеңес Одағы Әскери-әуе күштерінің Қиыр шығыс әскери округінде ұшқыш, звено командирі, эскадрилья командирінің орынбасары. 1975 – 1976 жылы Мәскеу ұшқыштар-сынақшылар мектебін, Мәскеу авиация институтын бітірген (1979).

1989 жылы 1-болып, авиатасушы крейсердің алаңқайшасына «МиГ-29к» реактивті ұшағын үлкен шеберлікпен дәл қондырды. Сондай-ақ, ол реактивті ұшақтың 50-ден аса жаңа түрін сынақтан өткізді.

Толықтауыш - тұрлаусыз мүшелердің бірі.

Толықтауыш болатын сөздердің негізгі белгілері мыналар:

1. 
   Толықтауыш атау және ілік септіктерден басқа септіктерде тұрып, затты нұсқайды. Кейде толық мағыналы сөзден _;кейін туралы, жөнінде жайында деген септеулік шылаулардың бірі қосақталып тұрады.
   

1. 
   Толыктауыш болатын сөз заттық мағынаны білдіреді.
   
2. 
   Сұраулары аталған септіктердің кім? не? түбірлес сұраулары болады.
   
3. 
   Байланыс түрі - меңгеру және жанасу.
   

Анықтауыштың негізгі белгілері:

1.Зат есімнен немесе заттанган баска сөз таптарынан болған сөйлем мүшесінің сындық, сандық, иелік, мөлшерлік т.б. белгілерін білді: 2.Қандай? қай? канша? неше? кімнің? ненің? деген сұрақтарға жауап береді. 3.Өзі анықтайтын мүшемен матасу, қабысу түрінде байланысады.
Пысықтауыш және оның мағыналық түрлері
Сөйлемдегі іс-әрекет, оқиғаның мезгілін, мекенін, сын-қимылын, себебін, мақсатын білдіретін тұрлаусыз мүшені пысықтауыш дейміз. Пысықтауыштың негізгі белгілері:

1. Іс-әрекет, оқиғаның мезгілін, мекенін, сын-бейнесін, себеп-салдарын, мақсатын сипаттайды.

2. Қашан? қалай? неге? не себепті? не үшін? қайдан? кайтіп? қалайша? неліктен? деген сұрақтарға жауап береді.

3. Мағынасына карай беске бөлінеді:

А) Мезгіл пысықтауыш (қашан?);

Ә) Мекен пысықтауыш (кайда? қайдан?)

Б) Сын-қимыл пысықтауыш (қайтіп? қалай?)

В) Себеп-салдар пысықтауыш (неліктен? не себепті?)

Г) Мақсат пысықтауыш (кайтіп? неліктен? не үшін?)
11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
34-жаттығу. Мәтінді оқып шығып, қандай ауру туралы әңгіме болып жатқанын табыңыздар. Сөйлемнің тұрлаулы мүшелерінің астын сызыңыздар.

Бұл - жүрек бұлшықетінің жансыздануы, бұлшықеттерге оттегінің жетіспеуінен, оның атеросклерозға шалдығуынан пайда болатын ауру. Адам науқаспен ауырғанда, оның жүрегінің және төсінің тұсында қатты шаншу мен ауру байқалады. Шаншу мен ауру біресе күшейіп, біресе бәсеңдеп, минуттан бірнеше сағатқа, кейде тәулікке созылуы мүмкін. Ауру сезімі біртіндеп кеуде жасушаларының алдыңғы бөлігін түгелдей қамтиды. Сол жақ иық пен қол ауырады. Ол екі жауырынның ортасында, жауырынға, мойынға, екінші қолға ауыса бастайды.

Алыстағы АҚШ-та қазан айының жайдары жексенбісінде миллиондаған тұрғындар тас ормандай тұлып тұрған Нью-Иоркты тастап шығып, қала сыртында серуендеді. АҚШ - демалыстың қадірін білетін ел. Демалыстан бұрын денсаулықтың қадірін біледі. Тегінде, денсаулық сақтау саласының ақылы болғаны, айналып келгенде, тұрғындар үшін зияннан гөрі пайдалы сияқты. Әркім өзінің денсаулығының қадірін біледі, ауыра қалса, емделудің қанша тұратынын түсінеді. Сол себепті денсаулықты сақтаудың барлық жолдары қарастырылған. Сол себепті де демалыстарын денсаулықты нығайтуға арнайды. Ат жалында, су үстінде, ағаш арасында, теннис кортында, гольф көгалында, не керек, денені сергіту мен ширатудың бүкіл ордасында болады. Американдықтардың армансыз және белсенді демалатынын сол күні паркте, су жағасында, көшеде көп жүрген тілшілер тобы көкейге түйіп қайтқанбыз.

(Қ.Олжай)
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
36-жаттығу. Көрсетілген бағыт бойынша сөйлем құраныздар.

1) бастауыш  баяндауыш

2) бастауыш  анықтауыш  толықтауыш  баяндауыш.

3. 
   анықтауыш  пысықтауыш  баяндауыш.
   
4. 
   бастауыш  пысықтауыш  баяндауыш.
   

Б) Жаттығу жұмысы

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

2. Тұрлаусыз мүшелердің сұрақтары.

3. Тұңғыш қазақ ғарышкерлері
10. Жаңа сабақты түсіндіру: 27 мин (30%)
Қазақстан экономикасы
1990-шы жылдардың басында, КСРО құлағаннан кейін, Қазақстанда нарықтық экономика жасау басталды. Кәсіпорындар, кен орындары, және инфрақұрылымдық кешендер бөлігі жекеменшікке берілді. 1993 жылы ел кеңестік сомнан бас тартып, өз ақшасын – теңгені енгізді. Қазақстан шын мәнісінде түк жоқ жерден тиімді банк жүйесін құрды. Республикада бұрын дәстүрлі банк ісі мүлде болмаған еді. Бұл реформаланған және қарқынды дамушы сектор боп саналады. Түсті және қара металлургия, химия өнеркәсібі, машина жасау, жеңіл өнеркәсіп және мұнай өңдеу Қазақстан экономикасының жетекші салалары. Республикада түсті және қара металдың, тас көмір мен қоңыр көмірдің, мұнай мен газдың, фосфориттің, ас тұзы мен асбестің  үлкен қоры анықталған.

Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі
Сөйлемдер сөздер бір-бірімен грамматикалық байланысты қолданылады. Кез-келген қатар тұрған сөздер бір-бірімен байланыса бермейді. Сөздердің сөйлемге байланысуының белгілі заңдылығы бар, яғни сөздер бір-бірімен белгілі бір тәсілмен байланысады. Ондай тәсіл қазақ тілінде төртеу:

1. жалғау арқылы

2. шылау арқылы

3. сөздердің орын тәртібі арқылы

4. интонация арқылы байланысуы

1. Сөздер септік, тәуелдік, жіктік жалғаулары арқылы бір-бірімен байланысқа түседі. Осы жалғаулардың қатысуымен сөздердің өзара байланысынан белгілі синтаксистік қатынас, грамматикалық мағына туып отырады. Мысалы: Мен өз Отанымды сүйемін деген сөйлемдегі Отан сөзіндегі тәуелдік жалғауы (-ым) мен табыс септігінің жалғауы (-ды) бұл сөздерді өз Отаным және Отанымды сүйемін түрінде байланыстырып тұр. Жіктік (- мін) жалғауы мен және сүйемін сөздері байланысып тұр.

2. Сөздер ретінде қарай шылаулар арқылы да байланысады.Мысалы: Совет елі бейбітшілік үшін күреседі. Мұнда бейбітшілік сөзі мен күреседі сөзінің тіркесіп байланысуына үшін шылауы септігін тигізіп, мақсаттық мағына білдіріп тұр.

3. Сөздер орын тәртібі арқылы да байланысады. Мысалы: Тас жолды ағаш күрекпен күредік деген сөйлемде тас пен жол, ағаш пен күрек сөзі қатар тұруы арқылы анықтаушытық қатнаста байланысқан. Ал осы сөздердің орнын өзгертіп жіберсек, мүлде басқа мағына немесе мағынасыздық туады. Бұл сөздер бір-бірімен тиянақты орын тәртібі арқылы байланысқа түскен.

4. Байланысудың соңғы тәсілі – интонация. Мұнда екі сөздегі орын тән болуымен бірге, екеуінің арасында айтылуда дауыс ырғағы сақталып, екінші сөз сәл көтеріңкі естіледі, ал жазуда ол сөздер сызықшамен ажыратылады. Мысалы: Талғат – ұшқыш. Айнұр – студент. Интонация арқылы байланысқан сөздер сөйлем құрайды да, алдыңғы сөз бастауыш, соңғысы баяндауыш қызметін атқарады. Мұндай жалаң сөйлемдегі сөздердің орындары ауысса, ол сөздердің қызметі де өзгереді. Айталық, ұшқыш-Талғат, студент-Айнұр болған жағдайда, бастауыш –ұшқыш, студент; баяндауыш – Талғат, Айнұр сөздері болады.

11. Оқушылардың өз бетінше атқаратын жұмысы: 31 мин (35%)
Синтаксистік талдау жасау, мәтінмен жұмыс жасау, тапсырмалар
12. Жаңа тақырыпты бекіту: 9 мин (10%)
Оқушылардың өз бетінше атқарған жұмысындағы тапсырмаларды талқылау.
13. Сабақты қорытындылау: 2 мин (2%)

А) Жеке кеспе қағаздардағы тапсырмаларды орындау;

Б) Жаттығу жұмысы
14. Үйге тапсырма беру: 2 мин (2%)
Сөйлемнің бірыңғай мүшелері, оның тыныс белгілері

23-сабақ
1.Сабақтың тақырыбы: Сөйлемнің бірыңғай мүшелері, оның тыныс белгілері.
2.Сағат саны: 2 90 (100%)
3.Сабақ түрі: тәжірибелік
4.Сабақтың мақсаты:

Оқыту: Оқушыларға бірыңғай мүшелер туралы, олардың байланысы, оған байланысты қойылатын тыныс белгілері туралы түсінік беру.

Тәрбиелік: Оқушыларды ұқыптылыққа, жауапкершілікке, тиянақтылыққа тәрбиелеу.

Дамыту: Оқушылардың есте сақтау қабілеттерін арттыру,сөздік қорларын молайту, сауаттылықтарын арттыру.

5.оқыту әдісі: жұптасып жұмыс істеу.
6.Материалды – техникалық жабдықталуы:

а) техникалық құралдар: мультимедиялық жабдықтар

ә) көрнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары.

б) оқыту орны: қазақ тілі дәрісханасы
7. Әдебиеттер:
1. Негізгі (н)

1. 
   Құрманбаева Ш. Қазақ тілі: денсаулық сақтау саласына арналған оқу-әдістемелік кешені. Алматы: Қазығұрт, 2010ж.
   
2. 
   Ш. Бектуров, Қазақ тілі: жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқулық. –Алматы: Білім, 1994.
   
3. 
   Н. Оразақынов, Н. Әміреев, Н. Сапақов. Қазақ тілі сөз мәдениеті- Алматы: Мектеп 2006
   
4. 
   Ж. Адамбаева, Ф. Оразбаева, Қ. Оңалбаева. Қазақ тілі- Алмаы: Мектеп, 2006
   
5. 
   Б. Құлмағанбетова, У. Туребекова, Г. Ибраева. Қазақ тілі – Алматы: Мектеп, 2007
   
6. 
   Бектұров Ш. Қазақ тілі: ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы, Әділет ЖҚМ, 2002
   
7. 
   Қараев М.Ә. Қазақ тілі: (Фонетика, лексикология, морфология, синтаксис) Алматы, Ана тілі, 1993
   

1. Қазақ тілі пәні бойынша практикалық сабақтардың 1-курс студенттеріну арналған әдістемелік нұсқаулар жинағы. Шымкент, 2002

2. Н. Беріков. Қазақ тілі сабақтары – Ақтөбе: Ана тілі, 1994

4. Г. Байжанова, А. Маймақова. Іс жүргізу – Астана: Фолиант, 2007

5. В.И. Сакала, Б.В. Сакала, Н.В. Сакала. Қазастан Республикасында іс қағаздарын жүргізу – Алматы: LEM, 2006

6. С. Кенжахметұлы. Жеті қазына – Алматы: Ана тілі, 1997

7. К. Сариева. Қазақ тілі және ел тану – Алматы: Lebiz, 1997

8. А. Нысаналин. Қазақтың мақал-мәтелдері – Алматы: Мектеп, 2004

9. С. Қалиева, М. Оразаев, М. Смайылова. Қазақ халқының салт-дәстүрлері-Алматы: Рауан, 2002

11. Е. Елубаев. Жүз жұмбақ, жүз жаңылтпаш – Алматы: Мектеп, 1999

12. Ә. Хазимова. Іс қағаздарын қазақ тілінде жүргізу – Алматы, 2004

13. Л. Дүйсебекова. Қазақ ресми іс қағаздары – Алматы. Ана тілі, 2005

14. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А. Әбілқаев. Қазақ тілі – Алматы: қазақ университеті, 1998

15. К.О. Өмірбаева. Қазақ тілін көпдеңгейлік оқыту – Ақтөбе, 2005

• 
  Оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру.
  
• 
  Оқытушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
  
• 
  Сабақтың мақсаты мен міндеті.
  

1. Қазақстанның эканомикасы мәдениеті.

2. Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі.

3. Жаттығу жұмысы.

Сөйлемнің тұрлаулы мүшелері де, тұрлаусыз мүшелері де бірыңғай мүше түрінде келе алады. Мысалы: 1. Мұнда да, көзі де, беті де, сөзі де өзбек, киімдері де, өзбек. 2. Бұл да жұқа, тым нәзік, тым қалтырауық. 3. Ойын-сауықпен, қыдырумен күнін өткізетін. 4. Патшаны да, шет елдегі дұшпандарды да жыққан – сол бұқара. 5. Басында ақ кесте шеккен, төрт қырлы қара тақия. (С.М.)

Бұл сөйлемдердің біріншісінде бірыңғай бастауыштар, екіншісінде бірыңғай баяндауыштар, үшіншісінде бірыңғай қимыл-сын пысықтауыштар, төртіншісінде бір-ыңғай тура толықтауыштар, бесіншісінде бірыңғай анықтауыштар бар.

Бірыңай мүшелер оқығанда, айтқанда санамалы дауыс ыңғайымен әрқайсысы жекеленіп айтылады, жазушыда араларында үтір қойылады.

Кейбір өзара бір-бірімен сатылай байланысқан бірыңғай емес анықтауыштар өзара интонациялық айырмасыз айтылады да, араларына үтір қойылмайды. Әдетте мұнай анықтауыштар әр түрлі сөз таптарынан жасалады. Мысалы: Сол ақ жібек шымылдық, сол биік сүйек төсек, сол жасау тегіс орнында (М.Ә).

Бірыңғай мүшенің арасын жалғастыратын жалғаулықтар негізінен үш түрлі болады.

1. 
   Ыңғайластық жалғаулықтар: да, де, та, те, әрі, және, мен, бен, пен.
   
2. 
   Кезектес жалғаулықтар: бірде, біресе, кейде, бір.
   
3. 
   Талғаулықты жалғаулықтар: не, немесе, я, әлде, не болмаса.
   

Мұндай жинақтаушы сөздердің стильдік мәні болады. Мәселен, Көшеде Кәтима, Айша, Әсияларды көрдім деген сөйлеммен Көшеде Кәтиманы, Айшаны, Әсияны көрдім деген сөйлемдер стильдік ерекшелігі жағынан сыйыстырып, жинақтап, жалпы алсақ, екінші сөйлемде бірыңғай мүше болып тұрған әр мүшеге ой екпіні түсіріле, әрқайсысына мән беріле айтылып отыр.