Г. А. Амрина Әдістемелік Кеңес отырысында мақұлданды


в)дәріханада дайындалатын құтыларда стерильді ерітінділерді



бет34/34
Дата11.03.2022
өлшемі3,73 Mb.
#135157
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   34
Байланысты:
4. ДӘРІС КЕШЕНІ латын тілі МІ

в)дәріханада дайындалатын құтыларда стерильді ерітінділерді жазу (үлкен көлемде) стерильдеу туралы нұсқау беру керек:

Rp.: Solutionis Natrii chloridі isotonicae 0,9% - 500 ml


Sterilisetur!
Da. Signa. Тері астына.


г) Импланттар – дене тініне енгізуге арналған қатты дәрілік түрлер.


РЕЦЕПТУРАДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ҚЫСҚАРТУЛАР



Қысқатулар

Толық жазылуы

Аудармасы

аа

Ana

Тең, бірдей

ас.

Acidum

Қышқыл

Amp.

Ampula

Ампула

Aq. deslill.

Aqua deslillata

Дистиллинген су

D.

Da

Бер

D.td.

Da tales doses

Бер осындай мөлшерде

extr.

Extractum

Сығынды

f.

fiat (fiant)

Болсын

gtts

gutta, guttae

Тамшы, тамшылар

inf.

Infusum

Түндырма

lin.

Linimentum

Сұйық жағылма, линимент

Liq.

Liquor

Сұйықтық

M.

Misce

Араластыр

N.

Numero

Санымен

ol.

Oleum

Сұйық май

pulv.

Pulvis

Ұнтақ

q.s.

quanfum satis

Кереғінше

rad.

Radix

Тамыр

Rp.

Recipe

Ал

Rep.

Repete, Repetatur

Қайтала,қайталансын,

Rhiz.

Rhizoma

Түбір

S.

Signa

Белгіле, тағайында

sem.

Semen

Дәнек

sir.

Sirupus

Сироп

sol.

Solutio

Еретінді

supp.

suppositorium

Балауыз

tab.

Tabuletta

Таблетка

Tinct., t-ra

Tinctura

Түнба

ung.

unguentum

Жағылма

past.

Pasta

Паста



10.4.4. Иллюстративті материал.


10.4.6. Бақылау сұрақтар (кері байланыс)
1. Рецепт дегеніміз не (анықтама беріңіз)?
2. Рецептілік бланкілердің қандай түрлерін білесіз?
3. Рецепт құрылымы (рецепт қандай бөліктерден тұрады)?
4. Рецептің қандай бөліктері латын тілінде жазылады?
5. Рецептің латын бөлігінде қандай грамматикалық нысаны қолданылады?
6. Дәрілердің атауларын және олардың санын санамалау тәртібі?
7. Дәрілік заттардың, дәрілік өсімдіктердің және химиялық элементтердің атаулары қалай жазылады?
8. Рецептегі дәрілік заттың мөлшері қалай белгіленеді?
9. Егер бірнеше дәрі бірдей мөлшерде қатарынан жазылса, не істеу керек?
10. Рецепт жазу кезінде стандартты рецептуралық оралымдарды қолдану.
11. Сигналатура қалай ресімделеді?
12. Дәрілік зат дегеніміз не?
13. Дәрілік препарат дегеніміз не?
14. Дәрілік түрі дегеніміз не?
15. Дәрілік түрлердің жіктелуі.
16. Жұмсақ дәрілік түрлерді атаңыз.
17. Жұмсақ дәрілік түрлерді рецептіде жазу (жағылмалар, пасталар, линименттер, суппозиторийлер, пластырлар).
18. Инъекциялық дәрілік түрлерді атаңыз.
19. Инъекциялық дәрілік түрлерін рецепте жазу (ампулалар, стерильді ұнтақтар, құтыдағы ерітінділер).
20. Рецептурада қандай арнайы сөйлемшелер қолданылады?
11.4.1. Тақырып 6. Сөздің құрамы. Сөзжасамы. Термин элементтері.


11.4.2. Мақсаты. Сөз құрамымен, сөзжасам ережелерімен, терминэлемент (ТЭ) ұғымымен таныстыру. Білу: медициналық терминологиядағы терминэлементтер; латын және грек ТЭ
приставкаларын.


11.4.3. Дәріс тезистері.


Сөз құрамы

Латын сөздерінің құрамдас бөліктері: түбірі, қосымшасы, жұрнағы, жалғауы


Түбірі-бұл барлық сөздер үшін бірдей өзіндік мәні бар сөздің бөлігі.
Мысалы: medicus, medicina, medicinalis
Приставкалар мен жұрнақтар қосымша мәнге ие және сөздің міндетті емес бөліктері болып табылады.
Мысалы: cоsta-қабырға, costalis-қабырғалық, intercostalis-қабырға аралық.
Бір түбірден жаңа сөздер пайда болады. Сондықтан олар сөз құрастырушы бөліктері деп аталады

Сөздер болуы мүмкін:


1. туынды емес-егер сөз қарапайым, бір жақты болса және басқасынан шығарылмаса (cоsta, lobus, vertebra)
2. туынды-басқа сөзден жасалған (costalis, lobulus, vertebralis)
Соңы-сөз соңында орын алатын сөздің бір бөлігі, сөз өзгерту мағынасы бар (ол өзгерген кезде тектің, санның, септіқтін, жақтың грамматикалық мәні өзгереді))
Сөздің өзгермейтін бөлігі – сөздің негізі.
Сөзжасамы қосымша, жұрнақты қосу арқылы ғана емес, сонымен қатар екі немесе одан да көп негізді қосу арқылы (күрделі сөздер).
Терминологияда тұрақты мәні бар префикстер, жұрнақтар термин-элементтер деп аталады.


Латын және грек терминэлементтері-приставкалар(префикстер)



A –
- жоқ, жоққашығару
An –

apnoё – тыныс алудың тоқтауы

Anti – қарсы

Andidotum – уға қарсы

De-, des – аластау, тоқтату

Desinsectio – жәндіктерді жою

Dys – бұзылу, киындау

Dyspnoё- ентіғу

Epi – үстінен, үстіңғі

Epidermis – эпидермис – терінің үстінғі қабаты
Epigastrium– эпигастрий, асқазан үстіндеғі аймақ

Extra – сырт, қезеқтен тыс

Extraиterinus – жатырдан тыс

Hyper – жоғары, қөп

Hypertonia – гипертония, қан қысымының жоғарлауы

Hypo – төмен, жеткіліксіз, аз

Hypotonia – гипотония, қан қысымының төмендеуі

Inter –аралық, ортасы, өзара

Internationalis – халықаралық

Para-, Par- жанында

Parotis –құлақ жанындағы без

Re-қайта, қайтадан

Reanimatio – қайта қалпына келтіру

Sub – асты

Sublingиalis – тіластылық

Тrans – тасымалдау, арқылы

Transfusio– құю



Сөз ортасында кездесетін термин-элементтер (ТЭ)

- aesthes –
Сезім, сезінуге қатысты
aesthesia –

anaesthesia – ауру сезімін басу



-alg-
-ауырсыну
-algia

neuralgia – жүйке жодындағы ауырсыну



- graph –
-сүретке түсіру, бейнелеу
-graphia

Tomographia – томография, ағзаныңбелғіліқабатының бейнеленуі

Haem –
Haemat – қан
-aemia

Anaemia – қаназдық
Haemoglobinum – гемоглобин (қан түйіршіғі)

-logia –ілім, ғылым

Biologia – тіршіліқ түралы ғылым
Pharmacologia – дәрілер түралы ғылым

- metria – өлшеу

Crаniometria –бас қаңкасының өлшем

- path -, -pathia. ауру, бұзылу, дерт

cholecystopathia – өт қапшығының ауруы

-therm, - thermia–жылу,қызу

Hypothermia –қызудың төмендеуі

-ur-, -uria –зәр

Anuria – зәр бөлінуінің тоқтауы

-scop-, scopia – бақылау, зерттеу

Rectoscopia – тіқ ішектін зерттелуі

-therapia – құтім, ем

Hydrotherapia – сумен емдеу

-trophia –көректену

Dystrophia – көректенудін нашарлауы

-philia – икемделген, бейім тұратын

Haemophilia – қансырауға бейім

-phobia – қорқыныш

Hydrophobia – суда қорку



11.4.4. Иллюстративті материал.






11.4.6. Бақылау сұрақтар (кері байланыс)
1. Латын сөздерінің құрамдас бөліктері?
2. Сөздің түбірі, анықтамасы?
3. Префикс, жұрнақ анықтамасы, функциялары?
4. Жалғау анықтамасы, функциясы?
5. Сөздің негізі, анықтамасы?
6. Күрделі сөздер, күрделі сөздердің мәні қалай қалыптасады?
7. Терминэлементтер дегеніміз не?
8. Грек-латын дублеттері деген не?
9. Медициналық терминдердің құрылымы.
10. Термин-элементтерді атаңыз.


12.4.1. Тақырып 7. Медициналық терминдердің құрылымы.


12.4.2. Мақсаты. Клиникалық терминнің құрылымымен таныстыру. Білу керек: аурулар мен патологиялық жағдайлар атауларындағы ТЭ.


12.4.3. Дәріс тезистері.
КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯ
КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ТИПТЕРІ


1. Бір сөзбе терминдер. Әрқашан-зат есім. Pneumonia(пневмония), abscessus (абсцесс), caries (кариес), infarctus (инфаркт) деген қарапайым сөз болуы мүмкін. Бірақ бір сөзбен термин грек тілінен шыққан (сирек латын тілінен) дәлелді элементтерден тұруы мүмкін: nephritis(нефрит: nephr – бүйрек, itis - қабыну), bronchoscopia(бронхоскопия: broncho - бронхтар, scopia – зерттеу), haemostasis (гемостаз: haemo – қан, stasis – тоқтату).


2. Екі сөзбе-сөз терминдер.


а)қилысқан анықтамамен
asthma bronchiale-бронх демікпесі
osteoarthrosis chronica-созылмалы остеоартроз
б)килыспаған анықтамамен


КЛИНИКАЛЫҚ ТЕРМИНОЛОГИЯДАҒЫ СӨЗЖАСАУ ТӘСІЛДЕРІ
Клиникалық терминологиядағы сөзжасам анатомиялық терминологиядағы сөзжасамынан біршама ерекшеленеді. Әрбір сөзжасам элементі белгілі бір мағынаға ие және терминнің жалпы мәнін анықтайды. Сөз жасаудың негізгі жолдарын қарастырайық:


1. префикс арқылы:
per-tussis (көкжөтел: per-әсерінің күшеюі, tussis-жөтел, яғни көкжөтел күшейтілген жөтел жүреді)
2. жұрнақты:
gastr-itis (гастрит: gastr-асқазан, itis-қабынуы, яғни гастрит-Асқазан шырышты қабығының қабынуы)
3. префикс-жұрнақты:
in-toxicat-io (интоксикация: in-ішінде, tox-у, io-процесс, яғни улану-ағзаның улы заттармен ішкі улануы)
4. қосу:
а) қарапайым қосу: haemo-philia (гемофилия: haemo– қан, philia - бейімділік, яғни гемофилия-қан кетуге бейімділіктің жоғарылауымен жүретін ауру)
б) қосу +жұрнақталу: osteo-arthr-itis (остеоартрит:osteo - сүйек,arthr - буын,itis - қабыну, яғни остеоартрит-сүйек пен буындардың қабынуы)


NB.: қосу кезінде әртүрлі негіздер пайдаланылуы мүмкін:


- haemo-lysis: haemo – қан, lysis – бұзылу, яғни гемолиз – қан жасушаларының бұзылуы,


- haemato – logia: haemato – қан, logia – ғылым, яғни гематология-қан жүйесі туралы ғылым,
-қысқартылған негіздер (tox – aemia: tox – у, aemia-қан, яғни токсемия-қандағы улы заттардың болуы),


5. қосарлы терминдер:
а) егер негіздердің бірі – ide, -al, -Ar, -os, -IC қатпарлардан құралса, онда осы жұрнақтарға құрайтын негіздің қысқаруы болуы мүмкін: glandula thyreoidea → thyreo-tomia (thyreo - қалқанша безі, tomia - кесу, яғни тиреотомия – қалқанша безінің кесілуі). Бірақ бұл жұрнақтар сөзжасамда сақталуы мүмкін: thyreoid-itis (thyreoid – қалқанша безі, itis– қабыну, яғни тиреоидит – қалқанша безінің қабынуы)


б) егер құрайтын сөз күрделі болса, онда негіздердің бірі, көбінесе "cyto"болса, оны қоспауға болады, терминнің мәні өзгермейді: leucocytopenia → leucopenia (leuco - ақ, Cyto – клетка, penia – жетіспеушілігі, яғни лейкоцитопения = лейкопения = қандағы лейкоциттердің жеткіліксіз саны).


12.4.4. Иллюстрациялық материал.



12.4.6. Бақылау (кері байланыс)
1. Клиникалық терминнің құрылымы.
2. Клиникалық терминдердің түрлері.
3. Клиникалық терминологиядағы сөзжасау тәсілдері.
4. Клиникалық терминнің мәні қалай анықталады?
5. Берілген мәнмен клиникалық терминді қалай құруға болады?
6. Клиникалық термин құрылымында қандай жұрнақтар мен префикстер қолданылады?
13.4.1. Тақырып 8. Сандық есім.
13.4.2. Мақсаты. Сан есімімен таныстыру. Оқыту: сандық және реттік сандық, латын және грек сандық-медициналық терминдердегі префикстер.
13.4.3. Дәріс тезистері.
Сан есім
Бұл сабақта біз сандық және реттік санды қарастырамыз. Оларды бірте-бірте жатқа білу керек.


Cardinalia
Сандық сан есім

Ordinalia
Реттіқ сан есім

I

1

unus, una, unum
один, одна, одно, бір

primus, a, um
первый, -ая, -oe,бірінші

II

2

duo, duae, duo екі

secundus, a, um

III

3

tres, tres, tria

tertius, a, um

IV

4

Quattuor

quartus, a, um

V

5

Quinque

quintus, a, um

VI

6

Sex

sextus, a, um

VII

7

Septem

septĭmus, a, um

VIII

8

Octo

octāvus, a, um

IX

9

Novem

nonus, a, um

X

10

Decem

decĭmus, a, um

C

100

Centum

centesĭmus, a; um

M

1000

Mille

millesĭmus, a, um



Қарапайым сандық саннан тек unus, a, um — біреуі, duo, duae, duo — екі, tres, tria — үш тегі мен құлауы бойынша өзгереді. 4-тен 100-ге дейін, сондай-ақ 1000-ға бейім емес.
Номинацияның аяқталуы ерлер мен орта тектің II БЕЙІМДІЛІГІ БОЙЫНША, ал әйелдер-бірінші:ducentōrum puerōrum, ducentōrum aedificiōrum, бірақ: ducentārum feminārum.


m

f

N

m

f

n

m

f

n

Nom.

unus
один

una
одна

unum
одно

duo
два

duae
две

duo
два

tres
три

tres
три

tria
три

Gen.

unīus

unīus

unīus

duōrum

duārum

duōrum

trium

trium

trium

Dat.

uni

uni

Uni

duōbus

duābus

duōbus

tribus

tribus

tribus

Acc.

unum

unam

Unum

duos

duas

duo

tres

tres

tria

Abl.

uno

unā

unō

duōbus

duābus

duōbus

tribus

tribus

tribus

Adverbia numeralia — сан есім-үстеулер


1

semel — однажды, бір жолы







2

bis —дважды, екі рет







3

ter — трижды, үш рет







4

quater — четырежды, төрт рет







5

quinquies — пятикратно, бес рет






Қосымша рөлде латын және грек сандық




Латын сан есімі

Грек сан есімі

Мағанасы

Мысалдар

uni-

mono-

бір

unisexualis, e – бір жыныстық;
monocephalus, a, um - бірбасты

bi-

di-

екі

bialatus, a, um –екі қанатты
dipetalus, a, um –екі гүлжапыракты

tri-

tri-

үш

triaxonalis, e - үшаксонды

quadri-

tetra-

төрт

quadrifoliatus, a, um - төртжапырақты
tetracoccus, i m - тетракокк, төрт
кокктан құралға микроскопиялық зат

quinque

penta-

бес

quinqueflorus, a, um - бесгүлдіқ
pentaradialis, e - бессәулеліқ

sex-

hexa-

алты

sexangularis, e - алтыбұрышты
hexasporus, a, um - алтыспоралық

septem-

Hepta

жеті

septemjugatus, a, um - жетіжұптық
heptapetalus, a, um - жетігүлжапырақты

oct-, octo-

oct-, octo-

сеғіз

octopetalus, a, um - сеғізгүлжапырақты
Octodontidae, arum f - сеғізтісті

novem-, noven-

ennea-

төғыз

novendialis, e - тоғызкүндіқ
enneapetalus, a, um –тоғызгүлжапырақті

decem-, decen-

dec-, deca-

он

decemflorus, a, um - онгүлді
Decapoda, orum n –онаяқты

semi-

hemi-

жартылай

semicanalis, is m - жартылайарналық
hemisphaerium, i n –жартышары

13.4.4. Иллюстративті материал.

13.4.6. Бақылау сұрақтар (кері байланыс)
1. Сандық түрлері.
2. Сандық сандық, мысалдар.
3. Реттік сандық, мысалдар.
4. Қосымша ретінде қолданылатын латын және грек сандарын атаңыз.
4.5. Әдебиеттер
4.5.1 Негізгі әдебиеттер
1. Городкова Ю.И. «Латинский язык». Учебник. М., «Гэотар-медиа», 2016.
2. Чернявский М.Н.Латинский язык и основы фармацевтической терминологии, М., «Медицина», 2015.
3. Тананушко К.А. Lingua Latina: Учебник латинского языка, Минск, «Харвест», 2012
4.5.2 Қосымша әдебиеттер
1.Панасенко Ю.Ф. Основы латинского языка с медицинской терминологией: учебник – М., «Гэотар-медиа», 2018.
2. Шульц Ю.Ф. Латинский язык и основы терминологии, М., 2012.
3. Авксентьева А.Г. Латинский язык и основы медицинской терминологии, Ростов-на-Дону «Феникс», 2007.
4. Кодекс Республики Казахстан от 18.09.09 г. «О здоровье народа и системе здравоохранения».
5. Кодекс Республики Казахстан от 18.09.09 г. «О здоровье народа и системе здравоохранения» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 13.01.2014г)
4.5.3 Интернет-ресурстары
https://lingualatina.ru/osnovnoi-uchebnik

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   26   27   28   29   30   31   32   33   34




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет