-кес те.  «Оқу шы лар» ДБ Те­гі­

66
2) Те гі, аты, әке сі нің аты, ме кенжайы, телефон нөмірі, 
пән нің аты (мұ ға лім), алын ған кес те – «Мұ ға лім дер» 
(
7-кес те
).
7-кес те. 
«Мұ ға лім дер» ДБ
Те­гі­
Аты
ке­сі­нің­
аты
Ме­кенжайы Телефоны
Пән­нің­аты
1 Әбе но ва Лау ра Исақызы Тө ле би, 70
8***
Информатика 
2 Ваг нер Ве ра 
Пет ров на Га га рин, 4
8***
Орыс тілі
3
3) Кес те де гі өріс тер ді сы нып тас та рың мен мұ ға лім дер дің 
дерек те рі мен тол ты рың дар. 
Мы са лы
, же ке па рақ тар да, 
Бет 1, Бет 2.
2. Деректер базасы диапа зо нының атауын та ғай ын даң дар. Ол 
үшін A2 ... G20 ба ған та қы рып та ры бар дерек тер ай ма ғын 
таң даң дар; не гіз гі мә зір де 
Формула
Атауын тағайындау 
(Присвоить имя) командасын орындаңдар. Пай да бол ған 
Атауын құру
(Создание имени) те ре зесін де атын жа зып 
(мысалы, ДБ1), 
OK 
ба тыр ма сын ба сың дар – диапа зон ға атау 
бе рі ле ді (
13-су рет
).
Екін ші кес те үшін де дәл осы лай жа саң дар.
13-су рет. 
Деректер базасы диапа зо нының атауын та ғай ын дау
3. Деректер базасы ның диапа зо нын ті зім ре тін де жа рия лау. 
Енгізілетін мәндерді тексеру үшін, берілген ұяшықты 
немесе бағанды белгілеп, 
Деректер 
(Данные) 
Деректерді 
тексеру
(Проверка данных) командасын басыңдар.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

67
Пайда болған 
Енгізіле тін 
мән дер ді тексеру
(Проверка 
вводимых значений) терезе-
сін де 
Баптаулар
(Параметры) 
ко ман дасының 
Деректер типі 
(Тип данных) өрісінен 
Тізім 
(Спи сок) тармағын таңдаң дар. 
Де рек көзін
(Источник) басып, 
тізім диапазонын таңдаңдар. 
ОК батырмасын басамыз – 
тізім жасалады (
14-су рет
).
4. MS Excel-де деректер базасы 
жа са луы аяқ тал ды. 
1. Деректер базасын құрудың жұмыс принципін сипат-
таңдар.
2. Диапазон деген не? Тізім дегеніміз не?
3. Жеке ұяшықтарды пішімдеу мүмкін бе?
4. Түрлі типтегі деректер бір бағанда сақталуы мүмкін бе?
Кілт тік өріс ті таң даң дар және кестені толықтырыңдар.
Рет­тік­
нө­мі­рі­
Ав­тор­
Шығарманың­
атауы
Ба­ға­сы­ Басылған­
жылы
­Бас­па­
1
М.О.Әуезов Абай жо лы 3500
2008
Жа зу шы 
• Рет тік нө мі рі
• Ав тор
• Шығарманың атауы
• Ба ға сы
• Басылған жылы
• Бас па
MS Excel программасында деректер базасын жасау 
қадамдарын талдаңдар.
14-су рет. 
Ті зім ді құ ру
тар ма ғы
Ма­ңыз­ды­мә­лі­мет
р­бір­ба­ған­да­бір­ға­на­дерек­тер­ти­пі,­м ­тін,­сан­дар­не­ме­се­күн­дер­
жа­зы­ла­ды
Сұрақтарға­жауап­берейік
Ойланайық,­талқылайық
Тал­дап,­салыстырайық
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

68
Кес те өріс те рін де дерек тер ти пін анық тап, дәп тер ле рі ңе 
жа зың дар.
Рет­тік­
но­ме­рі­
Ав­тор­
Шығарманың­
атауы
Ба­ға-
сы­
Басылған­
жылы­
­Бас­па­
1
М.О.Әуезов
Абай жо лы 3500
2008
Жа зу шы 
2
Л.Н.Толс той 
Со ғыс пен 
бей біт ші лік
1800
2004
Аз бу ка
3
Э.М.Ре марк
Үш дос
2300
2017
АСТ
4
Ш.Т.Айтматов Қызыл алма 1000
2005
Атамұра
Сабақта оқылған материалды бекіту үшін «Күнделік» 
деректер базасын қажетті ақпаратпен толықтырыңдар:
Рет­тік­
нө­мір­і
Те­гі­
Аты­
ке­сі­нің­аты Ту­ған­кезі­
Қа­ласы­
1
Қа сы мов Ер лан Болат ұлы
13.11.2004 Нұр-Сұлтан
2
Абы лай Ве не ра Бе рік қызы 22.03.2004 Нұр-Сұлтан
3
Жа па ров Қай рат Абай ұлы
02.12.2004 Ал ма ты
4
Раева
Жан на Жа кей қызы 13.04.2003 Ал ма ты
5
Дар хан
Айя
Серік қызы
23.03.2004 Нұр-Сұлтан
Сабақта жаңадан не үйрендіңдер? Пайдаланушылар 
арасында деректер базасын құруда MS Excel-ді пайдалану 
қаншалықты тиімді деп ойлайсыңдар?
MS Excel программасында өздерің оқыған кітаптарың-
ның деректер базасының үлгісін жасаңдар.
Дәптерге­орындайық
Компьютерде­орындайық
Ой­бөлісейік
Үй­тапсырмасы
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

69
§ 12. Ақ па рат ты із деу әдіс те рі
Деректер­базасын­да­ақ­па­рат­ұсы­ну
Ақ па рат тың едәу ір мөл ше рімен жұ мыс іс те ген де, қан-
дай програм ма лық жа сақ та ма қол да ныл ға ны на қа ра мас тан, 
мынадай әре кет тер орын да лады:
1. Деректер базасының кес те ле рі құрылады.
2. Кес те лер де гі деректер ді ен гі зу үшін формалар жа салады.
3. Деректер базасы кес те ле рі не қа жет ті сұ раныстар жа салады.
4. Бас па ға ба су үшін сұраныс негізінде есептер жазылады.
ДББЖ қолдану арқылы деректер базасын қалыптастыру 
ДБ құрылымын анықтаудан басталады: деректер базасының 
өрістерін, олардың типтерін анықтау және атауларын енгізу. 
Әрі қа рай кес те ге ті ке лей ен гі зу әдісі бойынша не ме се фор ма 
арқылы деректер базасы жазбаларын енгізу, қарау, жөндеу 
жүргізіледі. Содан кейін деректер базасында деректерді 
сұрыптауға және іздеуге болады.
Фор­ма­ны­пай­да­ла­нып­деректер­базасы­ның­­
жаз­ба­ла­рын­ұсы­ну
Фор ма 
– деректер базасы на жаз ба лар ды ен гі зу, қа рау жә не 
өң деуге ар нал ған ны сан. Формалар кес те ден бір жаз ба ны көр се-
те ді жә не онда бір жазбадан екіншісіне жылжыту батырмалары 
орналасады.
Фор ма ның міндеті
– ашылмалы терезе түрінде, пай да ла-
ну шы ға қарапайым, түсінікті және ыңғайлы ин тер фейс пен 
Ес­те­рі­ңе­тү­сі­рің­дер:
• деректер базасы қалай құрылады?
• диапазон, ті зі м де ге ні міз не?
• 
 құруға қойылатын талаптар 
қандай?
Мең­ге­рі­ле­тін­бі­лім:
• ақ па рат ты ұсы ну дың алуан түр ле рі;
• деректер базасын да ақ па рат ты 
із деу әдіс те рі;
• зерт тел ген ма те ри ал ды прак ти-
ка да қол да ну.
­Фор­ма
­–­Фор­ма­–­
F orm
Із­деу
­–­Поиск­–­
Search
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

70
қам та ма сыз ету, ол программаға деректерді тиімді ен гі зу ге жә-
не прог рам ма ның нәтижелерін диалог режимінде оқуға мүм-
кін дік береді.
MS Excel программа сын да жаз ба лар ды кес те ре жи мін де де, 
фор ма ре жи мін де де кө ру ге бо ла ды. Фор ма жа сау ба ры сын да 
оның те ре зе сі не дерек тер базасының қан дай өріс те рін қо су ға 
бо ла ты нын, сон дай-ақ өріс тер дің ор на лас қан же рін көр се ту ге 
бо ла ды.
Форма ны шақыру үшін не гіз гі кес те де гі кез кел-
ген ұя шық ты бел сен ді етің дер (тінтуірмен шер тің дер). 
Программаның бас мәзірінде орналасқан 
Фор ма
белгішесін 
басыңдар. Пайда болған 
ДБ1
терезесінен (Excel жұ мыс кі та-
бын да ғы па рақ тың аты бойынша) 
Қо су
(Добавить) ба тыр-
ма сын ба сың дар. Терезені жаңа жазбаның мәліметтерімен 
толтырамыз. Те ре зе ден те ре зе ге пер не тақ тадағы
 Tab 
пер не сін 
ба су ар қы лы жыл жың дар.
15-су рет те гі дей
деректер базасы жаз ба сы бар фор ма пай да 
бо ла ды:
15-су рет. 
Дерек тер жаз ба ла рын фор ма ре тін де көр се ту
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

71
Деректер базасын да фор ма ны пай да ла ну дың бас ты ар тық-
шы лы ғы – бір уа қыт та эк ран да берілген жаз ба да ғы бар лық 
өріс тер ді кө ру мүм кін ді гі.
Сүз­гі­лер­ді­пай­да­ла­нып­ақ­па­рат­із­деу
Деректер базасы ның не гіз гі мақ са ты ның бі рі – қа жет ті 
ақ па рат ты із деу. Ақ па рат ты із деу сүз гі лер ар қы лы жү зе ге асы-
ры ла ды.
Деректер базасы кес те ле рін де 
сүз гі
деп ата ла тын бел гі лі бір 
шарт тар ды қа на ғат тан ды ра тын жаз ба лар ды із дей ала мыз.
Сүз гі лер
– бел гі лі бір шарт қа не ме се шарт тар жи ыны на 
сәй кес ке ле тін жаз ба лар дың таң дауы. Жазбаларды іздеу шарт-
тары салыстыру операторының көмегімен құрылады: сан дық 
де рек тер үшін (=, >, <, >=, <=, <>) жә не мә тін дік дерек тер үшін 
(құ ра мын да жоқ, бас тал ады ..., бас тал май ды ..., аяқ та ла ды ..., 
аяқ тал май ды ...).
Сүз гі лер мынадай түр лер ге бө лі не ді:
1) қа ра пай ым (тек бір өріске арналған жазбаларды таңдау 
шарттары);
2) күр де лі (әр түр лі өріс тердің бірнеше шарты).
Күрделі сүз гі ні қол да ну нә ти же сін де бір мез гіл де бар лық 
шартты қа на ғат тан ды ра тын жаз ба лар көр се ті ле ді.
MS Excel программа сын да ғы сүз гі лер: бір кес те де гі жаз-
ба лар бойын ша де рек тер ді із деу. Олар бө лек ны сан ре тін де сақ-
тал май ды жә не олар да есеп те ле тін өріс тер жа сал май ды.
Функ­ ия­лар­ды­пай­да­ла­на­тын­ақ­па­рат­ты­із­деу
MS Excel программа сын да із деу функ ция ла рын қол да нып, 
қа жет ті дерек терді тез жә не ти ім ді табуға болады. Функ ция-
ла рдың ком би на ция сын із деу жә не көр се ту проб ле ма ла рын 
ше шу үшін ВПР, ИН ДЕКС жә не ПОИСК ПОЗ
 
функ ция ла ры 
қолданылады.
Кес те де гі жолдар не ме се диапазон бой ын ша де рек тер ді 
та бу қа жет бол ған да, із деу функ ция ла ры ның бі рі ВПР-ды 
қолданамыз. Мы са лы, ав то кө лік бөлшектерінің ба ға сын оның 
нө мі рі мен та ба ала мыз.
ВПР
-дың ең қа ра пай ым функ ция сы мынадай:
= ВПР 
(із деу мә ні; мән ді із дес ті ру диапа зо ны; қай та ру мә ні 
мен диапазондағы ба ған дар дың са ны; дәл не ме се ша ма мен сәй-
кес ті гі 0 / FALSE не ме се 1 / TRUE ре тін де көр се тіл ген).
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

72
ПОИСК ПОЗ 
функ ция сы ұя шық тар диапа зо нын да ғы эле-
мент тер ді із дей ді жә не диапа зон да ғы сол эле мент тің са лыс тыр-
ма лы ор нын қай та ра ды. Мы са лы, егер A1: A3 диапа зо ны 5, 25 
жә не 38 мән де рін қам ты са, он да 
= ПОИСК ПОЗ (25; A1: A3; 0) 
фор му ла сы 2 мә нін қай та ра ды, се бе бі 25-эле мент екінші диа-
пазонда тұр.
1. MS Exсel программасын да фор ма не үшін қол да ны-
ла ды?
2. Сүзгі деген не?
3. Мә тіндік жә не сан дық сүз гі лер қа лай қол да ны ла ды?
4. Деректер базасын да жұ мыс іс теу ке зін де сүз гі лер қа лай 
кө мек те се ді?
5. Із деу функ ция ла рын қа шан қол да нған дұрыс?
Дерек тер ді із деу жә не сүз гі леу жұ мы сы мен бай ла ныс ты 
MS Excel програм ма лық құ рал да ры ның қыс қа ша си пат та-
ма сын бе рің дер. «Күн де лік» деректер базасын да сүз гі лер ді 
пай да ла ну бой ын ша әре кет тер дің ретін талқылаңдар.
Оқушылар топқа бөлінеді. Әр топқа үлестірмелі 
қағаздарда жазылған жаңа терминдер таратылады: форма-
лар, сүзгілер, диапа зон дар, тізім дер және т.б. Содан кейін 
топтардың арасында ақпа рат ал ма суға уақыт бөліну керек. 
Топтарға арналған тап сыр ма шарты: ақиқат немесе жалған 
ақпарат болатындай, жаңа тер мин дерге сөйлем құрастырып, 
оларды талдап, салыстырады.
Интернет тен әртүр лі деректер базасы не гі зін де ВПР, ИН-
ДЕКС, ПОИСК ПОЗ із деу функ ция ла рын қол да ну ар қы лы 
бір қа тар мы сал дар дай ын даң дар.
«Әлем де гі қа зақ тар дың са ны» деректер базасы кес те сі 
бе ріл ген. Осы кес те ге із деу ді қол да нып, «Бұл сан 1 мил лион 
Сұрақтарға­жауап­берейік
Ойланайық,­талқылайық
Тал­дап,­салыстырайық
Дәптерге­орындайық
Компьютерде­орындайық
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

73
адам нан аса ды» де ген шарт ты қа на ғат тан ды ра тын жаз ба-
лар дың са нын анық таңдар.
Ел­дер
Са­ны
Жы­лы­
1
Қа зақ стан Республикасы
12 000 000
2017
2
Қытай Халық Республикасы
1 462 588
2010
3
Ре сей Федерациясы
647 732
2010
4
Өз бе кс тан Республикасы
803 000
2017
5
Қыр ғыз Республикасы
34 122
2015
Бү гін гі са бақ та не біл діңдер? Деректер базасында ақ па-
ратты із деу әдістері жұ мыс ты қаншалықты же ңіл де те ді? 
Прак ти ка да қол да ну мы сал да рын кел ті рің дер.
1. Қол да ныс та ғы «Күн де лік» деректер базасын дай ын-
даңдар. «Оқушылар» кес те сін де «Ме кенжай» жо ла-
ғын да із деу функ ция ла рын қолдана отырып, Ал ма ты 
қа ла сын да ғы бар лық оқушыларды сақтаңдар. Алын ған 
кес тені элект рон дық та сы мал да уыш та не ме се «Бұлтта» 
сақ таң дар.
2. CD дискіден осы тақырыпқа сәйкес тапсырманы 
орындаңдар. 
Ой­бөлісейік
Үй­тапсырмасы
Шы­ғар­ма­шы­лық­тап­сыр­ма
Ақпаратты­іздеу­ү ін­оқыған­ дістерді­қолданудың­
­
e ­деректер­
базасында­жеке­моделін­дайындаңдар
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

74

жүктеу/скачать 4,51 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: