Г. К. Искакова 4 алғАШҚы рет еңгізілген

«Экологиялық химия»

мамандығы үшін

Семей

I ӘЗІРЛЕГЕН

Құрастырушы ________ « 29 » 08 2014 ж. Ж.С. Қасымова, б.ғ.к., доцент, «Химия» кафедрасы
2 ТАЛҚЫЛАНДЫ

2.1 «Химия» кафедрасының отырысында

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында басып шығаруға мақұлданған және ұсынылған

« 11 » 09 2014 ж., № 1 хаттама
ОӘК төрайымы ________ Г.К. Искакова
4 АЛҒАШҚЫ РЕТ ЕҢГІЗІЛГЕН
Мазмұны

1	Жалпы ережелер	4
2	Сабақ түрлері бойынша пәннің мазмұны және сағаттарын бөлу	6
3	Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар	12
4	Пәннің форматы	12
5	Пәннің саясаты	13
6	Баға қою саясаты	13
7	Әдебиеттер	16

1 ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1.1 Оқытушы және пән туралы жалпы мәліметтер:

Байланыс ақпарат – тел.: 35-05-90, оқу ғимараты №9, кабинет №409

Сабақ өткізу орны – дәрісхана № 409

Пән бойынша кредит саны - 3

Экология пән ретінде, биосферадағы құбылыстарды қамтиді, биология, химия, химиялық технология, ауыл шаруашылық және т.б. ғылымдары мәселелерімен тығыз байланысты. Химик және химик-технолог мамандары қазіргі технизирленген қоғам мен қоршаған орта өзара қатыныстары, күшеіп бара жататын антропогендік қысым жағдайында биосфераның әрекеті, табиғи объектілер анализ әдістері, қоршаған орта сапасын бақылау және экологиялық ғылымда химия орны жеткілікті нақты түсіну қажет.

Химия және экология өзара қатынасы аспектісі бар, ол адамның өндіріс және ауыл шаруашылық әрекеті нәтижесінде болатын биосфераның антропогендік ластануының сапалық және сандық құрамын және қоршаған ортада заттар химиялық айналуының механизмдерін зерттейді. Бұл білім саласы экологиялық химия деп аталады, ол антропогендік химиялық ластанулар және олардың биосферада айналу механизмдері туралы ғылым. Экологиялық химияның есебі – жаңа немесе модификациядан өткен технологиялық процестерді өндеу, өндіріс қалдықтарын тиімді тазалау әдістерін өндеу, қоршаған орта объектілерінің химиялық ластану деңгейін болжау және реттеу тәсілдерін өндеу арқылы антропогендік әсерлердің ықпалын максималды төмендету. Осыған ауыл шаруашылықта және тұрмыс химиясында қолдануда болатын жаңа препараттарды өндеу; қоршаған ортаның ластануына әкелетін басқа процестерді болжау ұсыныстары; тамақ өнімдерінің бұзылуымен, конструкциялық материалдардың деструкциясымен байланысты сұрақтарды шешу жатады.

Қоршаған ортаны қорғау проблемасын шешуде адам әрекеті нәтижесінде биосферада заттар айналымына түсетін химиялық қосылыстардың жаңа түрлерінің өзгеруі және зардаптары зерттеледі, яғни адам мен қоршаған орта өзара әрекеттесу, оның антропогендік және табиғи факторлардың жылдамдығы мен бағытына әсері сапалық жаңа көзқарастарды қажет етеді. Табиғатта жиі негативті өзгерістер болуын бекітумен қатар мекен орта сапасын болжау және басқаруға көшу қажет болады.

- қоршаған ортада химиялық қосылыстар трансформациясын зерттеу, осы өзгерістердің мүмкін болатын зардаптарын болжау және экологиялық талаптарға сүйеніп шешім қабылдау істей білуді қалыптастыру.

- қоршаған ортада ластаушылардың жинақталу, кеңістік-уақыт таралу және физика-химиялық айналу заңдылықтарын зерттеу, және табиғатты қорғау экологиялық химиясының өзекті проблемасын шешу үшін оларды белсенді қолдану.

Пәнді оқу нәтижесінде білімалушы міндетті:

- Жер геосфералары туралы жалпы теориялық мағлуматтар мен ұсыныстар, биогенді және абиогенді химиялық элементтердің ғаламдық биогеохимиялық циклдарын, адам әрекеті әсерінен қоршаған ортада жүретін физика-химиялық процестерін, қоршаған ортада химиялық заттар-ластаушылар таралу процестеріне әсер етуші заңдылықтар мен факторларды білу тиіс;

- ақпаратты өндеудің негізгі әдістерін, тәсілдерін алуды, сақтауды және өндеуді меңгеру тиіс;

- эксперименттен алынған мәліметтердің нәтижесінде химиялық есептеу техникасын игеру тиіс;

- қоршаған орта компоненттерінен алынған үлгілерде әр түрлі химиялық заттар концентрациясын анықтауды, әр түрлі ластаушылардан қоршаған орта компоненттерін тиімді тазалау әдістерін таңдауды, істе болатын кәсіпорындардың экологиялық қауіптілігіне баға беруді қолдана алу тиіс;

- биосфера қызметінің және жүретін химиялық процестердің негізгі заңдылықтарын, адамның орны мен ролін түсіну тиіс;

- қоршаған ортада әр түрлі ластаушылардың тәртібін болжау және таралу ареалына баға беру жайында мәлімет болу тиіс;

- оқу және арнайы әдебиетпен өздік жұмыс жасау, химиялық экспериментті өткізу, бақылау фактілерінің немесе лабораториялық тәжірибе өткізу қортындысы, теориялық материалды бекіту жайында мәлімет алу тиіс.
1.6 Пән пререквизиттері:

1.6.1 Тіршілік қауіпсіздік негіздері.

1.7.1 Минералдық шикізатты байыту технологиясы

1.7.2 Кәсіптік практика.


2 Сабақ түрлері бойынша пәннің мазмұны және сағаттарын бөлу

1 кесте

№ р/с	Тақырыптың аталуы	Сағаттар				Әдебиеттер
		Дәріс	Практ сағат.	БОӨЖ	БӨЖ
1	2	3	4	5	6	7
1	Экологиялық химия: пәні және мазмұны. Экологиялық химия зерттеу бағыттарының негізі ретінде экодиагноз және экоалдын алу есептері	1	1	1	4	7.1.1 -7.1.13
2	Экологиялық өзара әрекеттесудің химиялық негіздері. Орта экологиялық факторлары. Химиялық экореттеушілер	1	-	2	4	7.1.1 -7.1.13
3	Биосфера эволюциясының химиялық кезеңі. Биосфера құрылысы, құрамы және процестері. Ноосфера, концепция мәні	1	1	2	4	7.1.1 -7.1.13
4	Биосферада химиялық элементтер. Биогендік элементтердің айналымы. Заттың антропогендік айналымы. Ресурсты цикл	1	1	2	4	7.1.1 -7.1.13
5	Экожүйе түсінігі. Экожүйлердің экология-химиялық сипаттамасы	1	1	2	4	7.1.1 -7.1.13

1	2	3	4	5	6	7
6	Заттар зерттеудің негізгі компоненттері мен критерийлері. Биогеоценозда техногенді заттардың айналымы. Табиғи ортада ластаушы заттар айналымының химиялық негіздері	1	2	1	4	7.1.1 -7.1.13
7	Бейорганикалық заттардың экологиясы. Ауыр металдар. Радионуклидтер. Экологиялық химияда координациялық қосылыстар	1	1	1	4	7.1.1 -7.1.13
8	Органикалық заттардың экологиясы. Органикалық заттар ұытты қасиеті мен құрамы және құрылысының байланысы. Көмірсутектер және олардың галогентуындылары. Спирттер, альдегидтер, кетондар. Карбон қышқылдары. Жай және күрделі эфирлер. Аминдер. Алкилгидразиндер. Нитроқосылыстаря. Диоксиндер және ұқсас қосылыстар. Мұнай және мұнайөнімдері.	1	2	1	4	7.1.1 -7.1.13
1	2	3	4	5	6	7
	Табиғи токсиндер
9	Атмосфераның экологиялық химиясы. Атмосфераның құрамы және температурасы. Атмосферада болатын химиялық процестер. Фотодиссоциация. Атмосфералық иондар реакциялары. Атмосфераның ластану көздері. Атмосфераны ластаушылар. Атмосферада жаратылыс химиялық тепе-теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты экологиялық мәселелер	1	2	1	5	7.1.1 -7.1.13
10	Гидросфераның экологиялық химиясы. Гидросфера, құрамы, табиғи судың қасиеттері, сапасы. Гидросферада болатын химиялық процестер. Гидросферада жаратылыс химиялық тепе-теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты экологиялық мәселелер. Өндірісте және тіршілік үшін	1	2	1	5	7.1.1 -7.1.13
1	2	3	4	5	6	7
	судың ролі
11	Литосфераның экологиялық химиясы. Литосфера құрамы, химиялық процестері. Топырақ экологиясы: топырақ құрамы мен процестерінің ерекшеліктері. Тыңайтқыштар, пестицидтер және адам деңсаулығы. Топырақта жаратылыс химиялық тепе- теңдіктерді антропогендік бұзумен байланысты экологиялық мәселелер	1	2	1	5	7.1.1 -7.1.13
12	Қоршаған орта сапасының стандарттары. Атмосфералық ластануларды нормалау. Су объектілерінің атмосфералық ластануын нормалау. Топырақты зиянды заттардың мөлшерін нормалау	1	5	1,5	5	7.1.1 -7.1.13
13	Экологиялық мониторинг және экологиялық заңдар. Экомониторинг сипаттайтын түсінігі, түрлері, объектілері, көрсеткіштері, экомониторинг мақсаты мен есептері.	1	5	2	5	7.1.1 -7.1.13
1	2	3	4	5	6	7
	Қоршаған орта объектілерінің ластану деңгейін бағалау және бақылау әдістері. Мониторинг деңгейлері (экожүйе жағдайын бақылау, берілген уақытта бағасы, ситуацияны болжау). Қоршаған орта объектілерінде ластаушы заттарды бақылау және бағалау ережелері: спектралдық, электрохимиялық және хроматографиялық. Экологияда математикалық моделдеу. Экологиялық мониторинг саласында биосфералық қорықтардың ролі. Қоршаған орта сапасын бақылау саласында халықаралық қатынас. Қоршаған орта қорғау туралы заңдық актілер. Қоршаған ортаны қорғау туралы ҚР Конституциясы
14	Қоршағна ортаға химиялық өндірістер мен олардың өнімдерінің әсері. Қоршаған ортада	1	4	2	5	7.1.1 -7.1.13
1	2	3	4	5	6	7
	химикаттың мөлшері және өндіріс көлемі, қолдану саласы, қоршаған ортада таралуы; тұрақтылығы және ыдырап кетуге қабілеті. Зиянды заттарды қондыру, залалсыздандыру және өндіру негізінде болатын физика-химиялық процестер. Негізгі құралдар және олардың сипаттамасы туралы түсінік. Өндіріс объектілерін жобалау, құрылысын салу және эксплуатация кезінде қойылатын экологиялық талаптар. Кәсіпорынның экологиялық паспорты. Экологиялық сараптама, оның мақсаты. Қоршаған ортаға өндіріс кәсіпорыны тигізетін экономикалық зардаптары. Қоршаған ортаны қорғауға қажетті шығымдар
15	Қоршаған ортаны қорғау технологиялар. Қалдықтарды өндеу және	1	1	2	5,5	7.1.1 -7.1.13
1	2	3	4	5	6	7
	залалсыздандыру, ауаны және қалдық суларды тазарту, топырақ ремедиациясы (қалпына келтіру) технологиялар
	БАРЛЫҒЫ:	15	30	22,5	67,5

3 Пәнді оқу бойынша әдістемелік ұсыныстар

«Экологиялық химия» курсын оқыту өзара байланысты төрт форманы қажет етеді: дәріс, практикалық (семинар) жұмыс, БОӨЖ-білім алушының оқытушымен өздік жұмысы, және БӨЖ – білім алушының өздік жұмысы.

Дәрістер конспектілері материалды игеруге негіз болып табылады. Дәрісте конспект жазуға әрбір білімалушы міндетті. Кез келген құбылыстар мен процестерді мазмұндайтын категориялар, тұжырымдамалар, ғылыми қорытындылар және практикалық ұсыныстар, ораторлық шеберлік ерекше бағаланады. Конспекті оқулықтардан және оқу құралдарынан алынған материалмен толықтырып, жазып алған өте пайдалы. Конспекті лектор беретін кеңестер кезінде де толықтыруға болады. Теориялық тұжырымдамаларды ұғыну және пікірталас жағдайды шешу мақсатымен оқытушыға сұрақ қойылады.

Практикалық (семинар) сабағына дайындалуда келесі қажет болады: практикалық сабақтың тақырыбына сәйкес оқу құралдардан және дәріс материалы бойынша ұсынылған теориялық материалдарды зерттеу; практикум немесе нақты әдістемелік нұсқаулардан жұмыстың мазмұнымен, қажетті құралдар, реактивтер, ыдыспен таңысу; алғашқы сабаққа жіберілу алыңған соң жеке тапсырма орындау; қорытындысымен орындалған жұмыстың есебін жазу және оны қорғау.

БОӨЖ және БӨЖ күнделікті және міндетті дайындықты талап етеді, нақты тапсырма бойынша орындалады және күнделікті оқытушымен тексеріледі. Аудиториядан тыс өздік жұмыста студенттер әдебиетпен жұмыс істеп, үй тапсырмасын орындап, практикалық сабақтарға дайындалады.

Курс бойынша 50 минуттық дәріс, 50 минуттық практикалық сабақ және 50 минуттық БОӨЖ аптасына 1 рет болады. Дәрістерге, практикалық сабаққа, БОӨЖ-ге қатысуға білімалушы міндетті. Себепсіз босатылған сабақтар қайталап оқытылмайды. Жазбаша үй тапсырмалары көрсетілген уақытта өткізілмесе, қабылданбайды, сондықтан білім алушы белгілі бір балын жоғалтады. Практикалық сабақтар білім алушыны өздігінен жұмыс істеуге үйретеді, ойлау қабілетін арттырады, сондықтан сабаққа нұсқаудағы сұрақтарға толық жауап беріп және тәжірибе жүргізу үшін кейбір физика-химиялық параметрлердің мәнін анықтамалық кітаптан тауып, химиялық реакциялар тендеуін жазып келуі керек. Сол жағдайда ғана тәжірибелік жұмысқа толық қорытынды жасауға болады. Сабаққа дайын емес білімалушы практикалық сабаққа жіберілмейді, қосымша сабақ жүргізілмейді.

Білімалушы пәнді оқып-білу үрдісінде белсенді және өздік қабілеттерін көрсету міндетті, қалып келу, себепсіз сабақтан қалу, дер уақытта жұмыстарды тапсырмау және оқу үрдісінде пассивті болуда балдарды алу түрінде штрафтар салынады.

Апта және бақылау түрлері бойынша балдардың таратылуы кестеде келтірілген

2 кесте

7. 
   ӘДЕБИЕТТЕР
   

7.1.1 Астафьева Л.С Экологическая химия .- М., 2006. -224 с.

7.1.2 Омарова, Н.М. Экологиялық химия. - 2007.

7.1.3 Гусакова Н. В. Химия окружающей среды: Учеб. пособие для вузов / Ростов н/Д: Феникс, 2004. – 185 с.

7.1.4 Вольф И.В., Синякова М.А. Химия окружающей среды. Химия гидросферы: Учебное пособие. - СПб.: СПбГТУРП, 2013. - 90 с.

7.1.5 Воронова Г.А., Юрмазова Т.А. Химические элементы в биосфере: Учебное пособие. - Томск: Изд-во ТПУ, 2010. - 95 с.

7.1.6 Голдовская Л.Ф. Химия окружающей среды. – М.: Мир, 2005. - 296 с.

7.1.7 Мусихин П.В. Научные основы экологической химии природных ресурсов: Учебное пособие. – Сыктывкар: СЛИ, 2013. – 125 с.

7.1.8 Егоров В.В. Экологическая химия: Учеб. пособие для вузов по спец. "Зоотехния" и "Ветеринария" / СПб.: Лань, 2009. - 181 с.

7.1.9 Исидоров В.А. Экологическая химия: Учеб.   пособие для вузов по спец. "Охрана окружающей среды и рациональное использование природных ресурсов" / СПб.: Химиздат, 2001. - 303 с.

7.1.10 Колесецкая Г.И. Экологическая химия в вопросах и ответах: Учеб. пособие для вузов по спец. Химия / Красноярск: КГПУ, 2004. - 113 с.

7.1.11 Садовникова Л.К., Орлов Д. С., Лозановская И. Н. Экология и охрана окружающей среды при химическом загрязнении: Учеб. пособие по химич., химико-технологич. и биологич. спец. / М.: Высшая школа, 2006. - 334 с.

7.1.12 Панин М.С. Экология почв. – Алматы: Раритет, 2008. – 528 с.

7.1.13 Панин М.С. Химическая экология. - Семипалатинск: СГУ имени Шакарима, 2002. – 852 с.

7.2 Қосымша әдебиет

7.2.2 Жұмәділаева С., Баешов А. Қоршаған орта химиясы. – 1998.

7.2.3 Чибисова Н.В., Долгань Е.К. Экологическая химия: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград, 1998. - 113 с.

7.2.4 Чибисова Н.В. Практикум по экологической химии: Учебное пособие / Калинингр. ун-т. - Калининград 1999. - 94 с.

7.2.5 Алексеенко В.А. Экологическая геохимия: Учебник. – М.: Логос, 2000. – 627 с.

7.2.6 Орлов Д.С., Садовникова Л.К., Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении. – М.: Высшая школа, 2002. – 334 с.

7.2.7 Панин М.С. Экология Казахстана. – Семипалатинск: Семипалатинский государственный педагогический институт, 2005. – 548 с.

7.2.8 Другов Ю.С. Мониторинг органических загрязнений природной среды. 500 методик: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. - 893 с.

7.2.9 Другов Ю.С. Пробоподготовка в экологическом анализе: практ. руководство / М.: БИНОМ. Лаборатория знаний, 2009. - 855 с.

7.2.10 Горбунова Т.И. и др. Полихлорбифенилы: проблемы экологии, анализа и химической утилизации / Москва: КРАСАНД; Екатеринбург: УрО РАН, 2011. - 397 с.