Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р
Бмологиядан білім берудің түжырымдамасы
жүктеу/скачать 9,38 Mb. Pdf көрінісі
|
1536039682541-1
- Бұл бет үшін навигация:
- Редукционизм мен интегратизм
| 1.2. Бмологиядан білім берудің түжырымдамасы
Биологияданбілімберудегі тағыдабірмаңыздытүжырым-мек- теп окушыларына биологиялық танымды дүрыс қалыптастыра білу. Осы принцип мүғалімге оку мазмүнын күрастыруға дүрыс жол ашады. Бнологиялық танымның негізгі үстанымдары - де- терменизм (ілім, себептілік), жүйелілік, тарихи даму, редукцио низм (қарапайымдау) және интегратизм (кіріктіру). Детерменизм - үдерістер мен күбылыстардың арасында- ғы жалпы байланыстарды мойындап, танып, себеп-салдарын әр түрлі формада калыитастыру аркылы тану. Америкалық эволю ционист жәнс әдіскер биолог Э. Майрдыи айтуы бойынша, де терменизм үстанымы аркылы өткен окиғаларды түсіндіріп, бо- лашакты болжап, алдыи ала түсіндіруге болады. Редукционизм мен интегратизм - аналитикалық әдіс. Біртүтас ағзаның жеке-жеке бөліктерге бөліп, тірі табиғатта- ғы күбылыстардыц заңдылыктарын аша отырып, танымдылык жолын табуға болады. Редукционизм (айтып беру, мәлімдеу, ха- барлау) - аналитикалык, эксперименталдык зерттеу әдісінің нә- тижесі. Тарихи түргыдан редукционизмнің алгашкы белгілері - XV1-XVIII ғасырларда калыптаскан механизм. Үдерістің сол кездегі дамуы күрделі биологиялык озгерістердіц козғалысын механикалык түрғыдаи түсіндірген. Сыртқы күштіц әсерінен үдерістегі козғалыстар карастырылып, ол ец сонында вига- лизмге, яғни идеалистік ағымға жол ашады. Мәселсні шешуге арналған сүрак гылыми-танымдык батытта койылып, түсіндіру- ді интегратизм деп атаған. Бүл жердегі басты назар биологиялык үйы.мдастыру жүйелік сипатта иерархиялық күрылым деп карас- тырылады. Жүйелілік дегеніміз - түрактылыкты, тепе-теңдікті, күбы- лыстардын сәйкестігін, олардыц озара әсерін аныктауға, түсінді- 1.2. Биологиялан білі.м берудіц тұжыры.мдамасы «► 11 pyre бағыггалған зерттеу үстанымы. Жүйелілік прмнципті колда- нудың негізгі аспектілсрі: 1. Жүйенін біртүтастыгы оның пакты мәнін боліп корсету. 2. Жекс детальдарын тауыи, аралық байланыстарын аныктау (ксністік, функнионалдық, гендік. баскарушылык, реттеушілік, жүйе күрастырушы және т.б.). 3. Байланыстарын снпаттау, күрылысын аныктау. көлденең (бір типті компоненттік), типтік (децгейлік, иерархиялык реттік бағы- нушы); 4. Өзін-өзі үйымдастырушы жүйенін реттеу кабілетін аныктау. 5. Жүйенің функцноналдык күйі мен да.муына зерттсулер жүргізу (үйымдарға колдау жасау). Енді биологиянын жалпы гылымдар жүйесіндегі орнына жә- не пәнаралык байланыстарына снпаттама беріп көрейік. Ғылыми танымдык жүйелердің тнпінде биология жараты- лыстану ғылымы мен коғамдык ғылымның аралыгында орын алады. Осы екі жүйенін әсеріне үшырағанымен озі де өз кезегін- де оларға ықпалын тигізсді. Әрбір объектінің бірегей ерекшелік- тері биологияны гуманитарлык ғылымдарға жақындастырады. Ал адамзагтын тіршілік ортасынын үйымдастырылуына орай, күрылымы және экспериментадды жагынан географиямен бай- ланысты болады. Биология пәні физика, химия, кибернетика, математика, эко номика. психология жэне т.б. пондерге де етене жакын. Биоло гиянын тагы да бір ерекшелігі үш түрлі заңдылыкка - себептілік, функциоиспдыц, оволюцияшңқа багынады. Ягни себеп-салдары аркылы жеке күбылыстарды түсіндіреді. Ал осы байланыстарды физикалык, химиялық әдістер аркылы аныктайды. Эволюционистік түрғыдан табиғаттагы күбылыстарды - био логия, астрономия, физика, география, лингвистика, этногра фия. т.б. гы.тым салаларындагы биологиялык объектіні ашып корсетуге физика мен химиянын зандылыктарын найдалану ка жет. Диалектикалык-материалистік жолмен түсіндіруге биология- да физика мен химиянын иринпинтері пайдалы леи кезінде Н. Бор (1885-1962 ж.) айткан болатын. Ғалы.мнын тагы да бір болжамы 12 ♦ 1 -тарау. Биологиялык білі.м беру коннсшінясы жайлы... тірі жүйеиі адам баласының тарнхи даму үдерісіиде күрылғаи Ti pi ағзамен карым-катынасы нәтижесі дсп те карауга болады (тірі. мүшслер кызметі, зат ал.масу, тымыс алу, емдеу. т.б.). Биологияга коғамдык ғылымдардыи ыкпалы зор. Олардың ішінде биологияныц коптегем салалары (систематика, биогеог рафия, сипаттамалы змбрнология жопе т.б. пондер) когамдык гылы.мдармен оте тыгыз байланысты, олар этология, зоопсихоло гия. әлеумсттік генетика, т.б. Олар адамтаиу жопе пснхологиялык түсініктер мен бейнелердің үлгісі іспеттес. Ен алгаш рет Ч. Дарвин биологиялык үғымдарды социоло гия және когамдык мәдениет түрғысынан түсіндіруді үсынды. Ч. Дарвиннін ойларына К. Маркс ерекше назар аударып, мына- дай баға берген болатын: «Дарвин өсімдіктер мен жануарлар дү- ниесінен заман агымында болатын үдерістерді корді. Яғни енбек түрлерінін бөлінуі, бәсекелестік, жана нарыктын ашылуы, маль- кустық тіршілік үшін күрес. т.б.», ал дарвинизм мен әдісте.менің үқсастык байланыста скендігін өз кезінде Ф. Энгельс. В.И. Ле нин көрсеткен болатын. Эволюциялык биологияда ен қүндылық даралар (особь) емес, үрпактар тізбегі деи есептелсді. жүктеу/скачать 9,38 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|