Г. С. Балтабаева Тәуелсіздік кезеңіндегі



Pdf көрінісі
бет28/47
Дата19.12.2021
өлшемі1,57 Mb.
#103325
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   47
Байланысты:
baltabaeva g tuelsizdik kezenindegi kazak prozasy
ҚАЗІРГІ-ҚАЗАҚ-ӘДЕБИЕТІ-конвертирован, my planner kony study
заттық 
(ашық  терезе,  айна,  жарық,  ошақтағы  от,  бел-
гілі бір бөлме, мысалы, балалар бөлмесі); 
2) 
рөлдік 
(бала, қожайын т.б.); 
3) 
оқиғалық  
(үйді жоғалту мотиві, үйді қоныстану мотиві, 
т.б.); 
4) 
үйдің орналасуы, оны не қоршайды 
(мыс, бау т.о.). 
Үйдің аса маңызды атрибуттарының бірі ретіндегі терезе-
нің мәні үйді әдемілеп, жарық күнмен байланыстыратын семон-
тикамен өзектес. «Ашық терезе» – көптеген  қаламгерлердің әң-
гімелерінде осы мағынада қолданылған. 
М.Мағауиннің Гетенің  үйіне оралуы творчестволық акты 
түрінде,  кеңістік  пен  уақытты  жадыда  ойша  жаңғырту  арқылы 
берілсе,  ақын  өмірінің  соңғы  сәтіндегі  шалдыққан,  шаршаған 
жүрегін  алыста  қалған  балалық  шағы  мен  туған  еліне  деген 


 
166 
сағыныш отымен жылытқан үйін суреттейді. Автор үй кұрылы-
сын нақтылы суреттейді. Үйдегі әрбір ағаштың түрі мен түсіне, 
көлеміне  мән  беріп  суреттеп  жарқын  имперсиотивті  белгілері 
болуы, қамал тасынның түр-түсіне мән  бере суреттейді. Соңын-
да өзінің жан-дүниесіне сай,бүкіл дүниемен үйлескен, қабысқан  
күйде мәңгілік өмірге енеді. 
М.Мағауиннің үйді игеру, иелену, қоныстану  (обретение) 
мотивінің  ерекшелігі  үй  –  адам  баласының  кіндік  қаны  тамған 
жер немесе ыстық пен суықтан қорғайтын қорған ғана емес,  ол 
адам жан дүниесіне тұрмыстық, өмірдің үйлесімін сіндіретін қа-
сиетке ие. 
Г.Шойбекованың    әңгімесінің  финалы  –  трагедиялық  си-
патта бітеді.  Ол әңгіме бастауындағы кейіпкер қыздың сапарға 
кеткен  сүйіктісіне  жолыға  алмай  арманда  кеткен  күйін 
«…Адамдардың  сезімі  адамдар  жақындаған  сайын  алыстап, 
алыстаған  сайын  жақындайды.»  деген  метофоралық  тіркес  ар-
қылы береді.   
Сапар, жол ұғымдары Т.Нұрмағамбетов пен Д.Әшімханов 
шығармашылығында  үлкен  маңызға  ие.  Жол  шегу  −  уақытты 
ауыстыру,  өмірді  тану,  сонымен  бірге  уақытты,  кеңістікті  шек-
теушіліктен  арылудың  жолы  екендігін  тұжырымдайды. 
Д.Әшімхановтың  «Жер  аңсаған  сарыатан»  повесі  орнаменталь-
ды-өрнекті прозаның стилімен жазылған шығарма. 
«...Ұшы қиырсыз сары  дала. Сары даланың бір ұшында – 
сары  бел.  Сары  белдің  бауыры  –  сағым  ба,  әлде  шалқар  көл. 
Шартабақ күн төбеде. Шалқыған ыстық жер-көкте. Табанын тас-
қа  тілдіріп,  жанарын  жасқа  жудырып,  маңдайын  жел  күнсітіп, 
таңдайын  шөл  қаңсытып,  сар  желіп  келеді  Сарыатан.  Таусыл-
майды сары дала, жеткізбейді сары бел. Сары белдің ар жағы – 
бота күнгі мекені. Бота күнгі мекенін боздап іздеп келеді, жүрек-
тегі  бар  шерін  қозғап  іздеп  келеді»  деп  автор  айшықты  проза-
ның стиліне «сары» сөзін  икемдеп  алады. Сары дала, сары бел, 
Сарыатан барлығы  қосыла келіп, өрнекті прозаның стиілін құ-
рап тұр. Жалпы «сары» сөзі  қазақы танымызда сағыныштың рә-
мізін  бергенмен,  дала,  бел    сөздерімен    қолданысы    кеңдіктің, 
қазақтың  кең  саһарасының  бейнесін  суретттегендей  болады. 
Қаламгер  шығармасының  басында-ақ  осы  сары  даланы  кезіп  


 
167 
келе  жатқан  Сарыатан    арқылы  туған  жерін,  ата-жұртын  аңсап 
келе  жатқан  кейіпкер  бейнесімен  психологиялық  параллелизм-
мен  қатарластыра  бейнелейді.  Өмр  бойы    отасқан    жан    жары 
мен ұлынан айрылған Есберген  асырап алған баласымен  туған  
жеріне  оралмақшы болып жолға жиналуынан оқиға желісі  бас-
талады.  
Туған  жер,  ата-жұртқа  оралуға  сапарға  шыққалы  тұрған 
Қожықтың атының ері сынып  қалып, өрекпіген көңілі басылып, 
сағы сынып қалады. Қаламгер шағын  көркемдік  деталь  арқы-
лы  ақырын    ишара  жасайды.  Алыс    сапарға    шыққалы    тұрған  
жас жігіттің жолы  болмас па екен әлде оның жолға шыққанын 
қаламай, құптамай  тұрма екен ол жағы беймәлім деп бұл сауал-
дың жауабын  шығарманың  соңына қалдырады. 
Автор оқиға желісін өткенге көз  жүгірту арқылы шегініс 
жасау  арқылы  әңгіменің ішіндегі  әңгіме    кетеді. Қаламгер    бұл  
жерде  де  детальға жүгінеді. 
«Сосын кешке жақындай бергенде... аңтарылып тұрды да 
қалды. Күнде есік алдында сонадайдан мен мұндалап, ағараңдап 
тұртын үш ашалы мамағаш жерде құлап жатыр. Қаншама жыл-
дан  бері  Есберген  атын  байлаған  мамағаш.  Қаншама  жылдан 
бері  жауынға да, дауылға да шыдап келген мамағаш. Бұған жет-
кен  не  зауал?»  -  жазушы айшықты прозаның стилімен  мама-
ғашқа  екпін  түсіре,  алдағы  келе  жатқан  трагедиялық  жағдайды  
тұспалдайды. Мамаағаш – қазақтың «қамшының сабы сынды...» 
жан-жарынан айырылғанда таусыла күйзелетін болмысы бедер-
ленген.  Әйелінің  бір  емес  екі  рет  мамаағашты  құлатуының  өзі 
«мен бұл дүниелік емеспін...» әйелінің күйеуіне ишарасы, алдын 
ала айтқан ескерту деп қабылдауға болады. Автор қазақ халқы-
мызға тән тура айтпай нені болса да тұспалдап, астарлап жеткізу 
шеберлігін көреміз. 
Т.Нұрмағамбетовтің шығармаларындағы «иіс» аса маңыз-
ды,  «Туған  үйдің  түтінінің  иісі»,  «Атақоныстың,  кіндік  қаны  
тамған  жердің»  атрибуты  ретінде  алынады.  Баланың  иісі,  әке 
үйінің иісі (нан, ананың киімі, оның қабірінің бір уыс топырағы) 
–  бұлардың  барлығы  кейіпкер жан  дүниесінің  тереңіне  бойлап, 
көмескіленген  анаға  деген  махаббатын  қайта  жаңғыртады.  Иіс 
мотиві өзіндік авторлық ремаркамен беріліп «туған үй иісі» бү-


 
168 
гінгі замандастарға адамның қасиеті туралы ой түсіріп, жан әле-
міндегі тылсым, тұнық сезімдердің оянуына түрткі болады.  
Кейіпкерлер  өмір  жайлы  толғанып,  өткен  жайлы  ойлана-
ды.  М.Мағауинде
 

 
өзгеріс,
 
өтпелі
 
уақыт  шексіз.  Ал 
Т.Нұрмағамбетовте  қандай  да  өзгеріс  көп  жағдайда  кейіпкер-
лердің  өзіне  байланысты,  олардың  қаншалықты  өткен  жылдар-
мен нәзік қарым-қатынас жасауына байланысты екендігімен деп 
көрсетіледі. Аталған авторлардағы образдардың композициялық 
ұйқас принципі, орнаментальді проза тәсілдері «үмітсіздік» эпи-
тетімен  де  байланысты.  Мысалы,  Т.Нұрмағамбетовтің  «Айқай» 
повесінде бір ғана «Айқай» сарыны арқылы тағдыр тәлкегі, өмір 
сыны әр түрлі әсер береді. 
Ал.  Т.Шапай  шығармашылығындағы  тағы  бір  атрибут  - 
айна. «Айна сарай» мен «Әулие» әңгімесіндегі айна лейтмотиві 
– адамның әлемді оның алғашқы танымдык қасиеттерін тануды 
символдайды.  Бұл  символ  «жарык  дүние  бастауынан,  күннің 
шығысынан  көрге  дейінгі  түсініксіз,  беймәлім  жайттардың» 
символы. 
Кейіпкердің  айнаға  қараған  сәтінен  бастап,  ол  өткенді, 
өзін  еске  алады.  Бұл  сәт  деп  атап  көрсетеді  кейіпкер:  «Мұнда 
мен  өзіме  қатты  ұқсаймын…  жоқ,  мен    осындай  болуға  тиісті 
едім…  болғым  келер  еді…  жоқ,  мен  –    осының  өзімін!  Бұл  – 
бейне емес,. Бұл – МЕН! Өйткені, бұл айнада бір сүйіспеншілік 
бар… Кім өзін жақсы көрмейді? Кім өзін…». Жазушының бала-
лық шаққа сағынышы баланың өзін дүниеден ашырағысын сезі-
ніп,  дүние  құпиясын  білудің  қажетсіздігі,  өйткені  баланың  өзі-
нің символ екендігін айтуы әңгімелерінің арқауы. 
Бақыт пен бақытсыздық – адам өмірінің қатар жүретін екі 
жағы. Олар бірін-бірі толықтыратын құбылыс. Трагедиялық жағ-
дайдың  мүмкіндігін елеместен  дүниеге оптимистік  көзқараспен 
қарау Д.Амантай әңгімелерінің негізгі түйіні. 
Д.Амантай  әңгімелеріндегі  «ақ  түс»  ғажайып  құбылыс-
тарды тануға жұмсалған (әйел образы, түс, Ыстық көл және қар, 
ақ түс және өлім). Ең алдымен «ақ түс» түс (ұйқы) образында та-
биғат тамашасынан эмоционалдық, сезімнің оянуы арқылы, қыз-
ға деген махаббаты оянуы арқылы кейіпкер күнделікті өмірдегі 
күйкі тірліктен биіктейді. Кейіпкер жан түпкірінде өзіне-өзі есеп 


 
169 
береді,  өзіндегі  —  өзгеріс  себебінің  таңғажайып сәтін,  рахатын 
жібергісі  келмейді.  Сондықтан  оның  еркін  жымқырып,  үнсіз 
отыруына  мән  берілген.  Дидардың  кейіпкерлері  әрдайым  жал-
ғыз,  тек  бір  сәт  қана  өзге  адамның  жан  дүниесімен  шарпысып 
қалады.  Сезімдердің  өткірлігі,  теңдігі,  өткен  оқиғаларды  сезіну 
шапшандығы кейіпкерге ұлжыдағыдай сезіледі. Жазушы көзқа-
расына  тек  балалық  шақта  ғана  адам  жалғыздықты  сезінбейді, 
өйткені  бәрі  жақын,  бәрі  бірдей  жағымды  болып  көрінеді.  Жас 
келе  бұл  қасиет  жоғалып,  өзінің  жан  дүниесі  кеңейіп  өмірлік 
жар боларлық адам табу қиынға соғады. 
Белгілі бір сәтте ғана басқа адаммен өзін тұтастықта сезі-
ніп  қалады,  бірақ  оның  өзі  бейсаналық  күйде,  өйткені  онымен 
қандай  қасиеттерімен  тұтасатынын  өзі  де  түсіндіре  алмайды. 
«Ұйкы, түс – адам еркіндігінің нақтылы кеңістігі, онда адам өзі-
нің  барлық  жасырын  менін  ашады.  Онда  балалық  шаққа  қайта 
оралады». 
Сондай-ақ  жазушы  шығармашылығында  қара,  су,  қара-
ғайлы орман, күн сәулесі, түн негізгі рөл атқарады. Қар – жазу-
шы өмірінің тұрақты атрибуты. Қардың өзінің әр түрлі мағына-
сын кұлпырта пайдаланады. Қар ұшқыны, қалың қар т.б. Жазу-
шының көптеген шығармаларына ене отырып, қар образы кейіп-
кердің  жан  түпкіріндегі  сырын  ашудың  лейтмотивіне  айналды. 
Ал, «Қасқыр құйрық қарағай» бұл Алтай орманының, Қарқаралы 
өңірінің  белгісі  ретінде  алынды.  Мынадай  тұжырымға  келуге 
болады, адам өзінің ең бақытты сәтінде табиғатпен тұтасып, әсі-
ресе қар жауған сәттегі оның кіршіксіз ақ түсі өң мен түстің ара-
сындағы беймәлім сезімді туғызады. Ал кейіпкер қалалық өмір-
ге ауысқанда «жанның торығуы» басталады. Д.Амантай әңгіме-
леріндегі  қар  әрқилы  мазмұнда,  мысалы,  қар  аралас  жаңбыр, 
қайғылы ой мен оқиғаларға байланысты. Перрондағы сүйіктісін 
даладан  қалаға  шығарып  салып  тұрған  кыздың  оқиғасында 
кейіпкерлер дәріптелмейді, кейіпкерлердің ішкі дүниесіндегі се-
зімдері  үзік-үзік  күйде  беріледі.  Әңгіме  мәтіні  поэтикалық  жа-
ғынан  көңіл  аударып,  мағыналық  тұрғыдан  қоюланған.  Баян-
дауда  кейіпкерлердің  жан  дүниесінің  психологиялық  көрінісін 
берудің нақтылы суреті жоқ, алайда орнаментальді әдістің фор-
масындағы психологиялық ситуация баяндалған. Дидардың бар-


 
170 
лық  әңгімелері  орнаментальді  эквивалент  сөздердің  динамика-
лық  суреттерімен  ерекшеленеді.  Толыққанды  көркем  шығарма-
ның әрбір композициялық элементінің (тармақ, бунақ, тарау, кө-
рініс)  өзіндік  қиюласуы,  әрбір  элементтердің  арасындағы  өзге-
рістің  үйлесімді  динамикасы  жетілген  көркемдік  шеберліктің 
үлгісі  болып  табылады.  «Қарқаралы  басында»  әңгімесінде  бір 
сөз  немесе  әрекеттің  бірнеше  рет  қайталануы  арқылы  әңгіме 
үшін  маңызды  образға  көңіл  аудартылады.  Мысалы,  «селқос» 
деген эпитет төрт рет қайталанады.  
Жекелеген сөздер, репликалар, тұтас синтксистік единица-
лар, сюжеттік оқиғалардың қайталануы қиылысатын әрі қарама-
қайшы орнаментальді әсердің (поля), бұл «түр мен түс», «орын», 
«сыртқы  сипат»,  «жұмбақтың  құпиясы».  Олар  мағыналық  тұр-
ғыдан  лейтмотив  жүйесінде  танылып,  формальді  түрде  дыбыс-
тың  жазудан  мәні  кем  түспейтін  поэтикалык  әдістердің  (мета-
фора,  метонимия,  анафора,  эпифора,  сөздің  кері  формасы)  рет-
телген бірлігі –  осылардың барлығы шығарманың өзіндік орна-
ментін қалыптастырады. Тұтастай алғанда орнаментальді жүйе; 
көркем  әдебиеттегі  шығармалардан  өзіндік  мағыналық  жүйесі 
арқылы өзгешеленіп, белгілі көркемдік тұтастыққа тілдік, тілдік 
емес  бірліктердің  бейнелеушілік  мүмкіндіктерін  жоғары  дәре-
жеде  қойылтып,  жұмылдыруымен  ерекшеленеді.  Түр-түстің 
объектісіне  айналатын  заттарды  екіге  бөлуге  болады.  Бірінші-
ден, жарықтың әр түріне қатысты заттар (терезе, светорфор, ыс-
тык темекі тұкымы, лампа, глобус, жалын ұшкыны), табиғат ат-
рибуттары  (аспан,  қар,  шөп),  кейіпкердің  сыр  сипаты  (қалың 
иегі). «Жасыл», «аспан көк» түстер қоршаған ортаның, табиғат-
тың, үйдің, Алматы оттарының эквиваленті ретінде алынды. Ал 
ақ, қызғыш түстер кейіпкердің сүйіктісіне деген сезімін елесте-
теді.  Екіншіден,  түр  мен  түстің  орнаментальді  полядағы  лейт-
мотивті  кейіпкердің  ішкі  әлемімен  сәйкес  алынды.  Орнамен-
тальді  прозада  адам  денесінің  белгілі  бір  бөліктері  кейіпкердің 
орнын басуы бейнесінде танылады.  
Әңгімелердегі  бір  ғана  сөздің  бірнеше  қайталануы  кейіп-
кердің ішкі сезім-күйінің  тасқынын  танытады  әрі еркін  ауызекі 
тіл мен өлең жүйесіндегі аяқталмаған ой-сезімді білдіреді. 


 
171 
Кейіпкердің  махаббаты,  кеңістіктегі  уақыт  аралығындағы 
ауысуы козғалыс сезімдерімен байланысты. Жас қыздар мен жі-
гіттердің сезімдері белгілі бір жан атрибуттарымен сәйкес келе-
ді.  «Ауыс-түйіс»,  «аялдау»,  «қимыл-әрекет  бағытын  өзгерту» 
әсіресе, кейіпкердің іркілісі, аялдауы бүкіл махаббат жолындағы 
бұрылыс, бетбұрыс сәтін көрсетеді. Бұл  тексте төртеу. Бұл «ір-
кіліс»  (остановка)  яғни,  қимыл  сипаты  (басқа  болмыстармен), 
«дыбыс», «орын», «сыртқы сипат», таңғажайыптықпен тұтасып 
жатады. 
Баяндау үзік-үзік еске алу сияқты болып келіп, жас жігіт-
тің  махаббат  тарихының  маңызды  сәттеріне  назар  аудартады. 
Әрине  хронология  толық  сақталмайды,  алайда  «монтолды фра-
залар»  қызметі  үзілген  ойлар  мен  уақыт  ізін  жымдастырып  тұ-
рады.  Мұндай  құрылым  жанр  көлемі  мен  сценарий  тумысына 
катысты,  яғни,  уақытты  шектеуде  монтаждық  құрылым  маңыз-
ды  рөл  атқарады.  Айтылған  өмір  тарихының  тұтастығы  үшін, 
және шығарманың көркемдік қуатын арттыру үшін  автор кине-
мотографтардың әдісіне жүгінеді. Олар: кейіпкердің ең маңызды 
деген  сезімдік  көзқарастарына  назар  аудару  (мысалы,  алғашқы 
махаббаты),  ірі  ауқымдағы  алынған  жекелеген  детальдар  (көз, 
қол,  бет,  кейіпкердің  кездейсоқ  ашылып  қалған  түймесі  т.б.). 
Өтіп жатқан оқиғаны баяу бейнелеу (алғашқы кездесудегі кино-
ға бару). Бұл әңгіменің экранға шығуы тегін емес. Бұл жөнінде 
жазушының  өзі:  «Кино  үшін  сценарий  жазу  басқа  әңгіме.  Ол 
жағдайда өзіңді басқаша сезінесіз. Егер әңгіме болмаса мен үшін 
сценарий жазу жан дүниемді тарқатудың құралы болар еді. Ау-
қымды жоспар (план), қосымша ақценттік детальдар, бұлар қас-
қағым  сәттік  сезімдер  галереясын  құрайды»,  -  дейді.  Орнамен-
тальді прозадағы монтажды баяндау окиғалық жағдайдың ерек-
ше  түрін  қалыптастырады.  Әңгіме  айту  барысында  кейіпкердің 
өзі  белгілі  дәрежеде  өзгеріп  отырады.  Шығарманың  басы  мен 
аяғында  оның,  толғанысын  салыстыру  арқылы  ырғақтың  ерек-
шелігін аңғаруға болады.  
Бала тілінің өзі орнаментальді проза тіліне ұқсас, ол сөзді 
нақтылы,  абстрактілі  түрде  түсінеді,  оны  жаңа  зат  түрінде  қа-
былдап,  оның  ішіне  кіруге  тырысады,  ойыншық  сындырғандай 
сөзді сындырып, құрылысын құрады, рухани құлазуды, сондай-


 
172 
ақ Г.Шойбекованың  «Тіршілікке қарсы тіршілік» әңгімесінде де 
көрсетеді.  «Адам  болып  амалыңның  жоғынан  дүниеге  келсең, 
амалыңның жоғынан сол дүниеден көшесің. Оған сен  кінәлі де, 
күнәһар  да  емессің.  Сен  келгеннен  Күн  тұрған  орнынан  қайта 
шығып,  сен    кеткеннен  жер  бетін  қараңғылық  қайта  баспайды. 
Бәз-баяғы  қалпында  белгісіз  күндер  өтеді  де  жатады,  өтеді  де 
жатады».  Автор  тек  балалық  шақта ғана  адам  өзін,  ата-анасын, 
бүкіл дүниені тұтас тұрғыда түсінеді. Ал есейе келе бұл табиғи 
үйлесім бұзылады. Яғни, әке мен баланың арасындағы «жан үй-
лесімсіздігі»  проблемасы  көтеріледі.  Әңгіме  басындағы  секілді 
жас жігіт кимыл-қозғалыссыз күйде суреттеліп, сүйікті адамына 
керексіздігін, кұлазыған көңілін беру үшін «жүрегім тоқтап, та-
мағыма келіп, аузыма тығылғаны сонша жылауға шамам келме-
ді» деп суреттейді. Кейіпкер уақыттың өзгермелі сипатын сезін-
ген тұстағы жоғалту, айырылу сезімін алғаш түйсінген сәтіндегі 
ауыр халде беріледі. Уақыт адамнан көп нәрсені алып, көп нәрсе 
береді. Бірнеше жыл өткен соң кейіпкер «дүние қирамағанын», 
«өмірдің  бір  орнында  тұрмағандығын»  түсініп,  «Егер  ештемені 
ұмытпасақ  өмір  сүруің киындар  еді»  деген  тоқтамға келеді.  Ол 
«шексіздіктің  мүмкін  еместігін»,  адам  баласы  өз  жолында  тоқ-
тайды, демалады, бағытын өзгертеді дейді. Әңгіме соңында қи-
мыл-әрекетке қарама-қарсы түс көру мотиві колданылады. Түс-
тің  шындықтан  айырмасы  барлык  нәрсе  бұрынғыдай  калады, 
адам  санасының  тереңінде  жарқын  окиғалар  қалады.  Алғашқы 
адам  сезімі  де  әрбір  адам  санасында  кейіпкерлерге  қарағанда 
жаңа  сақталады.  Сондықтан  кейіпкер  түсті  қаламайды,  өйткені 
ол өткенді жанғыртып, қайтып келмейтін уақыт мезгілін еске тү-
сіреді. 
Жазушы  әңгімелеріндегі трагедиялық  хал оның  экзистен-
циональды  дүниетанымын  танытты.  Алайда  ол  бұл  танымда 
қалып  қоймайды,  одан  шығудың жолын  өмірге,  болмысқа  сәби 
көзімен  қарау  арқылы  өзгертеді.  «Балалық  тазалыққа  ұмтылу» 
жазушыньң ерекше қасиеті. Өзінің басқа да тұрғыластары секіл-
ді балалық шағын соғыс жылдарында жоғалтқан ұрпақ 
В.М.Жирмунский, «Прозаның, ырғақтың негізі тек дыбыс-
тық қайталаулар түрінде ғана жасалмайды, сонымен бірге грам-
матика-синтаксиста пролелизмнің түрлі формалары түрінде жа-


 
173 
салады  және  ол  еркінірек,  сөздік  кайталаулармен  тығыз  байла-
ныскан болып келеді», - дейді. Прозадағы ырғақ бірыңғай мүше-
лердің, яғни, синтаксистің қайталануы, бірыңғай шылау, анафо-
ра,  фразалық  сөз  тіркестерімен,  сұраулы,  лепті  сөйлем  қайта-
лауларының бірлігінен жасалады. 
Түр мен түс алуан түрлі көңіл-күйдің иірімдерін, кейіпкер-
дің махаббат сезімінің жағдаятын білдіруге де қызмет атқарады. 
Сондай-ақ  іс-әрекеттік  мотивтің  қайталануы,  анафоралық  қай-
талаулар да Т.Шапай шығармаларындағы ерекшелік. 
Яғни ішкі сюжет динамикасы жоқ болғанынан ол бір еске 
түсіруден екінші еске түсіруге көшу арқылы жасалады. Кейіпкер 
өз жан дүниесіндегі қайғылы сәттерін еске түсіру арқылы жанын 
тазартады,  айналасындағы  бақытты  адамдарға  қарап  қызығады, 
өмір  мәнін  түсінеді.  Монтажды  композицияда  бейнелеудің  ра-
қурсы  өзгеріп  отырады.  Мысалы    жазушының  «Жазу»  әңгіме-
сінде  ракурс жел ұшырған  қағаз биіктегенде көрінсе, уақыт пен 
кеңістік космостық кеңдікте  алынып,  кейіпкер  жердің  қозғалы-
сын сезінеді. Кейіпкер санасында уақыт екі жақты көрінеді, жай 
және тез, қас-қағым сәт немесе жайбарақат қалып («Жазу»). 
Қорыта келгенде,  тағы да халық арасындағы қанатты фра-
залар персонаж – автор санасындағв ой ағымына ұлттық деталь 
ретінде қосылады. Орнаментальды немесе айшықты проза үрді-
сінде  толғам-пікірдің,  әрекет-қимылдың  ерекше  бейнелі  сипат 
алуына дәлел болатындай реминисценция мысалдарында эруди-
ция мен әдеби талғам мен таным назар үстемдік құрды.  
 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   47




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет