Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
Абай шығармалары мен ХІХ ғасырдағы жазу
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| Абай шығармалары мен ХІХ ғасырдағы жазу
нұсқаларының тілін зерттеудің маңызы Қазіргі әдеби тілдің тарихы дегеніміз – жалпыхалықтық тілдің бар байлығының үздіксіз өңделе, дами түсуінің тари- хы. Әдеби тілдің тарихын зерттеу оның сөздік құрамының, фразеологиясының, көркемдеу тәсілдерінің, грамматикалық және стилистикалық нормаларының тарихи дамуына көз салу болып табылады. Әдеби тілдің даму тарихының, яғни белгілі бір халықтың сөйлеу мәдениетінің жетілу, шыңдалу процесін зерттегенде, осы істе үлесі зор ірі қалам қайраткерлерінің рөліне тоқтамай өте алмаймыз. Қазақ әдеби тілінің даму тарихында ұлы ақын-жазушы Абай Құнанбаевтың орны ерекше. Суреткердің тілі дегенді кең ұғымда түсінеміз. Бұл ретте, алдымен, ақын шығармаларының поэтикалық тілі болатын- дығын айтуға болады. Абай өлеңдерінің поэтикалық тілі жа- йында үлкенді-кішілі зерттеулер бар. Ал Абай шығармалары тілінің лексикалық байлығы, ондағы морфологиялық тұлға- лардың көрінісі (берілуі), синтаксистік ерекшеліктері деген- дер күні бүгінге дейін арнаулы зерттеу объектісі болмай келе- ді. Жазушы-ақын Абайдың стилистикалық синтаксисі дегеннің өзі – бөлектеп зерттесе, көп мәселелерді қамтитын үлкен тақы- рып. Абай қара сөздерінің сөйлемдеріндегі сөз тәртібі жай- ында тиіпқашты айтылған пікірлер талапқа сай келмейді 40 . Мұндай құбылысты орыс тілі сияқты структурасы мүлде өзге тілдің әсерінен деп топшылай салудан гөрі, осы мәселеге тікелей қатысты басқа факторларды зерттеп барып, белгілі бір тұжырым жасау әлдеқайда қисынды болмақ. Ұлы ақын әрі прозаик Абайдың қазақ әдеби тілінің жасалуы 40 Абайдың «Қара сөздер» атты мұрасын зерттеуші X.Сүйінішәлиев Абай прозасындағы сөйлем мүшелерінің «дағдылы орнында келмей, орын ауысып келушілігін», сөйлемнің деп етістігіне аяқталып отыратындығын «орыс сөйлемдерінде көп кездесетін өзгешеліктердін әсерінен пайда болған» және «қазақта бұрын қолданылмаған, Абай жаңалығы» деп түсіндіреді ( Сүйінішәлиев X . Абайдың қара сөздері. - Алматы, 1956. - 132-133-беттер). Т.Нұртазин Абайдың «бірыңғай мүшелерді жалпылауыш сөзбен түюі ақынның синтаксиске, стилистикаға жетіктігін байқатады», – деп тұжырымдайды ( Нұртазин Т. Абай – көркем сөз шебері // Халық мұғалімі. - 1954. - № 8. -11-бет). 407 мен дамуындағы орны мен рөлі жайында лингвистер тарапы- нан айтылған бірсыпыра құнды пікірлерді таба аламыз 41 . Абайдың қазақ әдеби тіліне қатысы жөніндегі мәселеге лингвистерден басқа зерттеушілер де көңіл аудартып келді. 42 Абайдың тілі туралы лингвистердің қаламынан шыққан жұмыстар – жеке монографиялық еңбектер емес, кішігірім мақалалар ғана. Абай шығармаларының лексикасы жайын- да айтылған пікірлер бұл мақалаларда аз-кем мысалдармен шектеледі де терең талдау жасалынбайды, ал морфологиялық тұлғалардың сипатталуын сөз ететін болсақ, олардың тек 2-3 қана категориясы әңгімеленеді. Авторлар осы категориялардың ішінде ең алдымен - мақ тұлғалы етістікті Абай тілінің ерекшелігінің бірі деп баса атайды да оның жиі қолданылу себебін стилистикалық талаптан (проф. Сауранбаев) немесе «шағатай тілі» дегеннің (ортаазиялық әдеби түркі тілі) әсерінен іздестіріп, оны Абай тіліндегі шағатаизмнің бірі деп санай- ды (проф. Аманжолов, Сауранбаев). Бұл мақалаларда аталған тұлғаның Абай прозасында жиі кездесіп көзге түсетіндігін айтып өту мен оның себебін іздестіруге талпыну ғана бар, ал бұл тұлғаның (- жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|