Государственного педагогического

(1-касте. 15-абзацтан кейін)

1. 
   Березин А.С., Мочалкина О.Р. Технология и конструирование интегральных микросхем.Учебное пособие для высших учебных заведений. Москва.1992.
   
2. 
   Бондарь Б.Г. Основы микроэлектроники. К.: Вища шк. Головное изд-во, 1987.-309с.
   
3. 
   Горошков Б.И Радио-электронные устройства:Справочник. М.: Радио и связь, 1984.- 400с., ил.-(Массовая библиотека; Вып. 1076)
   
4. 
   Титце У., Шенк К. Полупроводниковая схематика. Пер. с нем.-М.:Мир, 1983.-с.,ил.
   
5. 
   Якубовский С.В., Бараканов Н.А., Ниссельсон Л.И. Аналоговые и цифровые интегральные микросхемы.Справочное пособие. Под ред. С.В.Якубовского.-2- е изд., перераб. и доп.- М.: Радио и связь, 1985.-432 с., ил.(Проектирование РЭА на интегральных микросхемах).
   

Жылқымен емдеу әдісінің Францияда 1970 жылдары «иппотерапия» деген атау алып, ресмиленгені болмаса, баланы салт мінгізіп, оны шынықтыру, сауықтыру - ата дәстүрдің бір бөлшегі. Елімізде БЦС (Балалардың церебральды сал ауры)диагнозымен тіркелген балалар саны күрт өсіп кетті. Қолда бар жыл басындағы мәліметке сүйенсек, сал балалардың саны республикада 10 мыңның үстінде, ал жалпы мүмкіндігі шектелген балаң ұрпақ - 45 мыңға жуық. Оларды жылқының емдік күшімен сауықтыру шарасы 2000 жылдардан бастап тәжірибеге аса бастады. БЦС-ға шалдыққан балаларды аптасы 2-3 мәрте қала сыртына шығарып, салт атпен серуендеу-сауықтыру шарасы қолданыла бастады. Сөйтіп, ем қабылдағандарды жылына 4 рет бақылау нәтижесінде, емдеу шарасына оң баға берілді. Ескере кету керек, бақылауда - қан анализі, кардиограмма, электроэнцефалограмма, бұлшықет электромиографиясы кіретін барлық анализдер тобы анықталған-ды. Бұл тағы бір мәрте иппотерапияның БЦС сырқаттарын емдеуде тиімді тәсілдердің бірі екенін дәлелдеп берді. Жылқыға салт міну арқылы науқас екі жақты ем алады. Біріншіден, жылқы малының дене қызуы адамдікінен 1,5-2 градусқа жоғары. Әлемдік тәжірибеде жылыту массаждарын жасағанда, дәл осы температурадағы қызуды қолданатынын ескерсек, аттың табиғи жылылығы - табиғи, қоспасыз ем болып табылады. Оның үстіне, атпен баяу серуендегенде, адам денесіне минутына 100 шайқау импульсі беріледі. Ол - массаж, ат үстінде отырған адамның барлық бұлшықеті жұмыс жасайды. Тепе-теңдікті сақтау үшін салт мінген адам бойын жинауға, өзінің әрбір дене қимылын игеруге жаттығады. Жылқының әрбір адым алшақтығы адамдікімен бірдей, бұл арқылы БЦС – ке шалдыққан бала өзінің адымын да есептеп үйренеді. Ал БЦС-ға шалдыққан балаға ең керегі де осы - жаттығу. Бұл тұрғыдан жылқы - табиғи тренажер.

Бұл жылқының емдік қасиетінің физикалық қыры болса, екіншісі - эмоционалдық сипатта. Оны көпжақты түсіндіруге болады. Мәселен, бала жаны жануарды жақсы көреді, онымен сөйлеседі, сырласады, салт ат жүргенде көңілі көтеріледі. Екіншіден, ат үстінде, биікте жүрген бала әлемге жоғарыдан қарайды, сол арқылы оны өз-өзіне деген сенімдігі артады. Ал дәрігерлердің айтуынша, сенім мен көтеріңкі көңіл күй - нәтижелі ем алудың ең басты шарты болып табылады. Жылқының екі емдік қасиеті бірлескенде бір БЦС ғана емес, көптеген сырқатқа шипа. Олардың қатарында - тірек-қимыл аппараттарының, сөйлеу жүйесінің бұзылуы, психиканың баяу дамуы, Даун синдромы, аутизм, остеохондроз, простатит, склероз, артроз, құяң, омыртқаның 1-2 деңгейде майысуы, жүрек-қантамыр аурулары, тіпті девианттық әрекеттерді де жатқызуға болады.

Тибет медицинасында жылқыны түсінде көру де - шипа болып есептеледі екен. Түсінде адам құлындары ортасында жүрген жылқыны көрсе - ауруынан тез айығатынының белгісі десе, атты салт мініп жүрсе - ұзақ ғұмыр кешеді деп болжаған. І дүниежүзілік соғыс кезінде ағылшын дәрігерлерінің жаралыларды салт мінгізіп, жарақатын жазып - емдегендері жөнінде де деректер мол. Алайда оңалту шаралары үздіксіз жүргізілуі қажет. Бір уақыт ем алып, кейін үзіп тастау - дұрыс емес. Сол үшін орталықтың өзінде иппотерапияны жүргізетін жағдай жасалуы қажет.

Иппотерапияда қолданылатын жаттығулар жылпы 3 түрге бөлінеді.

1. 
   Босаңсытуға арналған жаттығулар
   
2. 
   Созылуға арналған жаттығулар
   
3. 
   Нығайтуға арналған жаттығулар
   

• 
  Денені алдыға – артқа, солға – оңға қарай бүгу;
  
• 
  Тыныс алу жаттығулары;
  
• 
  Тақымды қосымша жүкпен немесе бос күйінде шайқау;
  
• 
  «Қайшы», «Диірмен» жаттығулары;
  
• 
  Жабық көзбен жасалынатын жаттығулар;
  
• 
  Тепе – теңдікті сақтауға арналған жаттығулар жасай өте маңызды.
  

Атони – астатикалық форма – бұлшықеттердің күшін арттыруға, қарсы атактикалық жаттығулар жасауға бағытталған. Мұндай жаттығуларды жасар алдында пациенттің қозғалыс мүмкіндіктеріне көңіл бөлген жөн.

1. 
   - Бір жазықтықта тұрып жаттығу қозғалыстарын қайталау;
   

• 
  Жазықтықты ауыстыру арқылы жаттығу қозғалыстарын жасау;
  
• 
  Активті және пассивті жаттығу қозғалыстарын қайталау.
  

2. 
   Сұқ саусақпен және алақан көмегімен жасалынатын жоғары дәлдікті талап ететін жаттығулар.
   

• 
  Бет және дене бөлімдерін қол арқылы көрсету;
  
• 
  Қозғалмайтын нысананы көздеу;
  
• 
  Қозғалмалы нысананы көздеу;
  
• 
  Әр түрлі диаметрдегі доптарды әр түрлі қашықтыққа лақтыру (ат бір орында тұрады немесе ақырын адымдап жүреді);
  
• 
  Нысанаға лақтыру (бұл жаттығуда да доп қолданылады).
  

• 
  Дәлділікті арттыруға арналған жаттығулар;
  
• 
  Баллистикалық жаттығулар;
  
• 
  Координацияны арттыруға арналған жаттығулар;
  
• 
  Тыныс алу жаттығулары;
  
• 
  Тақымды шайқауға арналған жаттығулар;
  
• 
  Қатты гимнастикалық снарядтармен жасалынатын жаттығулар(бір орында тұрған, жүру кезіндегі және желіс кезіндегі қозғалыстармен жасалынады);
  
• 
  Екі қолмен допты немесе гимнастикалық таяқты ұстау;
  
• 
  Екі қолмен заттарды ұстау және әр түрлі амплитудада тақымды шайқау арқылы жасалынатын жаттығулар;
  
• 
  Қозғалыс амплитудасын өзгерту арқылы тақымды шайқау арқылы жасалынатын жаттығулар.
  

Спастикалық гемиплегия – жоғары тонустылықты төмендетуге, бұлшықеттердің күшін арттыруға, қимыл – қозғалыстың маңызды дағдыларын қалыптастыруға бағытталған жаттығулар жиынтығы.

1. 
   - Пассивті қозғалыстар (алғашқы массаж)
   

• 
  Бұлшықеттердегі минималды кернеуліктер – пациентті ат үстіне отырғызғаннан бастап әр түрлі жаттығуларды жасап, отыру бағытын өзгете отырып, жүру жылдамдығын арттыра отырып жасалынады.
  

2. 
   Қимыл – қозғалыстарды қайталау, кедергілерден өту арқылы , әр түрлі жазықтықта, бағыттарды таңдай отырып жаттығуларды жасау.
   
3. 
   - Қолды тік ұстап, алдыға – артқа қарай бағыттау
   

• 
  Қолжы ауыстыра отырып жоғары көтеру;
  
• 
  Бір уақытта қолды айналдыра отырып, алдыға – артқа қарай қозғалту.
  

Жылқыға салт міну балаларда өзіне деген сенімділікті оятап, өзін қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуге үйретеді. Жылқының үстінде отырып және осындай күшті жануарды басқару пациентке көптеген жағымды эмоциялар беріп, көңіл – күйін жақсартады. Жылқыға салт міну пациенттің ерік – жігерін арттырып, оны сыртқы ортамен жақындастырып, алдына қойған бірегей мақсаттарға жетуге көмектеседі. Жылқыға салт міну және иппотерапия тәжірибе жүзінде көптеген жылдар бойы қолданыла отырып, өзінің бірегейлілігі мен нәтижелілігін дәлелдеп отыр.

Қазақстан Республикасының Президентінің 2014 жылғы жолдауында айтқанындай «Мүмкіндігі шектеулі азаматтарымызға көбірек көңіл бөлу керек. Олар үшін Қазақстан кедергісіз аймаққа айналуы тиіс. Оларға көмек көрсету – бұл өзіміздің және қоғам алдындағы парызымыз. Бүкіл әлем осымен айналысады»! Сондықтанда мүмкіндігі шектеулі балалардың денсаулығын жақсарту үшін қолда бар мүмкіндіктің барлығын пайдалана білуіміз керек.
Әдебиеттер тізімі:

1. 
   Ингрид Штраус. «Иппотерапия. Нейрофизиологическое лечение с пременением верховой езды», Москва: «Знание», 2003. 15 – 25 стр.
   
2. 
   Корзюков Ю. А. «Полезные свойства животных», Алматы, 2003 ж.12стр
   
3. 
   Агафонычев, В. Анималотерапия. Усы, лапы, хвост – наше лекарство // В. Агафонычев. – СПб.: Наука и техника, 2006.
   
4. 
   Атмаджан, А. Умственная патология, страдающий индивид и лошадь // А. Атмаджан. – Париж, 1992.
   

Теоретическая кривая обеспеченности определяется тремя параметрами:

1. 
   средним арифметическим ряда
   
2. 
   коэффициентом вариации, или изменчивости С_υ
   
3. 
   коэффициентом асимметрии С_s.
   

Коэффициент изменчивости С_υ

где К – модульный коэффициент, равный отношению каждого ряда (расхода) к среднему значению его, т.е.

К₁= Q₁/ Q_ср, К₂= Q₂/ Q_ср, ……., К_n= Q_n/ Q_ср.

Коэффициент С_υ характеризует степень изменчивости ряда, степень отклонения от среднего значения ряда, т.е. изменчивости стока за период наблюдений в том или ином пункте реки.

Для построения теоретической кривой обеспеченности (по трем параметрам - Q_ср, С_s, С_υ) вначале подсчитывают модульные коэффициенты; вследствие того, что отклонения кривой от середины пропорциональны С_υ, значения Ф_р, полученные по таблице Фостера-Рыбкина, умножаем на С_υ и к произведению Ф_рС_υ прибавляем единицу, так как оно является отклонением от среднего значения ряда К=1, т.е.

К_р= ФС_υ + 1, (3)

а ординаты кривой, т.е. расходы разной обеспеченности

Q_р = Q_ср К_р., (4)

Рис.1. Средние годовые расходы воды различной обеспеченности р.Талас – с.Покровка

Для сельскохозяйственного водоснабжения характерно рассредоточенное размещение потребителей, преимущественно безвозвратный забор воды из источников и сравнительно небольшие объемы водопотребления.

Изучение изменения минерализации водных ресурсов бассейна р. Талас показывает, что она увеличивается по течению реки от 0,4 – 0,5 г/л до 1,3 г/л.

Таблица 2. Ионный состав воды в бассейне р. Талас,

Место отбора	Время отбора	Анионы					Катионы				Сумма солей		рН
		CO32	HCO3-	Cl-	SO42-	Ca2+		Mg2+	Na+
г. Тараз	весна	отс.	0,256 4,2	0,014 0,4	0,109 2,4	0,052 2,6		0,037 3,0	0,032 1,4	0,508		7,0
	лето	отс.	0,207 3,4	0,015 0,4	0,077 1,6	0,052 2,6		0,024 2,0	0,018 0,8	0,393		7,6
	осень	отс.	0,244 4,0	0,014 0,4	0,097 2,0	0,064 3,2		0,036 3,0	0,005 0,2	0,460		8,2
Гидроузел	весна	0,006 0,2	0,226 3,7	0,014 0,4	0,072 1,5	0,052 2,6		0,027 2,2	0,023 1,0	0,420		8,0
	лето	отс.	0,220 3,6	0,014 0,4	0,106 2,2	0,052 2,6		0,034 2,8	0,018 0,8	0,444		6,9
	осень	отс.	0,244 4,0	0,021 0,6	0,086 1,8	0,058 2,8		0,042 3,4	0,005 0,2	0,456		7,8
Улгили	весна	отс.	0,232 3,8	0,014 0,4	0,103 2,2	0,056 2,8		0,029 2,4	0,027 1,2	0,465		7,8
	лето	отс.	0,232 3,8	0,021 0,6	0,115 2,4	0,060 3,0		0,039 3,2	0,014 0,6	0,481		7,4
Ойык	весна	0,012 0,4	0,220 3,6	0,043 1,2	0,173 3,6	0,056 2,8		0,034 2,8	0,074 3,2	0,612		8,1
	лето	0,012 0,4	0,207 3,4	0,128 3,6	0,586 12,2	0,096 4,8		0,088 7,2	0,175 7,6	1,292		8,2
	осень	отс.	0,220 3,6	0,057 1,6	0,269 5,6	0,052 2,6		0,066 5,4	0,064 2,8	0,728		8,2

В бассейне реки Талас содержание анионов в воде в убывающем порядке располагаются в следующей последовательности: гидрокарбонаты, затем сульфаты и хлориды, в районе Ойыка – сульфаты, потом гидрокарбонаты и хлориды; содержание катионов соответственно – кальций, магний, натрий и натрий, магний, кальций. Отсюда тип засоления - гидрокарбонатно-сульфатно-хлоридный, кальциево-магниево-натриевый в начале бассейна реки Талас и сульфатно-гидрокарбонатно-хлоридный, натриево-магниево-кальциевый - в районе Ойыка.