Графика. Орфография. Орфоэпия
жүктеу/скачать 2,09 Mb. Pdf көрінісі
|
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ
| а
дыбысының орнына ә айтылады. Мысалы, жайылымдағы – жәйілімдегі . Бірақ бұл орфоэпиялық норма бола алмайды. 2-тапсырма. Мына сөздердің орфоэпиялық нормасын сақтап айтып, жаттығыңыздар: шайға – шәйғә шайларың - шәйләрыʼң шайларыңды - шәйләрыʼңді жайлау – жәйләу жайлауда - жәйләудà жайлаудағылар – жәйләудàғылар шашбау – шәшпàу ашына – шәшінà шашындағы – шәшіндàғы жайылым – жәйілім Екіншіден, қазақ тілінің үндесім құбылысына бағынбайтын түбірдің жуан, жіңішкелігіне үйлеспейтін мынадай жұрнақтар бар: -қор, -паз, -кер, - кеш, -қой, -кент, -пен, -мен, -нікі, -күнем, -хан, -хана, -тал, -паң . Мысалы: шайқор – шәйқор,өнерпаз – өнөрпаз, әсеспаз – әсемпаз, арбакеш – арбакеш, қушыкеш – құушұкеш, қаламгер – қаламгер, жауапкер- жауапкер, айыпкер – айыпкер, саудагер – саудагер, ананікі – ананікі, Мараттікі – мараттікі, тарақпен – тарақпен, отпен – отпен, сумен – сұумен, пайдакүнем – пайдагүнөм, ақылгөй – ақылгөй, данагөй – данагөй, есепқой – есепқой, сәнқой – сәңқой, әзілқой – әзілқой, Шымкент – шымгент, Құмкент – құмгент, емхана – емхана, дәріхана – дәр хана, кітапхана – кітәпхана. Мұнда көріп отырғанымыздай, буын жігіндегі дауыссыз дыбыстар ғана көрші дыбыстың әсерінен өзгеріп, үйлесіп айтылады да ( ақылгөй, құмгент, пайдагүнөм ), тіл үндестігі сақталмайды. Бұлардың қор, паз, кеш, гөй, кент, хана, хан түрлері араб, парсы тілдерінен енген және сол тілдік нұсқасын біршама сақтап игерілгендіктен, өзгермей айтылады да , -нікі, -күнем, -пен, - мен, -бен жұрнақтары түбір сөзден туған төл жұрнақтар болғандықтан, үйлесім заңдылығына бағынып айтылады. Үшіншіден, бір сыңары жуан, бір сыңары жіңішке біріккен қос,күрделі сөздер жазылуы бойынша аралас айтылады: желбау – желбау, қара ет - қарʼет, Сәрсенғали – сәрсеңғәлій, кесе-аяқ - кесʼайақ, кесеқап – кесеғап, Зеңгібаба – зеңгібаба, итарқа – ійтарқа, итала – ійтала, итжуа – ійтшұуа, (27 бет) ит-құс – ійт-құс. Тіл үндестігінің тағы бір бұзылар тұсы жүктеу/скачать 2,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|