Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары
жүктеу/скачать 6,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Сборник 24 апреля 2020 г
- Бұл бет үшін навигация:
- Зерттеу әдістері: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау, ғылыми және көпшілік материал- дарды, сала мамандарының жұмыстары мен пікірлерін жинақтап қорыту.
- Зерттеудің негізгі нәтижелерін талқылау
| Зерттеудің мақсаты
– Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі Қазақстанның дене шынықтыруы мен спортын дамыту мен ұйымдастыру, сондай-ақ ондағы негізгі мәселелер, оның жүйелерінің мазмұны мен ерекшеліктерін анықтау, осы бағыттағы қызметтің қажеттілігін негіздеу болып табылады. Зерттеу әдістері: ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді талдау, ғылыми және көпшілік материал- дарды, сала мамандарының жұмыстары мен пікірлерін жинақтап қорыту. Зерттеудің негізгі нәтижелерін талқылау . Əлемде жалпы дене шынықтыру мен спорттың әлеуметтік институт ретінде пайда болуы, оның құрылымы мен қызметі көп уақыттардан бері фәлсафа, мәдениеттану, әлеуметтану, басқару теориясы сияқты түрлі ғылыми білімдер салалары мамандарының үлкен қызығушылығын тудырып келе жатқаны сөзсіз. Біздің елімізде де өткен ғасырдың орта шенінен бастап зерттеуші ғалымдарды, дене тәрбиесі мен спорт саласы мамандарын, басқа да ізденушілерді осы саланың түрлі кезеңдегі тарихи даму аспектілері үлкен қызығушылық жолына түсіргені анық. Түрлі әдебиеттер мен зерттеулерді негізге ала отырып, Қазақстан өз кезегінде, әсіресе Ұлы Отан соғысы кезеңінде сол кездегі кеңестік дене шынықтыру мен спорттың қалыптасып дамуына өзінің айтарлықтау үлесін қосты деп айтуға болады. Жалпы алғанда, 1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін орнаған Кеңес үкіметі еліміздің экономикасын көтерумен қатар мәдениетін көтеруге де бар күшін салды. Саяси биліктен айырылған патша үкіметін жақтаушылар кеңес үкіметіне қарсы түрлі қарулы бүліктер ұйымдастырды. Мұндай қарсылыққа төтеп беру және төңкерістік жеңістерді қорғау үшін кеңестік әскери бөлімдерді құру қажеттілігі туындады. Осылайша алғашқы Қызыл Əскер (Армия) РКФСР Халық Комиссарлар Кеңесінің 1918 жылғы 15 қаңтардағы декреті бойынша құрылды. Осы жылы Қазақстанның Семей өңірінде алғашқы Қызыл Əскер штабы жасақталды. Бұл штаб Қызыл гвардияның қабылдау, үгіт- насихат, есептік-мобилизация, саптық және жабдықтау бөлімдерінен тұрды [1]. 1918 жылдың шілде айында Қызыл Əскердің резервіндегі әскери бөлімдерде дене тәрбиесі енгізілді. Олардың оқу бағдарламаларына гимнастика мен қоян-қолтық ұрыс (рукопашный бой) ендірілді. Ал 1919 жылдан бастап оның құрамына гимнастикалық жаттығулар, суда жүзу, найзамен ұрыс жүргізу және т.б. түрлер енді. Əсіресе шаңғы спортына аса көңіл бөлініп, осы жылы Шығыс майданда әскери шаңғышылар бөлімшесі құрылды. 1919 жылы 2 шілдеде В.И. Лениннің қол қоюымен Қорғаныс кеңесінің «Шаңғышылар бөлімін» құру туралы заң қабылданды. Петербор мен Мәскеудегі нұсқаушылар курсында шаңғышыларды дайындау бөлімі ашылды. Жалпы осы уақытта дене тәрбиесін дайындауда арнайы маман ретінде Всеобучтың нұсқаушылары және дене шынықтыру мен спорттың насихаттаушылары пайдаланылды [2]. Қазақстанда әскер ісіне үйрету ұйымдары 1919 жылдан бастап құрыла бастады. Ең бірінші Орынбор, Орал, Семей қалаларында, губерниялар мен уездік орталықтарда құрылып, жастар әскер ісіне, әсіресе дене тәрбиесін дайындау жұмысына белсене кірісті [3]. 1920 жылдың 26 тамызында Большевиктер орталық атқару кеңесі мен РКФСР Халық комиссарлар кеңесі «Қырғыз (Қазақ) Кеңестік Автономиялық Социалистік Республикасын құру туралы» декрет қабылдады. Ол бойынша оның астанасы Орынбор қаласы болып белгіленді. 1921 жылы қазан айында социалистік отанды қорғауға азаматтар даярлау міндетіне алған комсомол жастары Орынбор қаласынан Торғау уезіне келіп «Ерекше арнайы бөлім» ашты. Бұл бөлімдегі жастар арнайы дене тәрбиесінің самбо, мылтық ату, гимнастика, жүгіру сияқты түрлі жаттығуларымен айналысты. 1934 жылы КСРО ОК «КСРО еңбек сіңірген шебері» атағы турасында қаулы қабылдады. Сондай- ақ, балалар үшін арнайы «Қорғауға және еңбекке дайын бол» атты әскери-спорттық кешен енгізілді. 1936 жылы маусымда КСРО ОАК мен Халық Комиссарлар кеңесі дене тәрбиесі мен спорт ісі жөніндегі Бүкілодақтық комитет құру туралы қаулы қабылдады. Осы жылы мамыр мен қазан айлары аралықтарында Бүкілодақтық лениншіл комсомол жастар одағының Қазақ өлкелік комитетінің бюросының қаулысымен Бүкілқазақстандық пионерлер мен оқушылар спартакиадасы өткізілді. Ал 1939 жылы 16 маусым Бүкілодақтық іс-шаралар «Дене тәрбиесі мен спортшылар күні» деп белгіленді. Жалпы алғанда осы кезеңнің спортшылар санының көрсеткіші 1941 жылғы 1 қаңтардағы есеп бойынша берілді, яғни: Қазақстан – 137 мың, Өзбекстан – 150 мың, Қырғызстан – 20 мың, Тәжікстан – 45 мың, Түркіменстан – 30 мың. 1941 жылы басталған Ұлы Отан соғысы жылдарында Орталық Азияның дене шынықтыру ұйымдарының барлық қызметін Кеңестік Əскер қатарын толықтыру құрады. Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесі (ХКК) жанындағы дене шынықтыру және спорт ісі жөніндегі Комитеттің бір «Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 29 бұйрығында былай деп келтірілген: «... многотысячная армия физкультурников Казахстана должна показать свою готовность и способность встать на защиту наших границ» [4]. Дене шынықтыру мен спорттың маңыздылығы төменде келтірілген дәйектерге сай айтарлықтай біршама ұлғая түсті. 1941 жылы бастапқы әскери дайындық сабағы 214 305 адамды қамтыған 1644 толық емес орта мектептерде енгізілсе, әскер алды дайындық сабақтары 53 136 адамды қамтыған 677 орта мектептерде енгізілді. Республика бойынша всеобуч бағдарламасынан 14 230 оқушы өтіп, олардың 2673-ін қыздар құрады. 1942 жылы 10 желтоқсанда Қазақ КСР ХКК «Республика мектептерінде әскери оқытуды басшылыққа алу туралы» қаулыны жариялады. Ол бойынша халық ағарту органдарынан жастарды әскери іске дайындау мәселесі қатаң талап етілді. 1943 жылы Алматыға жақын жердегі Горельник шатқалында тау спорты нұсқаушыларын дайындайтын Бүкілодақтық мектеп құрылды. Ол Кеңес Əскерінің тау-атқыш бөлімшелеріне атқыш- альпинистер дайындаумен айналысты. 1943-1944 жж. бұл мектеп 1500 нұсқаушы, 12 000 тау атқышын дайындап шығарды. 1943 жылы жазда Қазақстан мен Орталық Азия республикаларының бірінші спартакиадасы өткізілді. Ал КСРО ХКК 1944 жылғы 14 қарашадағы №1581 қаулысымен Қазақ дене шынықтыру институты (қазіргі Қазақ спорт және туризм академиясы) құрылды [5]. 1945 жылы шілдедегі Қазақ КСР ХКК арнайы қаулысымен «тоғыз құмалақ» ұлттық ойын ретінде ендірілді, ол қазақ халқының мәдени мұрасы ретінде есептеліп, еңбекшілердің тынығуы мен демалуында аса маңызға ие деп саналды [6]. 1944 жылдан бастап республикада қысқа уақытта жетекші қоғамға айналған «Еңбек резерві» спорттық қоғамы негізделді. Осы жылы 15 мамырда Қазақ КСР ХКК «Еңбекшілердің дене тәрбиесін жақсарту және ұлттық спорт түрлерін дамыту жөніндегі іс-шаралар туралы» қаулысы қабылданып, онда дене шынықтыру қозғалысын нығайту, кадрларды дайындау мәселелері алға қойылды. Қазақстан ХКК кадрларды даярлауды шұғыл әрі қазақ ұлты арасынан дайындауды талап етті. Республика үкіметі дене шынықтыру және спортпен айналысуға жергілікті халық арасынан көптеп тарту қажет екенін атады. Осы орайда, айта кетерлік дәйек, осы кезең қаулысының бірінде Қазақстан мен Орталық Азия республикаларының 1945 жылғы екінші спартакиадасында қазақ жастарынан бірде-бір спортшының болмағаны көрсетіледі [7]. Дей тұрғанмен, Ұлы Отан соғысы жылдарында қазақ халқының біртуар ұлдары да дене шынықтыру мен спорт бағытында өздерінің ұмытылмас үлестерін қоса білді. Солардың ішінде қазақ халқының батыры Қажымұқан Мұңайтпасовты ерекше атап өтуге болады. Ол өз қаражаты есебінен әскери ұшақ жасатып, оны соғыс майданына жібереді. Мұнымен қоса халық арасында дене күшін дамытуды өз тәжірибесінде кеңінен насихаттай білді. Жалпы Қазақстанның оңтүстік өңірі бойынша мысал келтірер болсақ, спорт бағыты бойынша осы кезеңде футболдан Қазақ КСР еңбек сіңірген жаттықтырушысы В.П. Плясуновты атауға болады, оның құрметіне футболдан республикалық турнирлер өткізіледі. В.Ф. Николаев – майор, облыстық спорт комитетінің төрағасы, оның естелігі үшін жыл сайын жүгіру жеңіл атлетикасынан жарыс өткізіледі. Б. Онтаев – Кеңес Одағының Батыры, ол бойынша бокстан республикалық турнир өтеді. М. Досқараев – аға гвардия лейтенанты, соғыстан соң Кенигсберг қаласының коменданты болып, танк батальонын басқарған, оның естелігіне тоғыз құмалақтан республикалық турнирлер өткізіліп келеді. Осы және басқа да көптеген қазақ ұлдары Ұлы Отан соғысынан кейін де жауапты басқарушылық қызметтер атқарды, олардың есімдеріне бүгінде олар оқып, өмір сүрген қалалар мен елдімекендерде мектеп, көше атаулары берілген. Ұлы Отан соғысы кезеңіндегі Қазақстандағы дене шынықтыру мен спорт тек қорғаныс дайындығына ғана емес, сондай-ақ тұрғындардың физикалық дене дамуына да қызмет етті деуге болады. Ұлттық спорт түрлерін дамыту, дене шынықтыру институтын құру, Қазақстан мен Орталық Азия республикаларының бірінші және екінші спартакиадаларын өткізу, осы кезеңнің жоғарыда аталған тенденцияларының жарқын дәлелі болып саналады. жүктеу/скачать 6,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|