Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары 18 маусым 2010 ж

Баймагамбетова Д.Н.

им. Л.Н. Гумилева, кандидат исторических наук

ЧЕЛОВЕК В СИСТЕМЕ МЕЖНАЦИОНАЛЬНЫХ ОТНОШЕНИЙ

В области межнациональных отношений постоянно возникает множество проблем, которые необходимо решать научно, оперативно, результативно.

Сегодня особенно наши достижения не должны создавать представления о беспроблемности национальных процессов.

Противоречия свойственны всякому развитию, неизбежны они и в этой сфере. Главное - видеть постоянно возникающие их аспекты и грани, искать и своевременно давать верные ответы на вопросы, которые выдвигает жизнь. В сфере национальных отношений проявляются разнообразные противоречия, раскрытие и разрешение их обеспечивает общественное развитие.

Формирование личности, гармонично сочетающей в себе черты национальной гордости и уважения к другим нациям - сложный процесс, протекающий под влиянием семьи, школы, вуза, коллектива, личных знакомств, т.е. в определенной микросреде.

В сложной системе общественных отношений человеку принадлежит особая роль. Он часть этой системы, ее сознательно активный элемент. Вне человека не существуют ни социальные, ни национальные связи: именно он является их носителем, их « последней инстанцией».

Проблема «нация - человек» чрезвычайно сложна. Социальная принадлежность человека в течение его жизни может неоднократно меняться, национальность дана ему изначально, раз и навсегда. Сложное и неоднозначное положение человека в системе межнациональных связей обусловлено состоянием самого общества, теми процессами, которые в нем происходят.

Какие факторы наиболее негативно могут влиять в современном обществе на национальное самочувствие человека?

Во – первых, объективные процессы, происходящие в обществе, особенно если их пытаются игнорировать.

Во - вторых, проведение в жизнь национальной политики, ошибки и упущения при ее проведении.

Заметим, что даже всесторонне разработанный и неуклонно проводимый в жизнь принцип национального равноправия не делает и не может сделать все нации и народности страны абсолютно равными с точки зрения их социальных функций.

Например, в результате значительных различий по численности они не могут играть одинаковую роль в общественном развитии. В итоге и возможности удовлетворения их национальных интересов и потребностей не может быть идентичной.

Положение человека в обществе должно определяться ни социальной или национальной принадлежностью, а только его личными качествами и трудом. однако деформации как экономического, так и социально - политического порядка не могут не сказаться на национальном самосознании человека.

Причины многих проблем в сфере межнациональных отношений следует искать именно в этом, а не в изначальном национализме того или иного человека или народа.

Человек ощущает национальное достоинство или испытывает определенное национальное самочувствие в конкретной социальной среде. Национальное достоинство или национальная определенность индивида - есть этносоциальная природа личности.

Одним из элементов национальной свободы человека является право на индивидуальное национальное самоопределение. Теперь оно установлено Конституцией (Основным Законом) РК: «Каждый, - гласит статья 19, - вправе определять и указывать или не указывать свою национальную, партийную и религиозную принадлежность.»

Следует отметить комплексный характер национальной проблемы в любом обществе, в ней теснейшим образом переплетаются экономические, социальные, политические, культурные, психологические, исторические факторы. Нельзя игнорировать или недооценвать любые их них.

В многонациональном государстве социально - экономические, культурные, правовые решения прямо и непосредственно затрагивают и национальные отношения, что требует быть предельно внимательными и тактичными во всем, что касается национальных интересов или национальных чувств людей.

Национальное достоинство личности неразрывно связано с фактическим состоянием его общих прав и национальной свободы, так же как их реальное состояние не может не задевать национального достоинства индивида.

Неудовлетворенность возможностями осуществления гражданских прав и национальной свободы может проецироваться из сферы межличностного общения в область межнациональных отношений.

Национальный вопрос органически связан с миром эмоций. В поведении человека роль эмоциональных и рациональных компонентов

во многом зависит от конкретной ситуации, в которую он попал.

Если эмоциональные компоненты, влияющие на поведение человека, накладываются на национальный фон и проецируются на национальные обиды, на чувство национальной ущемленности, тогда эмоциональная сторона, ведающая поведением индивида и тем более толпы, усиливается многократно.

Межнациональное общение выполняет сложные функции обмена информацией между народами, регулирует их отношения, является важнейшим фактором развития, сотрудничества и взаимообогащения народов.

Межличностное национальное общение регулируется на определенных условиях, как признание бесусловного равенства сторон, уважение к языку, культуре, традициям, обычаям, правилам поведения, образу жизни друг друга.

В зависимости от культуры общения в его процессе вырабатываются чувства доверия, уважения людей друг к другу, их дружба. Националистические предрассудки, наоборот, отталкивают, разделяют представителей различных наций.

Важнейшая функция культуры межнационального общения - сближать народы, повышать их доверие и уважение друг к другу.

Сохранению межнационального мира и согласия в полиэтническом обществе способствует языковая политика.

Гармоничное, устойчивое развитие разных этносов также предполагает проведение языковой политики, способствующей сохранению основы национальной культуры - языка этноса.

В сфере языкового общения очень важно свободное развитие языков, полная свобода для каждого гражданина страны говорить, воспитывать и обучать своих детей на любом языке, не допуская никаких ограничений или принуждений в употреблении языков, вместе с тем необходимо развитие социальных функций государственного языка.

Функционирование государственного языка, как заметил писатель Герольд Бельгер, должно объединять народы, сплачивать, а не разъединять, отчуждать.

Сегодня очень важен глубокий анализ национальной психологии, своеобразия эмоциональной реакции человека или народов на те или иные события современной жизни.

Казахстан - уникальное государство по своему этнодемографическому составу и многообразию религий и культур.

В силу ряда причин, обусловленных спецификой развития республики, этнический фактор играет значительную роль в общественной жизни и оказывает существенное влияние на весь ход социально-экономических и особенно политических процессов.

Решать проблемы, возникающие в сфере межнациональных отношений в условиях либерального общества, как заметил Президент РК, едва ли не сложнее, чем при тоталитаризме.

Демократия сама по себе не гарантирует автоматического решения проблем, возникающих во взаимоотношениях этносов.

Те или иные конфликты в обществе сегодня могут проецироваться на межнациональные отношения, приобретая этнонациональную окраску.

В связи с этим, возрастает роль государства в реальной оценке ситуации и в разработке форм и методов урегулирования межнациональных отношений.

Новые социально-политические реалии нашего общества сегодня требуют такой языковой политики, которая отвечала бы потребностям многонационального общества и учитывала особенности языковой ситуации в республике.

Сегодня в Казахстане существует реальное многообразие языков. Каждый гражданин общества имеет право на пользование родным языком, свободный выбор языка общения, воспитания, обучения и творчества. Четкое закрепление статуса казахского языка как государственного и русского как официально употребляемого в системе государственной власти и его широкое применение в межличностных отношениях соответствует реалиям, жизненным потребностям, задаче сохранения и упрочения межнациональной стабильности, взаимопонимания и дружбы народов.

Статус государственного языка означает расширение его общественных и культурных функций, решение необходимых для этого материально-технических, кадровых, педагогических и иных вопросов, поощрение и помощь в изучении государственного языка представителям других национальностей.

Сегодня казахский народ вправе ожидать великодушия, благородства и поддержки в возрождении своего родного языка.

Несмотря на все принимаемые меры в полной мере до сих пор не реализован государственный статус казахского языка.

В условиях демократии при решении межнациональных проблем недостаточно использование только традиционных методов, связанных с деятельностью государственных органов. Необходимы и общественные механизмы регулирования межнациональных отношений. Для поддержания равновесия в обществе, обеспечения межнациональной стабильности в Казахстане с 1995 г. действует Ассамблея народа Казахстана, которая представляет культурные, социальные и экономические интересы народов нашей республики.

Этот орган позволяет синтезировать мнение национальных групп, что облегчает определение приоритетов национальной политики, в основе которой лежит принцип равенства возможностей всех граждан независимо от их национальной и религиозной принадлежности.

Придание конституционного статуса Ассамблее народа Казахстана обеспечивает представительство различных этнических групп страны в общественно-политической жизни республики. И национально-культурные центры, одни из первых самоорганизующихся институтов гражданского общества, стали основой межэтнического согласия в республике.

В многонациональной стране, каким является Казахстан, от правильного решения национальной проблемы во многом зависит национальное самочувствие человека и будущее государства.

Модель межэтнического согласия, реализованная за годы независимости в республике, стала одной из основ международного авторитета и престижа Казахстана.

Сегодня главная цель национальной, этнической безопасности нашего государства - создать благоприятные условия для полноценного развития всех этносов Казахстана, реализации их интересов, предотвращения потенциальных конфликтов на национальной почве, формирования такого самосознания, при котором чувство принадлежности к единой стране играло бы важнейшую роль в ее сохранении и развитии.

Доктрина национального единства Казахстана призвана укрепить межнациональный мир и внутриполитическую стабильность в обществе.

1.Назарбаев Н.Н. Мир и стабильность в общем доме. - Казахстанская правда, 24 декабря, 2003

2.Котов А.К. Суверенный Казахстан: гражданин, нация, народ - Алматы, 1996

3.Конституция (Основной Закон) РК - Алматы, 1995

4.Кыдыралина Ж. Нация и история – Астана, 2009

Рыстина И.С.

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ,

ізденуші


САРАПТАМА ИНСТИТУТЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ САЯСИ ҮДЕРІСКЕ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ
Түрлі акторлардың (соның ішінде сараптама орталықтарының) саяси үдеріске ықпалын бағалау мәселелерін билікті зерттеудің элитистік және плюралистік мектептерінің шеңберінде қарастыру тиімді.

«Элитисттер» (У.Домхофф, Т.Дай, Р. және Х.Линд, Ф.Хантер, Ч.Р.Миллс, А.Видич, Дж.Бенсмен, Д.Шульце) саяси жүйеде саны жағынан шектеулі, ұқсас мақсаттары мен құндылықтары бар (ішкі саясаттағы консерватизм, сыртқы саясатта ұлттық құндылықтардың басымдылығы және т.б.), бірнеше ойыншы ғана үстемдік етеді. «Элитисттер» төмендегідей қағиданы ұстанған: егер қандайда бір басқа акторларың саси үдеріске ықпал ете алуы, олардың биліктегі элитамен байланыстарының болуы арқылы ғана мүмкін. «Саяси топпен» ресми емес қатынастары жоқ акторлар, «элитесттердің» пайымдауы бойынша, саяси ықпал жасауға қол жеткізе алмайды. [1]

Плюралистік теорияның өкілдері (Д.Трумен, Р.Даль) саяси элитаға жақындығына қарамастан, түрлі саяси акторлар, жалпы бәсеке негізінде, саяси үдеріске ықпал ете алады деп есептейді. [2]

Элитистік теорияның күшті жағынан оның шынайылығы жатады. Негізіне келетін болсақ, салыстырмалы саяси тұрақтылық, кезінде билікке иеленген субъектілерге қол жеткізе алу, саяси үдеріске ықпал етудің мүмкіндігін жоғарылатады.

Бірақ, көлемді өзгерістер жағдайында, әсіресе мемлекеттің саяси модернизациялану бағытында, саяси акторлардың ықпал етуін бағалау үшін плюралистік теория аса парапар болып келеді. Алайда, плюралистік теорияның әмбебаптылығы оның кем жағына жатады. «Плюралистер» саяси модернизациялану үдерісіне қатысқан барлық акторлардың саяси шешімге ықпал ету мүмкіндіктерін теңестіріп жібереді. Ал саяси тәжірибе керісінше құбылысты дәлелдейді: саяси акторлардың ықпал ету мүмкіндіктері тең емес және олар тек қана жағдайға ғана тәуелді емес, сонымен қатар олар қолданып жүрген ресурстарына да байланысты. Мысалы, сараптамалық орталықтардың өзіндік экспертті (интеллектуалды) ресурстары саяси жүйеде ерекше орынды иеленуге мүмкіндік береді.

Саяси биліктің субъектілерін анықтау үшін, дәстүрлі түрде, ұстанымды (positional), беделділік (reputational) және мәселелелік (шешім қабылдаушылық, decisional) әдістер қолданылады. [3]

Ұстанымды әдіс ықпал етуші субъектілерді саяси акторлардың мәртебелік ұстанымдарын (кеңінен алатын болсақ – билік ресурстарын) зерттеу негізінде анықтайды.

Беделділік әдіс – беделді, яғни, акторлардың саяси үдеріске ықпал ету мүмкіндіктері туралы сұраушылардың (эксперттердің) пікірін зерттеу негізінде.

Мәселелік әдіс билік субъектілеріне саяси шешім қабылдау үдерісіне ықпал ете алатын акторларды жатқызады. Және де, идеалды түрде саяси актордың ықпал етуін анықтау индикаторы ретінде «оның оппозицияға қарамастан, саяси шешімдерді тиімді бастамалау жиілігі, басқала көтерген саяси шешімдерді қоршауы немесе оппозиция туғызбайтын, саясатты бастауы» көрінеді. [4]

Билікті және ықпал етуді зерттеу әдістері зерттеушілердің, биліктің қоғамда таралуына байланысты (элитистік және плюралистік), пікірлерінің ортақтылығынан сәйкесінше туындайды. [3. 15б]

«Элитисттер», билік деп алдыменен, субъекттің объектіге қандай да бір ықпал жасай алу мүмкіндігі, мүмкін себептері ретінде қарастыратын, мүмкін биліктің «билікті иеленуі» деп айтып, билік субъектілерін ұстанымды және/немесе беделдік әдістері арқылы анықтайды (мысалы, Ф. Хантердің зерттеулері).

«Билікті иелену» тек қана бір істер жасай алу мүмкіндігі деп қана емес, оны «жүзеге асыру» дегенді білдіреді дейтін «плюралистер» билікті, шынайы (өзектендірілген) билікті, «жүзеге асыру» туралы айтып, сәйкесінше, билік субъектілерін мәселелік (шешім қабылдаушылық) әдіс арқылы (мысалы, Р.Дальдің зерттеулері) анықтайды.

Априорлы, яғни тәжірибесіз ой қорытындылайтын зерттеушінің қолдайтын ұстанымы (элитистік немесе плюралистік) тек қана билік пен оның индикаторларын таңдауын, сәйкесінше, оған қоса ықпал етуді бағалау әдістерін ғана анықтап қоймай, сонымен қатар зерттеу нәтижелері мен шешімдерін де (элитистік немесе плюралистік) анықтайды.

Саяси акторлардың ықпал етуін зерттеуде априорлы байымдаулардын алдын-алып, беделді сақтау мен жоғарыда аталған әдістердің [3.16б] әр-қайсысының кемшіліктерін айқындауға ықпал етуді зерттеудің түрлі тәсілдерін біріктіру көмектеседі. Және де «әр әдіс белгілі бір типтегі көшбасшыларды, өзінше, аса тиімді анықтайды. Ұстанымды әдіс өз назарын жоғары бұқаралық лауазымдарды иеленген көшбасшыларды анықтауға шоғырландырады; беделділік әдісі бұқаралық орындарда отырмайтын (бірақ саясатқа айтарлықтай ықпал жасайтын) көшбасшыларды көруге мүмкіндік береді; шешім қабылдаушылық әдісі – сәйкесінше ұстаным мен беделі жоқ бола отыра, саяси шешімдер мен бағдарламалардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететіндерге бағытталған» [3. 16б].

Жоғарыда аталғандардан, сараптама орталықтарының саяси үдеріске ықпал етуінің кейбір мәселелері туындайды.

Біріншіден, бағалау көрсеткіштерінің жинақталу мәселелері. Бағалау параметрлерін шоғырландыру жолында ықпал ету субъектілерін анықтаудағы шешім қабылдаушылық тәсілін аса қиын деп есептейди. Аса қиындықты «қоғамдық ортаның өмірі үшін ең басты мәселесі болып табылатын» [3. 16б] институциялық ортаны таңдау ғана емес, сонымен қатар «жетістікті инициацияланған шешім» дегеніміз не екенін анықтау және олардың сандық есеб беру туғызады. Мысалы, сараптама орталықтарға қатысты қолданылатын әлеуметтік мәселені баламалы шешудегі артикуляциялау фактісі өзі «жетістікті инициацияланған шешім» болып табылады ма немесе ондай деп нормативті-құқықтық акт түрінде жанданған тек сол айтылған ұсынысты санауға болады ма? Егер соңғысы дұрыс болса, онда қалайша берілген нормативті-құқықтық актіге қабылданған ұсыныстың, қай орталықтан шыққанын білуге болады? Егер көптеген сараптамалық орталықтар, эксперттері (тек эксперттер емес, сонымен қатар шенеуніктер, журналистер және т.б.) берілген әлеуметтік мәселеге қатысты бір мезгілде бірдей ұсыныстар жасаса.

Әсер ету бағаларының параметрлерін операциялау жағынан қарағанда позициялық тәсіл шешім қабылдау тәсілімен салыстырғанда аса қиын емес болып көрінеді: параметрлердің бастапқы жиыны болып сараптамалық орталықтың ресурстары табылады. Алайда, белгілі бір қиындықтар сараптама орталықтары ресурстарының әрбір белгілі түрінің көрсеткішін анықтауда туады.

Мысалы, интеллектуалды ресурс немесе орталықтың сараптамалық өнімінің сапасы.

Бұл сапаны қалай өлшейді? Сараптама орталығының сапалы өнімінің критерийлері қандай? Бұл сұрақтарды шешуде сараптама орталығының интеллектуалды ресурсын бағалаудағы субъективтіліктен арыла алмаймыз. Тағы бір мысал, сараптама орталығының материалды ресурсын бағалауда: сараптама орталығындағы кірістінің жоғарылаған айналымы оның (орталықтың) салыстырмалы көп әсер етуі немесе аз әсер етуін көрсетеді ме? Мүмкін, бұл орталықтың қаржыландырылуына байланысты: егер орталық бір көзден қаржыландырылса, онда бұл, бірнеше қаржы көзінен үлкен табыс көретін орталықпен салыстырғанда, аз әсер етуін көрсетеді. Сондықтан, ең бастысы орталықтың қаржыландырылу көлемі емес, олардың қолданылатын жоспарлары: қаржыландырылу көздерінің диверсификациялануы немесе мамандануы.

Беделділік тәсілін қолдану барысында әсер ету бағалары параметрлерін операционализациялау кезінде басты қиындық негізгі «беделді» сұрақты құрастыру болып табылады. Соңғысы бағалау объектісі және бағалау деген не сияқты әр түрлі ойларды туғызбайтындай етіп құрастырылуы керек. Біздің жағдайда бұл «сараптама орталығы» және «саяси үдеріске әсер ету». Бұл тәсілмен сараптама орталықтарының ықпал етуін бағалауда субъективтіліктен арылу қиын болатыны анық.

Екіншіден, әсер етуді бағалаудың кешенді тәсілін таңдаумен байланысты мәселелер. Әсер етуді бағалаудың барлық үш тәсілін таңдаған зерттеуші, әрбір тәсіл проблемасынан басқа берілген тәсілдерді комбинациялауға байланысты, түрлі тәсілдерді қолдану барысында алынған шешімдерді интерпретациялау және үйлестіру, әсер етудің жалпы бағасын алу қажеттілігі және берілген бағаны алу тәсілдерін таңдауы сияқты сұрақтарды шешуі тиіс.

Үшіншіден, әсер етуді бағалау объектілерін анықтау мәселелері. Әсер етуді бағалау үшін арналған – объектілердің бастапқы құрамын анықтаудағы ең тараған тәсілі «эксперттік таңдауды» [5] қалыптастыру болып табылады. «Эксперттік таңдауға» зерттеу объектілерін сұрыптау критерийлері әр алуан түрлі болуы мүмкін және әсер ету субъектілерін анықтау тәсілдеріне байланысты болады. Саяси әсер етудің көптеген зерттеушілері бағалау объектілерінің құрамын тиянақтау үшін эксперттік сұрастыруды қолданады. Қандай да бір ұйымның сараптама орталығына жататындығын көрсететін анық сипаттардың болмауына байланысты, сараптама орталықтарына қатысты олардың барлық «бас жиынтықтығын» анықтау қиынға түседі. Сондықтан да аталған құрылымдардың ықпал етуін сараптау үшін «эксперттік таңдауды» құрастыру өзектілік тудырады.

Төртіншіден, «эксперттер» құрамын анықтау проблемасы. Классикалық жұмыстарда (Ф. Хантердің, Р. Дальдің, Р. Престустың) қалалық және аумақтық ұйымдардағы саяси басқару субъектілерін анықтауда «эксперттер» ретінде, ең біріншіден, зерттеушілердің өздері, сонымен қатар қоғамдық ұйымдардың басқарушылары, жай азаматтар, берілген проблеманы шешуге қатысатын саяси үдерістің басқа қатысушылары және шешім қабылдайтын адамдар таңдалды. Ми орталықтарының әсер етуін сараптауда қолданылатын «стейкхолдерлер жобасы» дәл болып табылады. Яғни сараптама орталықтарын бағалау үшін «эксперттер» құрамының анықталуы сараптама орталықтарының байланыс орнатқан топтары тарапынан жүргізіледі. Олар журналистер; шешім қабылдайтын адамдар (саяси адамдар, бизнес қызметкерлері, жоғары айлықты қызметкерлер); ғылыми және эксперттік қауымдастық өкілдері. Осылайша, «эксперт» болып әр алуан әлеуметтік-саяси топ бола алғанда, зерттеушінің алдында «эксперттердің» құрамын анықтау мәселесі туындайды. Ол оны зерттеу міндеттеріне байланысты әр түрлі жолмен шешуі мүмкін. Осы кезде бағалаудың эксперттік әдісіне тән субъективизмді айналып өтуге мүмкіндік беретін шешім оптималды деп саналады.

Сараптама орталықтарының саяси үдеріске әсер етуін бағалау әдістері. Сараптама орталықтарының саяси үдеріске әсер етуін бағалаудың әр түрлі әдістері кейбір немесе жоғарыда айтылған барлық мәселелерді шешуге тырысқан. Алайда шешім түрін таңдау зерттеу тапсырмаларымен және берілген әдістемені қолданудағы кемшіліктерді азайту қажеттілігімен анықталады.

Сонымен, саяси үдеріске сараптама орталығының әсер етуін бағалауда келесі параметрлер қолданылады:

• 
  Сараптама орталығының ресурстары мен жоспары (қаржыландырылу көздері, бюджет көлемі, кадрлер, билікпен байланысы және т.б.);
  
• 
  Эксперттер арасында қабылдануы.
  
• 
  Сараптама орталықтарының немесе олардың қызметкерлерінің бұқаралық ақпарат құралдарында селтемелену деңгейі;
  
• 
  Сараптама орталықтарының және/немесе олардың қызметкерлерінің парламентте сөз сөйлеу жиіліг;
  
• 
  Әр түрлі деңгейдегі саяси шешімдерді қабылдау үдерісіндегі сараптама орталықтарының рөлі.
  

Қарастырылып жатқан әдістемелердің авторлары бағалау объектілерін (саяси үдеріске ықпал ететін сараптама орталықтары) анықтауда келесі критерийлерді қолданды:

• 
  Автономды саяси беделі (статус);
  
• 
  Саяси үдеріске әсер етуіне бағдарлану;
  
• 
  Сараптама орталығы иеленіп отырған позициясының «маңыздылығы»;
  
• 
  Сараптама орталығының беделі, мемлекетте және әлемде танымал болуы;
  
• 
  Сараптама орталықтарының ғылыми және танымал әдебиеттерде қайталануы;
  
• 
  Экономикалық зерттеулерге мамандануы;
  
• 
  «Толық циклді» сараптама орталықтары;
  
• 
  Сараптама орталығының әр түрлі «саяси спектрде» және географиялық ауқымда сараптама орталығының танымал болуы;
  

Қарастырылып отырған әдістемелерде сараптама орталықтарының әсер етуін бағалау субъектісі болып зерттеу авторының өзі және/немесе «сыртқы» эксперттер (журналистер мен саясаткерлер, сараптама орталықтарының қызметкерлері мен зерттеушілері, сараптама орталықтарының жұмысын қаржыландыратын «докторлар» және т.б.) табылады.

Сараптама орталықтарының әсер етуін бағалауының түрлі әдістемелерін комбинациялау мәселесі әдебиетте, негізінен, «сапалық деңгейде» шешілген, яғни сараптама орталықтарының әсер етуінің рейтингін құру жолымен емес, түрлі көрсеткіштермен көшбасшысы атанған сараптама орталықтарды сапалы салыстыру жолымен шешілген. Мысалы, Э. Рич және К. Уивер өздерінің зерттеулері барысында мына мәлімет жайында тұжырым шығарды: Брукингс Институты және «Наследие» қоры американың сараптама орталықтары арасында көшбасшылар қатарында. Олар тек бұқаралық ақпарат құралдарында қайталану деңгейі мен конгрессте сөйлеу жиілігімен ғана емес, берілген орталықтардың конгресс аппаратының қызметкерлері және Вашингтон журналистері арасында қабылдануымен де көшбасшы атанған. [6]

Саяси үдеріске сараптама орталығының әсер етуін бағалау әдістемелерінің одан әрі дамуы жоғарыда айтылған кейбір бағалау проблемаларын зерттеушілер ұсынған шешімдерді тиянақтаумен, атап айтқанда сараптама орталықтарының әсер етуінің көрсеткіштерінің тізімін кеңейту мен тиянақтаумен; бағалау әдістемелерін комбинациялау тәсілдерін ұсынумен байланысты.

Сараптама орталықтарының әсер етуінің көрсеткіштерінің тізімін кеңейту мен тиянақтау үшін саяси құбылыстың субъективті және институционалды әдістеріне келіп тоқталайық.

Субъективті әдіс сараптама орталықтарының анализі үшін әсер ету ресурсы мен ми орталықтарының жоспары арқылы саяси субъект ретінде әдістемелік анализге бастамасын анықтауға болады. Бұл кезде ол билік субъектілерің анықтауда позициялық және репутациялық әдістерге жақын.

Институциялық әдістің көрсеткіштері саяси шешімдерді қабылдау үдерісінде саяси құрылымның қатысу формасы және функциялардың анализіне басым жасайды. Сараптама орталығының ролі мен орнының анализінде субъективті және институциональді әдістердің бірігуі бізге сараптама орталығының әсер етуінің көрсеткіштерінің тізімін тиянақтауға және оны жаңа параметрлерімен толықтыруға мүмкіндік береді.

Осылайша, мұндай сандық баға алу берілген көрсеткіш бойынша сараптама орталығы өтуінің сапалық мінездемеден сандық бағаға зерттеушімен аударылу проблемасын дұрыс шешуіне байланысты.

1. 
   Domhoff G. William. Who Rules America Now? Touchstone Books, 1983
   
2. 
   Даль Р. Демократия и ее критики. М.: РОССПЭН, 2003
   
3. 
   Ледяев В.Г. Классические методики определения субъектов политической власти: западный опыт// Политическая наука в современной России: время поиска и контуры эволюции / М.: РОССПЭН, 2004
   
4. 
   Даль Р. Кто правит...1961. Дискуссия вокруг кнцепции власти Даля// Социологический журнал 2002. №3 с.31-68
   
5. 
   Мангейм Дж.Б., Рич Р.К. Политология. Методы исследования. М. Издательство «Весь мир», 1997. С.174
   
6. 
   Эндрю Рич, Кент Р. Уивер. Пропагандисты и аналитики: «мозговые центры» и политизация экспертов  том 8, -М: Наука, -2006