Ахметов К.С., соискатель Академии госуправления

Ахметов К.С.,

соискатель Академии госуправления,

кандидат политических наук

Сегодня разным государственным учреждениям все чаще нужен совместный доступ к информации об одних и тех же организациях и персонах или доступ к данным по одному и тому же вопросу. В этом должна помочь созданная ГКС.

Необходимо отметить, что в ряде случаев традиционно существующие стандарты делопроизводства входят в противоречие с внедрением информационных технологий. Присутствует определенный консерватизм стандартов делопроизводства в государственных органах по сравнению с существующими стандартами в сфере новых информационных технологий. Необходимо снять барьеры к внедрению информационных технологий в государственных органах, так как именно они должны подавать пример информатизации и служить проводником идей информационного общества.

В соответствии этим предполагается решить сложную техническую задачу обмена данными посредством внедрения открытых и повсеместно принятых технологий для стандартизации технического описания схем данных, деловых услуг и моделей сотрудничества.

Различие форматов представления информации тормозит эффективное использование государственных информационных ресурсов. Поэтому необходимо предусмотреть: создание системы экспертизы технологических и информационных систем на соответствие стандартам; разработку механизмов лицензирования программных продуктов; недопущение использования органами государственной власти и управления нелицензионного программного обеспечения; гармонизация стандартов в области ИКТ.

Развитие и широкое применение информационных и коммуникационных технологий (далее - ИКТ) является глобальной тенденцией мирового развития последних десятилетий. Быстрое развитие частного сектора способно в значительной мере решить проблему сокращения бедности в Казахстане за счет создания новых рабочих мест и стимулирования экономического роста. Применение современных технологий обработки и передачи информации имеет немаловажное значение как для повышения конкурентоспособности экономики и расширения возможностей для интеграции ее в мировую систему хозяйства, так и для повышения эффективности процессов управления предприятиями и организациями. Ключевая роль в построении «информационного общества» в масштабах Казахстана отводится частному сектору. При этом в задачи государства будут входить создание наиболее благоприятных условий для привлечения инвестиций в сферу ИКТ, деятельность по разработке нормативно-законодательных актов, содействие в продвижении на экспорт продукции и услуг предоставляемых в сфере ИКТ частными предприятиями, популяризация возможностей, предоставляемых ИКТ.

Необходимым условием построения информационного общества является обеспечение доступности населения, частного и неправительственного секторов, государственных структур к сетям информационного обеспечения через средства ИКТ. Развитие ИКТ представляет собой итерационный процесс, проходящий количественные и качественные изменения. Сегодня инфокоммуникационные услуги не ограничиваются предоставлением какого-либо одного вида связи, и позволяют людям обмениваться самой различной информацией для решения огромного круга задач и реализации интересов. Все больше и больше достаточно серьезных операций деловой активности переходят в мир электронного пространства. Скорость и объемы обмениваемых данных требуют построения соответствующих средств и применения эффективных методов доставки информации.

В Республике Казахстан произошли значительные качественные изменения в инфраструктуре связи. Реализация крупных телекоммуникационных проектов позволила Казахстану избежать значительного технологического разрыва и информационной изолированности от мирового сообщества. Однако уходящий вперед быстрыми темпами процесс развития высоких технологий и в то же время необеспеченность некоторых регионов республики основными средствами связи ставит перед республикой задачи модернизации технологической базы.

Политическая, экономическая стабильность страны, эффективность государственных структур управления, рост производства, развитие личности в большей мере зависит от степени развитости информационной среды, от возможности оперативного получения в полном объеме необходимой информации, от достоверности этой информации. Поэтому одной из главных стратегических целей Республики Казахстан в XXI веке является всемерное развитие национальной информационно-коммуникационной инфраструктуры и обеспечение ее вхождения в Глобальную информационную инфраструктуру.

Информационные технологии в государственном управлении ("Электронное правительство") являются новой тенденцией использования Интернет и потенциально могут оказаться ключевой точкой пропаганды информационных технологий в массах, и, соответственно, внедрения идей информационного общества. Электронное правительство повышает эффективность работы государственного аппарата и приводит к повышению производительности труда в государственном управлении.

Основными принципами функционирования "Электронного правительства" в Республике Казахстан будут являться:

• 
  открытость нормотворческой деятельности;
  
• 
  прозрачность бюджетного процесса;
  
• 
  открытость процедур и результатов государственных закупок, продаж;
  
• 
  открытость управления государственной собственностью;
  
• 
  открытость контрольно-ревизионной деятельности государства;
  
• 
  открытость и доступность статистической информации.
  

Государственные информационные ресурсы должны образовать систему взаимосвязанных информационных фондов, использующих как традиционные информационные технологии и носители информации, так и автоматизированные базы и банки данных, открытую для включения в нее по мере возможности дополнительных информационных фондов, баз и банков данных.

Важным этапом формирования государственной политики в области единого информационного пространства является определение приоритетов для конкретных видов государственных информационных ресурсов.

Повышение эффективности управления общегосударственными информационными ресурсами предполагает инвентаризацию и поэтапную публикацию баз информационных и статистических данных (не затрагивающих прав гражданина на защиту персональной информации), находящихся в собственности органов государственной власти, с их последовательным и регулярным обновлением. При этом должен определиться порядок формирования и ведения государственного реестра информационных ресурсов, содержащего сведения по организациям-держателям государственных, негосударственных и смешанных информационных ресурсов и по видам распространяемой или информационной продукции и предоставляемых информационных услугах.

Необходима государственная поддержка специализированных информационных ресурсов, например научно-технической информации на базе публичных библиотек. Необходимо обеспечить выделение из информационных ресурсов республиканских органов государственной власти открытую часть информации, которую можно отнести к государственным информационным ресурсам, доступным всем организациям и гражданам.

Для выравнивания экономического развития регионов необходимо предусмотреть современный набор Интернет-услуг, который предназначен для того, чтобы местные органы власти и разные слои населения приобщались к средствам автоматизированных государственных служб, а коммерческие предприятия - особенно малые предприятия - переходили на такой вид бизнеса, как электронная торговля. Кроме того, предполагается, что данный набор услуг будет стимулировать участие населения в работе местных органов управления.

Реализация данного направления обеспечит возможность доступа к местным органам управления, улучшит взаимодействие местных властей с избирателями и даст возможность населению непосредственно участвовать в принятии тех или иных решений. Интерактивный доступ, с помощью которого можно получать советы, информацию и помощь от государственных служащих и работников местных отделений органов власти, ускорит экономическое развитие регионов. Кроме того, улучшение обратной связи как с местными, так и с региональными органами власти, благодаря широкому внедрению Интернет-технологий, активизирует и обеспечивает информацией местные органы управления, что будет способствовать совершенствованию процесса принятия решений.

В регионах информационное обслуживание населения должно обеспечиваться распределенной сетью пунктов общественного доступа и т.п., которые должны содержать информационные ресурсы данной местности, а также сведения об информационных ресурсах других регионов и о порядке доступа к ним.

Государственное регулирование развития инфраструктуры ИКТ должно осуществляться по следующим основным направлениям:

- бюджетное финансирование социально значимых информационных систем (здравоохранение, образование, трудоустройство, социальное обеспечение, беженцы), а также систем налоговой и таможенных служб, информационного обеспечения органов государственной власти и управления, выборов, правопорядка, системы предотвращения и борьбы с чрезвычайными ситуациями;

- создание экономических условий для поддержки отечественного производителя в развитии сектора предоставления различных информационных услуг населению, в том числе по формированию системы электронной торговли, информатизации быта и досуга;

- определение государственной политики направленной на регулирование деятельности и отношений между операторами связи, а также операторами и потребителями услуг;

- стимулирование (финансовое, налоговое и др.) создания и развития национальных корпоративных сетей и коммерческих систем, в том числе провайдеров, обеспечивающих доступ в Интернет и предоставляющих льготы пользователям из малообеспеченных групп населения, учащимся и студентам, детям;

- защита прав граждан на личную жизнь и на доступ к информации;

- реализация на основе положений государственной информационной политики концепций, программ и проектов развития информационных и телекоммуникационных систем и сетей, а также разработка стандартов (согласованных с международными стандартами), обеспечивающих их создание и эксплуатацию.

Как показывает анализ, из общего числа поставленных на учет только каждое третье средство массовой информации выходит в свет. Собственники остальных СМИ по истечении срока действия свидетельства по собственной инициативе отзывают свои заявления, ссылаясь на отсутствие достаточной материальной базы, практического опыта работы на информационном рынке и иным причинам. В целом по решению собственников были сняты с учета 82,5% и согласно п. 3-1 ст. 10 «Закона о средствах массовой информации» - 17,3% СМИ.

Из всех действующих СМИ в республике 72% информационного рынка принадлежит негосударственным масс-медиа, остальные 28% занимают государственные, т.е. собственниками являются государственные учреждения и предприятия. По данным 2001 года данные показатели составляли 69,3% и 30,6% соответственно. В среднем на 2,8% в полугодие происходит сокращение государственного сектора в информационном пространстве республики.

• 
  регионы, в которых 500 и более СМИ – г.Алматы;
  
• 
  регионы, в которых 100 и более СМИ – Восточно-Казахстанская, Карагандинская, Южно-Казахстанская области;
  
• 
  регионы, в которых более 70 СМИ – г. Астана, Павлодарская, Костнайская области;
  
• 
  регионы, в которых более 40 СМИ – Жамбылская, Западно-Казахстанская, Кызылординская, Актюбинская, Акмолинская области;
  
• 
  регионы, в которых менее 40 СМИ – Алматинская, Северо-Казахстанская, Мангистауская и Атырауская области.
  

Лидерами по количеству действующих средств массовой информации в республике остаются Карагандинская, Южно-Казахстанская, Восточно-Казахстанская, Павлодарская области, г.Астана и г. Алматы.

При этом некоторые регионы «аутсайдеры» по количеству СМИ нельзя назвать экономически отсталыми. Например, в Атырауской и Мангистауской областях, откуда поступают значительные налоговые поступления в республиканский и местный бюджеты, наблюдается наименьшее количество СМИ. Это объясняется, по нашему мнению, несколькими причинами: во-первых, малочисленностью населения, во-вторых, недостаточно развитой сферой малого и среднего бизнеса, обслуживающей сферы.

В целом, анализ проблем и тенденций, наблюдаемых в области инфокоммуникационных технологий, является основой для определения приоритетных направлений развития инфраструктуры телекоммуникаций, как главных средств доставки информации и доступа к информационным системам и сетям. В рамках государственной политики современного этапа развития республики должны быть учтены вопросы информационной безопасности.

1. 
   Merill G. Mass media and Society. – Chicago, 2000. – P. 220.
   
2. 
   Закон Республики Казахстан «Об информатизации».
   
3. 
   Государственная программа формирования «электронного правительства» в Республике Казахстан.
   
4. 
   Алияров Е.К. Информационная политика Республики Казахстан в условиях глобальной информатизации. - Алматы: Қазақ университеті, 2005. - 286с.
   

политолог, Казахстанский институт социально-

экономической информации и прогнозирования

г. Алматы

Решение задачи интеграции Казахстана в мировую экономику, поставленной Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым в Послании народу Казахстана невозможно без трансформации государственной информационной политики, адаптации ее к новым политическим реалиям. Президент особо отметил важность развития парка информационных технологий как «регионального IT-центра», инфраструктуры телекоммуникаций, скорейшего внедрения системы «электронного правительства». Все это делает задачу построения эффективной информационной политики очень актуальной.

Понятие «информация» происходит от латинского слова informatio, означающего ознакомление, разъяснение. Это понятие, используемое в философии с древних времен, стало в последнее время общим для всех частных наук. На наш взгляд, можно утверждать, что феномен «информация» является одним из основополагающих понятий и политической науки, позволяющим глубже раскрыть сущность власти, политического управления, механизм регулирования политических систем.

Государственная информационная политика должна базироваться на концептуальных, научных и методологических разработках, систематизированных и объединенных в единую концепцию преобразований. Формирование концепции государственной информационной политики на основе организации и координации деятельности государственных и негосударственных научных и научно-исследовательских организаций и учреждений, органов государственной власти, общественных организаций, специалистов различного профиля и интеграции полученных ими результатов, является первой основополагающей задачей государственной власти по проведению такой политики.

При разработке концепции государственной информационной политики как целостного явления необходим системной подход [1]. При таком подходе основополагающие стратегические цели и обобщенные функциональные задачи государственной информационной политики должны определяться исходя из системного анализа информационного пространства государства и общества как объекта управления и функционального назначения обобщенных информационных потоков.

Информация принимается системой на входе, анализируется, перерабатывается и дается на выход в виде управленче­ского решения. Этот процесс кругооборота информации превращается в постоянный поток, без которого невозможна саморегуляция системы, что отражено на рисунке 1.

Выбор той или иной государственной информационной политики как целостного явления, сохраняющего в современный период поливариативный характер использования активности государства в информационной сфере, является политическим актом. Такое политическое решение, имеющее долгосрочное стратегическое значение для развития страны, должно приниматься на самом высшем уровне ее руководства и реальный выбор здесь остается за правящим режимом.

В современном мире процесс глобализации информационной сферы приобретает необратимый характер. Базовыми механизмами и основными движущими силами экспансии Интернета являются научно-технический прогресс (НТП), глобализация и развитие международных отношений. Достижения НТП позволяют использовать глобальную сеть во все более широких сферах, открывают новые возможности для решения политических, экономических, технических и других задач.

Ярким показателем успеха внедрения новых информационно-коммуникационных технологий является беспрецедентный и непрерывный рост количества Интернет-пользователей по всему миру, повсеместное внедрение Интернета во все сферы жизнедеятельности.

В современном Казахстане новые информационные технологии используют практически все институты власти, партийные, административные, судебные, военно-полицейские структуры, системы коммуникаций и средств массовой информации. Развитие информатизации способствует взаимодействию власти и общества, позволяет установить реальную обратную связь, привлекать население к участию в политической жизни республики.

В целях совершенствования информационного обеспечения казахстанской избирательной системы, сокращения сроков подведения итогов голосования и снижения финансовых затрат на проведение избирательных кампаний была создана автоматизированная информационная система (АИС) «Сайлау». Информационной основой системы «Сайлау» является информация обо всех гражданах Казахстана, их персональные данные, позволяющие составить и актуализировать реальные списки избирателей. АИС «Сайлау» предназначена для автоматизации информационных процессов, осуществляемых в ходе подготовки и проведения выборов и референдумов, а также для использования в период между выборами органами государственной власти, органами местного самоуправления и иными организациями в порядке, установленном нормативными правовыми актами.

Казахстану, стремящемуся занять достойное место в мировом сообществе, необходимо проводить эффективную государственную информационную политику в качестве приоритетной задачи модернизации системы государственного управления с помощью новых информационных технологий. Платформой для этого является принятие Государственной программы формирования и развития национальной информационной инфраструктуры Республики Казахстан, Закона Республики Казахстан «Об информатизации» [2], государственной программы формирования «электронного правительства» в Республике Казахстан [3].

Для Казахстана с его обширной, неравномерно заселенной территорией, неравномерным размещением производства, недостаточно развитой транспортной инфраструктурой, развитие ИКТ технологий приобретает особо важное значение. Казахстан сегодня не имеет достаточно средств и производственных мощностей для самостоятельного создания и развития национальной информационно-телекоммуникационной инфраструктуры и вынужден привлекать для этого капиталы, технику и технологии развитых стран. оэтому одним из направлений государственной информационной политики должна стать поддержка и развитие большого технического потенциала нашей страны.

В современном Казахстане активно проводится работа по формированию отечественной модели «электронного правительства» как важной части государственной информационной политики. Законодательной базой для этого явилось принятие Государственной программы формирования «электронного правительства» в Республике Казахстан, Государственная программа формирования «электронного правительства» в Республике Казахстан, Закон Республики Казахстан «Об информатизации» и Государственной программы формирования и развития национальной информационной инфраструктуры Республики Казахстан. Таким образом, была определена платформа для реформирования системы государственного управления в Казахстане с использованием новых информационных технологий.
Литература:

1. 
   Алияров Е.К. Государственная информационная политика. – Алматы, 2006. – С. 271.
   
2. 
   Закон Республики Казахстан «Об информатизации».
   
3. 
   Государственная программа формирования «электронного правительства» в Республике Казахстан.
   
4. 
   Алияров Е.К. Информационная политика Республики Казахстан в условиях глобальной информатизации. - Алматы: Қазақ университеті, 2005. - 286с.
   
5. 
   Нурмагамбетов А.А. Образовательная политика Республики Казахстан в контексте трансформации системы высшего образования. – Алматы: Казак университетi, 2002. – 310с.
   

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ,

2 курс магистранты

МИГРАЦИЯЛЫҚ САЯСАТ ТУРАЛЫ ТҰЖЫРЫМДАМАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАУІПСІЗДІККЕ ЫҚПАЛЫ

Қауiпсiздiктi жоғары бағалау батыс елдерiнде оның тарихындағы революциялық кезеңмен байланысты. Осы беделдi санкция сол кезеңдерден қалған негiзгi текстiлерден: құқық жөнiндегi 1689 жылғы ағылшын Биллiнен, 1776 жылғы американдық тәуелсiздiк декларациясынан, әсiресе 1789 жылғы адам және азаматтың құқығы туралы француз декларациясынан алынды. Бұларда қауiпсiздiк еркiндiкпен қатар, адам құқығының бөлiнбес табиғи бөлiгi ден аталған болатын.

Қауiпсiздiктiң субъектiлерi мен объектiлерi - бұлар қауiпсiздiктi жасаушылар және оның нәтижесін көрушiлер. Субъект немесе объект ретiнде бiр адам, қоғам, мемлекет немесе мемлекеттiк қауымдастық шығады ма, қауiпсiздiк деңгейi осыған байланысты болады. Қауiпсiздiктi қамтамасыз ету мен қорғаудың пәнi өзiндiк жеке немесе индивидуалдық қауiпсiздiк, социалдық қауiпсiздiк немесе қоғам қауiпсiздiгi, ұлттық қауiпсiздiк немесе мемлекеттiң қауiпсiздiгi, халықаралық немесе ұжымдық қауiпсiздiк табылады. Ең соңгы деңгейi – бүкiл әлемдiк немесе жаһандық қауiпсiздiк, индивид пен қоғам арасындағы немесе мемлекет арасындағы топтық, ұлттық және халықаралық денгей аралығындағы немесе аймақтық қауiпсiздiк болып табылады.

Қауiпсiздiктiң қатерлерi шынымен көрiнiс беруi немесе әлеуеттi болуы мүмкін. Осымен қатар, қауiпсiздiктiң әр деңгейiнде олар қауiпсiздiктiң субъектiлерi мен объектiлерiнiң iшiнен де, сыртынан да шығуы сөзсiз. Осыған байланысты сыртқы қауiпсiздiк және iшкi қауiпсiздiк пайда болады. Субъектiлер тартылатын қызмет салаларының және субъектiлер мен объектiлердiң көптiгiнен қауiпсiздiктiң түрлерi көп. Мәселен, бiр геосаяси сөздiкте саяси санамен шартталған 46 тiршiлiк салаларына қатысты қауiпсiздiктi қамтамасыз етудiң түрлерi жазылған. Мұнда жiктеу өлшемi немесе ракурсты таңдау көрiнiс табады: осының ықпалымен қауiпсiздiктiң түрлерi мен аспектiлерiнiң бiрiгуi, бөлiнуi, конфигурациясының өзгеруi мен ұштасуы мүмкiн.

Мәселен, тұтастай экономикалық қауiпсiздiк жөнiнде жазғанда азық-түлiк немесе энергетикалық қауiпсiздiк туралы сөз болады, тұтастай әлеуметтік немесе демографиялық қауiпсiздiк туралы айтканда тұрғындардың денсаулығының қауiпсiздiгi жөнiнде де сөз болады және т.с.с. Осымен қатар қауiпсiздiктiң iрi аспектiлерi, былай қарағанда басқа бөлiктердi қосып алғандай болғанымен, олар бәрiбiр де көрiнiс табады. Бұлар экологиялық қауiпсiздiк, демографиялық қауiпсiздiк, физикалық қауiпсiздiк, экономикалық қауiпсiздiк, әлеуметтік қауiпсiздiк, этномәдени қауiпсiздiк, ақпараттық қауiпсiздiк, технологиялық және әскери қауiпсiздiктер.

Ұлттық қауiпсiздiктiң тұжырымдары ең күштi акторы ретiнде мемлекеттi таниды. Ол өзiнiң азаматтарын қамтамасыз етушi, басқа мемлекетпен қарым-қатынасындағы занды және тән әрiптесi. Ұлттық қауiпсiздiк жөнiнде екi тұжырым бар. Бiрiншiсi бойынша «қауiпсiздiк заңмен қамтамасыз етiледi, ал ол мемлекеттiң билiкке деген монополиясының тiкелей аралығы болып табылады. Екiншiсiн қарастырсақ, қауiпсiздiк егемендiкпен ажырамас бiрлiкте: яғни, тек қана егемендi мемлекет халықаралық қауiпсiздiктiң толык құқықты субъектiсi бола алады. Әр мемлекеттің қауiпсiздiгiне басты қатер оның территориясына қауiп және ондағы қауiптiң басты көзi - басқа мемлекеттер мен сепаратистiк қозғалыстар. Ал мұндай қауiптi ұстап тұру немесе қарсы тұру құралы әскери күш болғандықтан, ұлттық қауiпсiздiктiң әр бағдарламасында әскери доктрина басты орын алады.

Қауiпсiздiк ұлттық қауiпсiздiк тұрғысынан былай көрiнедi: оның негiзгi акторлары, объектiлерi мен субъектiлерi ролiн алмастыратын және өзiндiк маңызы жағынан белгiлi бiр деңгейде тұратын тiрек — бұлар мемлекет, қоғам, адамдар. Олардың басты мақсаты мемлекеттің қауiпсiздiгi болып табылады, ал оған қол жеткiзбесе, басқа субъектiлер арқылы негiзгi мақсаттарға: мемлекеттiң территориялық тұтастығын, оның құрылымы принциптерiн бақылау, халықаралық қатынастар жүйесiнде толығымен саяси субъектiлiгiн сақтау мүмкін емес.

Қауiпсiздiктiң осындай көптеген аспектiлерiнiң iшiнен негiзгi шынайы және мүмкін болатын басты акторлардың жүйелi бақылау қажет. Бұлар - әскери және экономикалық қауiпсiздiк (бiрiге отырып қорғанысты қамтамасыз ету), әлеуметтік және саяси қауiпсiздiк (бiрiге отырып тұрақтылықты қамтамасыз ету), халықаралық қауiпсiздiк (сыртқы қатерлердің жалпы деңгейiн төмендету).

Миграция бәрiбiр де қауiпсiздiкке ықпал өтерi анық. Мысал ретiнде мемлекетаралық миграцияның эпидемиологиялық қауiпсiздiкке ықпалын алайық. Мигранттың шыққан елiнiң эпидемиологиялық қауiпсiздiк деңгейi қабылдаушы елдің деңгейінен төмен болса да, ал мигранттардың көпшiлiгi физикалық жағынан сау адам болса, олар қабылдаушы тұрғындар арасына инфекциялық ауруларды әкелмейдi. Алайда, бiрқатар уақыт өткен соң, келушiлер өзiнiң төменгi деңгейлi жеке гигиена стандартына байланысты жүрсе, реципиент-елдің эпидемиологиялық қорғаныс қалқаны iшiнен жарықшақ беруi мүмкін. Дегенмен, көп этносты тұрғындары бар немесе сөз жүзiнде бiр этникалық тұрғындары бар, бiрақ шындығында субэтникалық бөлiктерiмен ерекшеленетiн қоғамдарға миграция аурулар әкелуi мүмкiн. Тұрғындары барлық мағынада, экономикалық дамуында да, климат ерекшелiгiне орай да этникалық бiрегей мемлекеттерде сол жерлерге тән аурулардың тарауымен аймақаралық өзгешелiктерi бiлiнедi. Мұндай жағдайда iшкi миграцияның наразылықты туғызатын эффектiсi сыртқы миграцияға қарағанда әлсiз болмайды. Дегенмен, белгiлi бiр көрсеткiштерiне байланысты бiрегей емес мемлекеттер көп, бұл жағдайда мигранттар тек қана эпидемиологиялық қауiпсiздiкке қана есерiн тигiзiп қоймайды, оның қауiпсiздiкке де қатерi болуы мүмкін. Бұл келтiрiлген мысалдың керi жағы да бар. Бөтен ұлттық, этникалық және аймақтық ортаға қоныс аудару мигранттардың өздерiнiң қауiпсiздiгiне де қатер туғызады. Мигранттар қоныс аудару нәтижесiнде жоғарыда айтқан эпидемиологиялық деңгейiн көтеретiн ортаға түскенiмен, миграция олардың қауiпсiздiгi сезiмдерiн толғандырады. Өткені олардың өз-өздерiн сыйлау сезiмдерiне нұқсан келтiрiледi. Өткені жеке гигиена әдеттерi әлеуметтiк деңгей көрсеткiштерiне жатады, ал ол дегенiмiз - адамның қадiр-қасиетi.

Бұдан көретiнiмiз, миграция және қауiпсiздiк проблемалары аналитикалық қатынаста екi «кiшiгiрiм проблемаға» бөлiнедi: қауымдастық, қоғам мен мемлекеттiң миграциялық ағымға байланысты қауiпсiздiгi және осы ағымды құрайтын адамдардың қауiпсiздiгi. Осымен бiрге мигранттардың көзқарасы жағынан, олар тастап кеткен және қоныстанған әр ортаның тұрғысы жағынан алғанда, миграцияның маңызды, әр түрлi құрылымдық сипаттамалары орын алады. Бiрiншi кезекте байқалатыны - бұл миграциялық ағымдардың көлемi мен мерзiмi жағынан ұзақтық. Бұқаралық миграциялық ағымдар әр кезде, мигранттарды жiберетiн және қабылдайтын елдерде қалыптасқан миграциялық ағымдар тез өскен кезеңде қауiпсiздiктiң белгiлi жүйесiн бұзады. Бiрақ та көлемi жағынан ауқымды емес миграция тоқтамаса және азаймаса, ең аяғында ол қауiпсiздiк жүйесiне нұқсан келтiре бастайды, Өткені ол өзiндiк қайтарымды эффектiгіне. Мәселен, белгiлi бiр жерден жылдан-жылға мектеп мұғалiмдерi көте берсе, ерте ме, кеш пе, олардың көшiп кете беруi жергiлiктi тұрғындардың этномәдени жағынан қайта жаңғырып, өсiп-өнуiне қатер төндiредi. Ал бұл өз кезегiнде дәрiгерлердiң, заңгерлердiң, басқару саласындағы қызметкерлердiң және тағы басқа адамдардың миграциялануына себеп болады. Өткені олар балаларының жақсы бiлiм алуы олардың келешектегi қалыптасуының басты шарты екендiгiн түсiнедi. Миграция тiзбектесе жалғасу сипатына да ие, себебi өмiр қауiпсiздiгiнiң аймақтық жүйесi аспектiден аспектi жоғалта бастайды, егер мемлекет бұл жағдайға араласпаса ыдырауы мүмкін.

Жоғарыда айтылған мемлекет аралық және мемлекет iшiлiк миграция да миграциялық орын ауыстырудың екi типiн бередi. Бұлардың бiрiнен-бiрiнiң айырмашылығы, мигранттар жүретiн маршрут бойынша территориялардың статусына қатынасымен болады. Миграцияның қауiпсiздiкке тигiзетiн ықпалы миграциялық ағымдардың түрлерi мен типтерiне күштi тәуелдi. «Бұл әлеуметтік-демографиялық феномендi зерттеудiң теориялық негiздерiн қалап берген Е. Г. Равенштейн өзiнiң миграция туралы мақаласын жариялағаннан бастап, негiзгi бiр ғылыми мiндет миграциялық ағымдардың сендiрерлiк типологиясын құру болды», - деп негiздейдi. Ол әр түрлi өлшемдерге байланысты - ұзақтылғына, ұйымдасуына, заңдылығына, бағыталуына, мақсатына, себептерiне және тағы басқаларына байланысты құрылған көптеген типологияларды ұсынған едi.

Кеңiстiктегi қатынасында миграциялық орын ауыстырулар екi орын ауыстыру полюстары аралығында бөлiнедi: кету мен келу полюстары. Жағдайға байланысты кету мен кiруде миграциялар ерiктi және ерiксiз болып бөлiнедi. Олардың арасындағы айырмашылық еркiн емес миграцияға кету полюсiнде итермелеу факторлары үстемдiк өтедi, ал еркiн түрдегi миграцияда - келу полюсiнде тартушы факторлардың ықпалы басым. Өз кезегiнде еркiн емес миграциялар итерiп шығару әдiстерiне байланысты болады, яғни зорлықшыл (физикалық күш қолданғанда немесе қолданылады деп қорқытса), итермелеушi (билiк шешiмi бойынша кейбiр адамдарды немесе толығымен топтарды көшiру) және мәжбүрлi (мигранттар өздiгiнен шешiм қабылдау нәтижесiнде, бiрақ та тұратын жерлерiнде дұрыс өмiр сүрудi мүмкін емес өтетiн қатерлi факторлардың ықпалына байланысты) миграциялар.

Ендi миграция және мигранттардың қауiпсiздiгiн қарастырайық. Миграциялық матрицаны қауiпсiздiк құрылымымен байланыстырғанда мынандай көрiнiс шығады. Бiрiншiден, миграциялық таңдау еркiндiгiнiң шектелмейтiн өмiрлiк жағдайлар арасындағы алшақтықпен, яғни көбiне қауiпсiздiктiң кандай аспектiлерiмен, қаншалықты көлем мен диапазонда адамға жеткiлiктi екендiгiмен анықталатындығында. Бұнымен қоса өзiнiң мiндеттерi туралы ойлап немесе оларға эмоционалды қарай отырып, адам өзiнiң жеке тәжiрибесiн және қауiпсiздiк туралы түсiнiгiн негiзге алады. Осының көмегiмен ол өзiнiң тұрғылықты жерiндегi қауiпсiздiктiң ескi түсiнiгiн түзетiп, жаңа мақсатын бағамдайды да, қайда баратыны жөнiнде шешiм қабылдайды.

Екiншiден, еркiн және еркiн емес коныс аударудағы мотивациялық ерекшелiктер айқын көрiнедi. Жалпы айтқанда, адамдар қауiпсiздiкке қатысы жоқ немесе жаттама ғана қатысы бар себептерге байланысты да қоныс аудара алады, мәселе некеге отыруына байланысты не бiлiм алу үшін. Мұнымен қатар, миграцияның себебiнде көбiне қауiпсiздiктiң бiр ғана емес, бiрнеше аспектiлерiмен де байланыс болатындығы көрiнедi. Ерiксiз миграцияның басты ерекшелiгi, мигранттардың өзiнiң өмiрiне, экономикалық негiзгi жағдайларына төнетiн қатерге байланысты қоныс аударуында. Яғни, ерiксiз миграцияның шығатын полюсiне байланысты нашар себептер көп екенiн көремiз. Ал ерiктi миграция себептерiнде жақсы мүдделер көп: мигрант бұрын қол жеткiзген қауiпсiздiк аумағын кеңейтуге ұмтылады, бұрын өзектi болмаған немесе санасына кiрмеген аспектiлерiн қамтамасыз етуге тырысады.

Ерiксiз мигранттар миграция туралы шешiм қабылдарда қауiпсiздiктiң кейбiр аспектiлерiн алдын ала бiледi, бiрақ сонда да оны басқалары үшін құрбан өтедi. Тұрған жерiнен кеткен мигранттар қауiптен құтылғанымен, оларды келетiн жерлерiнде басқа қауiптер күтедi. Ал ерiктi мигранттардың қауiпсiздiгiне қатерлер бұған, керiсiнше, болады, қандай қиындық болмасын, оның келетiн полюсiнде күтедi, қауымдастықтың, қоғамның, мемлекеттiң қауiпсiздiгiн миграцияға мигранттардың контрагентi (лат. келiсетiн-адам немесе мекеме келiсiм бойынша өзiне белгiлi бiр мiндеттi жүктейтiн) тұрғысынан қарастырайық. Жоғарыда айтылғандай, бiр территориядан екiншi бiр территорияға миграциялық қоныс аудару кезiнде қауiпсiздiкке қатер төнуi сөзсiз. Қауiпсiздiкке төнетiн қатердi әрбiр миграциялық ағым жасамайды. Бiрақ қарастырылатьтн әрбiр миграциялық ағым көтетiн полюсiнде қалыптасқан әлеуметтiк байланыстың әлсiреу немесе ажырау жағдайына алып келедi. Мәселен, оған қатысушылардың санының азаюын, ал кететiн полюсiнде-күтпеген жағдайды және жоғарыдағы айтқан байланыстарға заңсыз қысым көрсетiлуiн жатқызуға болады. Жеке адам үшін, ол қай жерде тұрса да, ағымының басында немесе аяғында болсын, миграцияның әлеуметтiк қатынастар саласына ықпалы маңызды болуы мүмкін, маңызы жоқ болуы да ықтимал. Берi де оның индивидуалдық жағдайына байланысты, ол өзi сол ұйымда ма, әлсiреудi немесе ажырау жағдайын қаншалықты деңгейде басынан өткердi, соған тәуелдi. Ал қауымдастық пен қоғамдардағы жағдай өзгеше.

Бұрыннан бiзге белгiлiсi, мигранттарды қабылдаудың жағымсыз факторлары шыққан жерiнен гөрi, келген жерiнде өте қуатты байқалады. Ол түсiнiктi де: өткені, мигранттардың келетiн полюсiндегi шиеленiс субъектiсi адамдар болады да, олар үшін сол әлеуметтік ортаға кiру мүмкіндiгi қиындай түседi. Әсiресе «келгiнбайлар» мен «жергiлiктiлер» арасындағы қарсылық айқын бiлiнедi, мигранттардың ол ортаға енуi, тез араласып кетуi проблемадан проблема туындатқызады. Бұған классикалық үлгi - Ресейдегi «кавказдықтарға», «бөтендерге» деген қорқыныш сезiмi. Бiрақ, бұрынғы КСРО республикаларындағы орыс мигранттардың тәжiрибесi көрсеткендей, кiшiгiрiм әлеуметтік қауымдастықтар үшін олардың этникалық туыстықтары «келушiлермен» ешқандай байланыста болмайды. Шығу полюсiнде мигранттар шынымен де «өздерiмен» өздерi оңайға қалады, ал миграция фактiсiнде қауымдастық пен қоғамның жағымсыз қатынасын жоқка шығарады және оның азайтады. Тек кейбiр ерекше жағдайларда ғана мұндай қатынасты алады - мәселен, мынандай жағдайда, кетушiлер белгiлi бiр этникалық бiр кәсiби топқа жататын жағдайда. Бiрiншi жағдайда азшылықтың, этникалық азшылықтың орналасулары төмендейдi, ал екiншi жағдайда әлеуметтік инфрақұрылымның дұрыс қызмет етуi қиындайды; екi жардай да жағымсыз әсер өтедi. Негiзiнен, бұл мигранттарды шығаратын қауыдастықтарға ғана қатысты. Басқа қауымдастықтар, әсiресе сол территориядағы қалыптасқан этноәлеуметтiк жiктелудi өзiнiң пайдасына өзгерткiсi келетiндер, керiсiнше эмиграцияны қуана қолдайды.

Миграциялық ағымдар барлық әлеуметтiк салаларға әсерiн тигiзедi. Ол iс жүзiнде қауiпсiздiктiң әр аспектiсiне шынайы немесе болатын мүмкін қатерлердi құрай алады. Мәселен, мигранттар жiберетiн қауымдастықтар мен отбасының ыдырауы басталады, қалғандары рантье сипатына ие болады, яғни негiзiнен мигранттық қаржы аударулары арқылы күн керетiн болады. Өзiнiң демографиялық, территориялық және әлеуметiк кәсiби құрылымының бұзылуына орай қоғам тұтастай «ақылдылардың кетуi» проблемасымен қақтығысуы мүмкін. Бұл қауiпсiздiк қатерлерiнiң көбеюiне әкелiп соғады. Атап айтқанда мигранттардың кетуiнен пайда болатын, мигранттардың қайтып келуiнен туындайтын қатерлер қосылуы мүмкін. Келу полюсiнде миграция қабылдаушы тұрғын халықтың жеке немесе топтық қауiпсiздiгiне қатер төндiруi де ықтимал. Мәселен, жергiлiктi еңбек нарқы мен тұрғын үй үшін бәсекелестiктiң өрлеуi кейбiр экономикалық беделдi секторларда мигранттар үстемдiгiнiң орнауына, этникалық және субэтникалық стереотиптер мен мiнез-құлық нормаларының өзгеруiне, мигранттардың әлеуметтiк және мәдени маргиналдануына, олардың криминалдануына әкеледi. Қабылдаушы қоғамга миграция тағы қандай қиындықтар әкелуi мүмкін дейтiнге келетiн болсақ, мигранттар көп шоғырланған жерлерде әлеуметтiк шиеленiс ошағының, аймақтық этникалық қақтығыстардың пайда болуын, ксенофобияның, шиеленiс пен жанжалдар арандататын саяси радикализм мен экстремизмнiң өсуiн айтуға болады. Пост кеңестiк кеңiстiктегi жағдайда Ресейге орыстардың және орыс тiлдiлердiң ТМД-ның басқа мемлекетттерiнен көшiп келуi бұл мемлекеттердi ең аз дегенде этномәдени негiзде бiрiктiредi. Осының нәтижесiнде Ресейден бөлiнiп, алыстауына мүмкіндiк жасайды.

Екiншi бiр мүмкін бағыт, бұл мемлекетаралық қатынастардың нашарлауы болып табылады, яғни Ресейге мигрантофобсың деген сын айту, мигранттарды әкiмшiлiк қысым жасап шығарып жiберу, т.б.

Алайда, миграция қауiпсiздiктiң қатерi ретiнде ғана саналмайды. Рас, миграция, бiрiншiден қатер ретiнде қарастырылуы керек, себебi ол бұрынғы деңгейдегi қауiпсiздiктi қамтамасыз етудi, екiншiден оны сапалы түрде көтерудi талап өтедi. Алғашында инерциялық қоғамдық сана бiрiншi жауапты ғана көредi, дегенмен, ерте ме, кеш пе - бәрiбiр де екiншiсiнiң қажеттiлiгiн түсiнедi. Оның таңдалатындығынан мигранттардың позитивтi субъективтiлiгi көрiнедi.

Миграция қауiпсiздiктiң қатерлерiн ғана туғызбайды, осымен бiрге оның ұлғаюы мен баюына жаңа құралдар бередi. Көптеген әдебиеттерде мигранттар жiберетiн қауымдастықтар, қоғам, мемлекет үшін оның жақсы, тиiмдi жақтары да көрсетiлген, олар: ауыл шаруашылығына мигранттардың сiңiп кетуi, депрессиялық аудандарға ақшалай төлемдердiң келуi, территорияаралық экономикалық және әлеуметтiк байланыстардың құрылуы, қала мен ауыл мәдениеттерiнiң өзара араласуы, ел көлемiндегi мигранттарды тартатын орталықтар ролiнiң, саяси интеграция ролiнiң күшеюi, оның жағдайының халықаралық еңбек блiнiсi жүйесiндегi жақсаруы, т.б.

Мигранттардың келу полюсiндегi жақсы үлесi онша емес. Бiрақ бұл жерде де берiк пiкiр бар. Мәселен, бұрыннан қалыптасқан көзқарас бойынша, Қазақстанға «отандастарымыздың» қайтадан келуi, тұтастай елдің немесе оның белгiлi бiр аудандарындағы еңбекке жарамды тұрғын халкының табиғи азаюының орның толтырады деген сенiм бар. Мысалға, Ресейге келушi «басқа орыстар» қабылдаушы тұрғындардан бiлiмдiлiгi мен кәсiбилiгi жағынан, өздерiнiң еңбек этикасы мен азаматтық жауапкершiлiк деңгейi көрсеткiштерi бойынша да жоғары, сондықтан да ол қабылдаушы қауымдастықтарға жақсы қоспа болып, бiрте-бiрте интеграцияланады.

Бұл жерде айта кететiн тағы бiр мәселе, КСРО кезiнде орыстар әрбiр одақтас республикада жоғары ұлт болып саналып, оларға барлық жағдайлар жасалды бiлiм алу, еңбек ету, т.б салаларда. Сол себептен Қазақстаннан орыс ұлтының миграциясы Ресей үшін өте тиiмдi. Ал бiзге келiп жатқан оралмандарды Монғолия, Қытай мемлекеттерi төмен санап, оларға жағдай жасамады. Нәтижесiнде, Қазақстанға келген оралмандардың көбi сауатсыз, жағдайлары төмен болды, ал бұл бiздiң елiмiз үшін қаншама шығын едi.

Алыс және жақын шет елдерден келiп жатқан басқа этникалық топтардың «пайдасы» жөнiндегi пiкiрлер өте алшақ. Қазiргi кезенде Қазақстанның экономикалық қауiпсiздiгi тұрғысынан алып қарағанда еңбекке жарамды тұрғындардың ағымы жақсы болғанымен, бұлардың болашақтағы ұлгттық және мәдени әркелкiлiгiнiң көбеюiне, этникалық жанжалдарға әкелмеуiне қандай кепілдiк бар? Көптеген басқа этникалық «келушiлер» әзiрше бiр жерге шоғырлана қоныстану принципiмен жүргенi жоқ, олар қалаларға, әсiресе iрi қалаларға қоныстануда. Миграция туындататын шынайы қатерлердiң өзi бiркелкi зұлымдық деңгейiмен ғана өтпейдi: ол билiктiн күшеюiне, қауiпсiздiк реадаптациясына (қайта бейiмделуiне) әкеледi. Мұның өзi өмiрлiк күштермен түсiндiрiледi. Егер де күш жоқ болса және қауiпсiздiктiң идеалы тыныштық болса, онда ешқандай кедергi шаралар миграциялық ағымдарға бөгет бола алмайды, миграция қауiпсiздiктi қамтамасыз етiп тұрган бүкiл бөгеттерге өзiнің ыдыратушы күшін әкеледi.
Әдебиеттер:

1. 
   Қазақстан Республикасының көші-қон саясатының 2001-2010 жылдарға арналған салалық бағдарламасы // Қазақстан Республикасының Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы. – Астана, 2001. №36-37. – 224 б.
   
2. 
   Захаров О.Д., Рыбаковский Л.Л. Геополитические аспекты депопуляции в России // Социологические исследования. – 1998. - №6. – с.48.
   
3. 
   Манилов В.Л. Геополитика, международная и национальная безопасность: Словарь-справочник / РАЕН. – Москва: Пробел, 1999. – 374 с.
   
4. 
   Бижанов А.Х. Республика Казахстан: демократическая модернизация общества переходного периода. – Алматы: Өнер, 1997. – 199 c.
   
5. 
   Абалкин Л.А. Экономическая безопасность России: угрозы и их отражение // Вопросы экономики. – 1994. - №12. – с. 10-29.
   

доцент Семипалатинского государственного

педагогического университета им. Шакарима

кандидат политических наук, г.Семей

Под национальной безопасностью Республики Казахстан понимается степень и состояние защищенности граждан Республики Казахстан, общества и государства от воздействия внешних и внутренних угроз их существованию и устойчивому развитию.

Целью информационной безопасности Республики Казахстан является защита национальных интересов в информационной сфере, определяющихся совокупностью сбалансированных интересов граждан, общества и государства.

Интересы человека и гражданина в информационной сфере заключаются в реализации их прав на доступ к информации, на использование информации в интересах осуществления не запрещенной законом деятельности, физического, духовного и интеллектуального развития, а также в защите информации, обеспечивающей личную безопасность.

Интересы общества в информационной сфере заключаются в обеспечении интересов граждан в этой сфере, упрочении демократии, создании правового социального государства, достижении и поддержании общественного согласия, в духовном обновлении Казахстан.

Интересы государства в информационной сфере заключаются в создании условий для гармоничного развития информационной инфраструктуры Республики Казахстан, для реализации прав и свобод человека и гражданина в области получения информации и пользования ею в целях обеспечения незыблемости конституционного строя, суверенитета и территориальной целостности Казахстан, политической, экономической и социальной стабильности, в безусловном обеспечении законности и правопорядка, развитии равноправного и взаимовыгодного международного сотрудничества.

Составляющими национальных интересов Республики Казахстан в информационной сфере являются:

- соблюдение прав и свобод человека и гражданина в области получения информации и пользования ею, обеспечение духовного обновления народа, сохранение и укрепление нравственных ценностей общества, традиций и патриотизма и гуманизма, культурного и научного потенциала страны;

- информационное обеспечение государственной политики Республики Казахстан, связанное с доведением до общественности Казахстан и международной общественности достоверной информации о государственной политике, ее официальной позиции по социально значимым событиям внутригосударственной и международной жизни, с обеспечением доступа граждан к открытым государственным информационным ресурсам;

- защита информационных ресурсов от несанкционированного доступа, обеспечение безопасности информационных и телекоммуникационных систем и др.