әдіс­те­ме­лік­зерт­теу­лер­дің­пай­да­сы­аз

83
3.8. Пол Фейера бе нд тің «Эпис те мо ло гия лық анар хиз мі»
Оның зерт теу ле рі кө бі не пост по зи ти вис тік фи ло со фия ның 
әрі қа рай да му жо лын анық тап бер ді. По ла ни осы ба ғыт тың бір-
қа тар ір ге лі идеяла рын не гіз де ді, мы са лы, әр түр лі тұ жы рым да ма-
лық жүйе лер дің өл шем сіз ді гі, ғы лы ми ұтым ды лық нор ма ла ры-
ның өз гер ме лі лі гі, ғы лы ми да му дың ауыт қу шы лық та ры ту ра лы 
ұсы ныс тар жә не т.с.с.
3.8.­Пол­Фейера­бе­нд­тің­«Эпис­те­мо­ло­гия­лық­анар­хиз­мі»
П. Фейера бенд (1924 – 1994) – аме ри ка лық-авс трия лық фи ло-
соф жә не ғы лым әдіс ке рі, пост по зи тив тік фи ло со фия ның ра ди-
кал ды қа на ты ның өкі лі. Бұл оның ғы лым әдіс те ме сі нен де, оның 
неопо зи ти визм ді сы нау си па ты нан да кө рі не ді. 
Оның ХІХ ға сыр дың 70-жыл да ры дә лел де ген 
«эпис­те­мо­ло-
гия­лық­анар­хизм»­
тұ жы ры мы кең та ны мал ды лық қа ие бол ды, 
мұн да ол ғы лы ми жә не дү ниета ным дық плю ра ли зм ге тоқ та ла ды. 
Ол үшін қо ғам ның саяси өмі рін де анар хизм қат ты қы зы ғу шы лық 
ту дыр майды, алай да та ным теориясы мен ғы лым фи ло со фия сын-
да оның ор нын еш нәр се ба са ал май ды, се бе бі ол шы ғар ма шы-
лық ер кін ді гін қам та ма сыз ете ді. Фейера бе нд тің ойын ша, шек сіз 
мөл шер де бә се ке лес теория лар бол ған да ға на ғы лы ми бі лім да-
ми ала ды, се бе бі теория лар дың бір-бі рін сын ға алуы нан ғы лы ми 
бі лім же ті ліп, да му үде рі сі нің қоз ғаушы кү ші не айна ла ды. Ғы-
лым ның да му ын ұтым ды түр де тү сін ді ріп бе ру мүм кін емес, се-
бе бі ол – объек тив ті не гі зі жоқ үде ріс. Ол объек тив ті шын дық ты 
із деуге ба ғыт тал ған, шын ды ғы на кел ген де объек тив ті шын дық 
жоқ, ол әр түр лі тұ жы рым дар дың жүйе сіз үйме лен ген жиын ты ғы. 
Алай да ғы лым ұтым ды лық тың жал ғыз фор ма сы емес. Зерт теу-
ші бі лім нің әр түр лі ғы лы ми емес фор ма ла ры нан дог мат тық түр де 
бас тарт пауы қа жет. Де ген мен оның таң дау құ қы ғы бар. Ғы лы-
ми із де ніс тің көп те ген ба ғыт та ры бар, із де ніс ба ры сын да ұқ сас 
тұ жы рым дар мен та ным ның әр қи лы құ рал да ры пай да ла ны ла-
ды. Эпис те мо ло гияда «ғы лы ми та ным ның бі рың ғай әдіс те ме лік 
стан дарт та ры мен нор ма ла ры бо луы мүм кін емес». Әдіс те ме лік 
плю ра лизм – бұл та ным ның та быс ты лы ғы ның ке пі лі. Кез кел-
ген ғы лы ми бі лім идеоло гияға ие. Сон дық тан ғы лым да ғы ұқ сас 
амал дар дың, әдіс тер мен теория лар дың бір-бі рі не қар сы ке луі 
зерт теу ші нің әлеу мет тік жә не дү ниета ным дық бағ да ры мен тү-
сін ді рі ле ді. Ғы лым – бұл өнім, ол адам мә де ниеті нің, өр ке ниеті-

3-бө лім. ғы лым ның позити вис тік тұжы рым дамалары
84
нің бө лі гі. Осы тұр ғы да оны « тәуел сіз қо ғам» ту дыр ған. Алай да 
со ны мен қа тар ол – же ке тұл ға лар дың көп бағ дар лы бел сен ді лі-
гі нің өні мі. Сон дық тан да «ғы лы ми идеоло гияда ав то ри та ри зм ге 
орын жоқ». Фейера бенд «әдіс те ме лік жа ры лыс» – ғы лы ми бі лім-
ді да мы ту шарт та ры ның жә не фак тор ла ры ның бі рі де ген қо ры-
тын ды ға ке ле ді.
Фейера бенд неопо зи ти вис тер дің ма ңыз ды бо лып са на ла тын 
ке ле сі дей те зис те рін де өт кір сын ға ала ды: теория лар дың де дук-
цияла нуы не ме се қа тар қол да ны луы ту ра лы те зис жә не әр түр лі 
теория лар ға жа та тын тер мин дер дің ма ғы на ла ры ның қайтала ну 
прин ци пі. Ол атал ған те зис тер дің ал ғаш қы сын қа на ғат та нар лық 
емес деп са най ды: жа ңа теория ның ес кі мен қа тар қол да ны луы 
жа ңа теория ның қол да ныс тан алы ну ына әкеп со ға ды, осы ның 
сал да ры нан ғы лы ми бі лім то қы рай ды. 
Неопо зи ти вис тер дің эм пи ри ка лық жә не теория лық бі лім дең-
гейле рін бө ліп қа рас ты ру ту ра лы тұ жы ры мын сын ға ала оты рып, 
Фейера бенд Поп пер дің «ба қы лаудың теория лық жүк те луі» ту ра-
лы идея сын әм бе бап деп си пат тайды. Ол теория лық бі лім нің әдіс-
те ме лік рө лін дә лел деу ге ты рыс ты, оның ойын ша бұл «теория-
лық реализм нің» не гі зін құ рай ды. Тер мин нақ ты бір теория ның 
ая сын да дә лел ден ген мән ге ие, оның бас қа ма ғы на сы ның бо луы 
мүм кін емес. Әр бір теория өзін дік бас тап қы жо ра мал дар жи на ғы-
на ие бол ған дық тан, олар дың тер мин де рі нің ма ғы на сы қайталан-
байды жә не са лыс ты рыл майды. Бұ ған қо са ғы лы ми теория лар 
дер бес жә не са лыс ты рыл майт ын бол ған дық тан, олар дың әр қай-
сы сын же ке түр де ба қы лау қа жет. «Бө тен» тер ми но ло гия мен тіл-
дің еш қан дай сын ға ұшы ра май ғы лым ға енуі ға лым ның қыз ме ті-
не зиян кел ті ре ді. 
Фейера бенд – теория лар дың өл ше мі жоқ ты ғы ту ра лы те зис-
тің жақ тау шы сы. Қол да ныс та ғы теория лар дың өза ра қай шы лық-
қа ұшы рауы ның се бе бі олар дың әр қай сы сы ның өз стан дарт та ры 
мен нор ма ла ры бар. Ол ғы лы ми теория лар дың 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: