Химия есептері мен жаттығулары

94 
 
Шешуі.  1  –  тәсіл.  Мыс  сульфатының  молекулалық  массасы  –  160  г. 
Оның 0,5 М 200 мл ерітіндідегі массасын табамыз: 160 

 0,5 М 

 0,2 л = 16 г. 
Тұздың  осы  мӛлшерінен  мыс  (ІІ)  гидроксидін  тұнбаға  түсіру  үшін  қажетті 
сілтінің массасын анықтаймыз: 
 
 
.
2
4
2
2
4
SO
K
OH
Cu
KOH
CuSO



 
                                            
160 г
        
112 г 
Реакция теңдеуінен 160 г тұзбен толық әрекеттесу үшін 112 г сілті, 16 г 
тұзбен әрекеттесу үшін х г сілті керек.  
Бұдан 
.
2
,
11
160
112
16
г
х



 
Сілтінің 1 М ерітіндісінің тығыздығы 
.
/
056
,
0
1000
56
мл
г
мл



 
Реакцияға қатысатын сілтінің кӛлемі 
.
200
056
,
0
2
,
11
мл
г
V


 
2–тәсіл.  Ерітінділердің  мольдік  концентрациясы  әртүрлі  болғанда, 
әрекеттесуші ерітінділердің кӛлемі олардың мольдік концентрациясына кері 
пропорционалды  тәуелділікте  болады.  Бұл  тәуелділікті  мына  формуламен 
кӛрсетеді: 
 
.
1
2
2
1
М
M
аС
бC
V
V

 
Мұндағы  -  а  мен  б  реакция  теңдеуіндегі  әрекеттесетін  заттардың 
коэффициенттері. 
;
5
,
0
1
2
4


CuSO
KOH
V
V
            
.
200
5
,
0
2
200
мл
мл
V
KOH



 
 
14–мысал.  Кальций  хлоридінің  50мл  0,25М  ерітіндісінен  күміс 
нитратының  0,25  М    25  мл  ерітіндісі  құйылды.  Түзілген  тұнбаның  массасы 
қандай? 
Шешуі. Реакция теңдеуін жазамыз: 
 


.
2
2
2
3
3
2
NO
Ca
AgCl
AgNO
CaCl



 
                                                
340 г
            
287 г
  
Реакцияға  алынған  ерітінділердің  концентрациялары  бірдей  (0,25М). 
Реакция теңдеуіне қарағанда кальций хлориді молекулаларын екі есе кем алу 
керек  және  бұл  ерітіндінің  кӛлемі  де  артық.  Сондықтан  кальций  хлориді 
реакцияға  толық  қатыспайды,  есептеуді  кем  мӛлшерде  алынған  күміс 
нитраты бойынша жүргізу керек. 
Ерітіндідегі күміс нитратының массасы 
.
625
,
10
25
,
0
025
,
0
170
1
m




 
Оның осы мӛлшерінен түзілетін күміс хлориді тұнбасының массасы: 
     
 

95 
 
  340 г 

 287 г тұнба түзіледі, 
10,625 г 

 х г тұнба түзіледі; 
 
.
9
340
287
625
,
10
г
х



 
Нормальдық ерітінділер бойынша есептеулер 
 
1–мысал.  0,01  н  5  л  ерітіндісін  дайындау  үшін  кристалдық  соданың 
неше грамын алу керек? 
Шешуі. Кристалдық соданың формуласы 
.
10
2
3
2
O
H
CO
Na

  Молекулалық 
массасы – 286 г. Эквиваленттік молярлық массасы: 
.
143
2
286
1
2
1
г
М
эвк
г





 
1–тәсіл.  Нормальдық  концентрация  түсінiгіне  сүйеніп,  былай 
талқылаймыз.  
1  л  1  н  ерітіндіде  143  г  сода,  0,01  н  ерітіндіде    143

0,01  н  =1,43  г 
кристалдық сода бар. 5 л ерітіндіде 1,43 5=7,15 г сода болу керек. 
2–тәсіл. 
.
1
V
Э
m
C
H


  Бұдан 
.
15
,
7
01
,
0
5
143
1
г
m




 
2–мысал.  Күкірт  қышқылының  4  л  0,5  н  ерітіндісін  дайындау  үшін 
тығыздығы 1,399 г/мл тең, 50 % ерітіндіден қанша кӛлем алу керек? 
Шешуі.  Күкірт  қышқылы-  екі  негізді  қышқыл.  Оның  эквиваленті 
.
49
2
:
98
2



М
  
1–тәсіл. 1 л 0,5 н ерітінді дайындау үшін қажетті күкірт қышқылының 
массасы 
.
5
,
24
5
,
0
49
г
н
m



  4  л  ерітінді  дайындау  үшін 
г
98
4
5
,
24


 
4
2
SO
H
 
керек. Бастапқы ерітіндінің 100 грамында 50  г қышқыл бар, демек, 98 г бұл 
ерітіндінің 
г
196
50
100
98


 болады. 196 г ерітіндінің кӛлемі: 
.
140
399
,
1
196
мл
V


 
2–тәсіл. Нормальдық концентрация табу формуласы: 
.
1
V
Э
m
С
Н


 Бұдан 
.
4
2
H
SO
H
C
V
Э
m



 
Күкірт  қышқылының  осы  мӛлшері  50  %  ерітіндінің  қандай  кӛлемінде 
болатынын анықтаймыз: 
100
%
1





V
m
   формуласынан   
.
%
100
1





m
V
 
Бұған 

4
2
SO
H
m
тің  мәнін  және  есептің  шартында  берілген  шамаларды 
қойсақ: 
 

96 
 
мл
н
Э
C
V
H
140
399
,
1
50
100
49
5
,
0
%
100











 болады. 
 
3–мысал.  Барий  хлоридінің  тығыздығы  1,092  г/мл  тең  10%  546  г 
ерітіндісінің нормальдығы қандай? 
Шешуі.  Барий  хлоридінің  молекулалық  массасы  -  208  г.    1  грамм  – 
эквиваленті = 208:2=104 г. 10% ерітіндідегі тұздың массасы 546 г 

 0,1=54,6 г. 
Ерітіндінің кӛлемі: 
.
500
/
092
,
1
:
546
мл
мл
г
г
V


 
1–тәсіл.  0,5  л  ерітіндіде  54,6  г,  1  л  ерітіндіде  54,6:2=109,2  г  барий 
хлориді бар. Тұздың эквивалент саны: 
.
05
,
1
104
:
2
,
109

 
2–тәсіл. 
.
05
,
1
500
104
1000
6
,
54
1000
1
н
V
Э
мл
m
C
H







 
 
4–мысал.  Фосфор  қышқылының  1н  ертіндісін  алу  үшін  4н  және  0,2н 
ерітінділерін қандай кӛлемде араластыру керек? 
Шешуі. Бұл мысалды орындау үшін араластыру ережесін пайдалануға 
болады: 
 
1
4-1
1-0,2
0,2
4
 
;
3
8
,
0
2
,
0
4

н
н
 
 
4 н ерітіндіден 0,8 кӛлем 0,2 н ерітіндіден 3 кӛлем алу керек. 
5–мысал.  Натрий  гидроксидінің  200  мл  ерітіндісінде  16  г  еріген  заты 
бар. Осыдан нормальдық ерітіндіні қалай алуға болады? 
Шешуі. Берілген ерітіндінің нормальдығын табамыз: 
 
 
.
2
200
40
1000
16
1000
1
н
мл
V
Э
мл
m
C
H







 
 
Мұны  бір  нормальдық  ерітіндіге  айналдыру  үшін  ерітіндіні  екі  есе 
сұйылтып, кӛлемін екі есе арттыру керек. 
6–мысал. Калий селитрасының 2н 50 мл ерітіндісінен 0,1н ерітінді алу 
үшін қанша су қосу керек? 
Шешуі. Ерітінді концентрациясының ӛзгеруін табамыз. 2  н : 0,1 н =20 
есе азайған. Ендеше, ерітіндінің кӛлемі сонша есе ӛсуі керек: 50 мл 

 20 =1000 
мл. Қосылатын судың мӛлшері: 
.
950
50
1000
2
мл
мл
мл
V
O
H



 

97 
 
7–мысал.  Кальцинирленген  (сусыздандырылған)  соданың  500  мл  0,2н 
ерітіндісінде қанша еріген заты бар? 
Шешуі.  1–тәсіл.  Кальцинирленген  соданың  формуласы 
3
2
CO
Na
 
молекулалық массасы – 106 г/моль, эквиваленті – 106:2 = 53. Осыларға және 
есептің шартында берілгендерге сүйеніп, былай талқылаймыз: 
1  л  1н  ерітіндіде 53  г еріген  заты бар, 0,2  н  ерітіндіде 53

0,2  н  = 10,6 г 
еріген зат бар. 0,2 н 500 мл ерітіндіде 10,6 г 

 0,5 л = 5,3 г еріген зат болады. 
2–тәсіл. 
 
,
1000
1
мл
V
Э
мл
m
C
H



 бұдан   
г
m
3
,
5
1000
53
500
2
,
0
1




 
8–мысал.  Алюминий  сульфатының  мольдік  ерітіндісінің  нормалдығы 
неге тең? 
Шешуі.  Бір  ғана  заттың  бірдей  кӛлемді  ерітінділеріндегі  еріген  зат 
мӛлшері бірдей болғанымен мольдік және нормальдық концентрациялары әр 
түрлі  болады.  Берілген  мысалды  шығара  отырып,  бұған  кӛз  жеткізуге 
болады. 
Алюминий сульфатының формуласы – 


3
4
2
SO
Al
. Молекулалық массасы 
– 342 г/моль. Демек, бұл тұздың 1 л 1 М ерітіндісінде 342 г еріген заты бар. 
Тұздың осы массасы нормальдық ерітіндіде болуы керек. 
Алюминий сульфатының эквиваленті  
.
57
6
342
2
3




М
Э
 
Яғни,  1  л  1н  ерітіндіде  57  г 


3
4
2
SO
Al
  бар.  Олай  болса,  ерітіндінің 
нормальдығы  342  :  57  =  6н.  Бұған  қарағанда  алюминий  сульфаты 
ерітінділерінің кӛлемі және еріген затының мӛлшері бірдей (1  л және 342 г) 
болғанымен нормальдық концентрациясы мольдік концентрациясынан 6 есе 
артық екені байқалады. 
9–мысал.  Ас  тұзының  тығыздығы  1,059  г/мл  8%  200  мл  және 
тығыздығы 1,151  г/мл  20 %  300  мл  ерітінділері  араластырылады.  Сонан  соң 
су  қосып,  ерітіндінің  кӛлемі  2  л  жеткізілді.  Осыдан  шыққан  ерітіндінің 
нормальдығы қандай? 
Шешуі. Алдымен жеке ерітінділердегі еріген заттың массасын табамыз: 
8 % ерітіндідегі 
,
944
,
16
08
,
0
059
,
1
200
г
мл
m
NaCl




 
20 % ерітіндідегі 
.
06
,
69
2
,
0
151
,
1
300
г
мл
m
NaCl




 
Ерітінділерді араластырғаннан кейінгі 
.
004
,
86
06
,
69
944
,
16
г
г
г
m
NaCl



 
Тұздың  бұл  массасы  ерітіндінің  2  л  болады,  ерітіндінің  1  литрінде 
г
г
002
,
43
2
:
004
,
86

  тұз  бар.  Ас  тұзының  эквиваленті  –  58,5  г.  Ерітіндінің 
нормальдық концентрациясы 
.
75
,
0
5
,
58
:
002
,
43
н

 
10–мысал.  Кальций  хлоридінің  1,6н  200  мл  ерітіндісінен  кальций 
карбонатын  тұнбаға  толық  түсіру  үшін  соданың  1н  ерітіндісінен  неше  мл 
керек? 

98 
 
Шешуі. 1–тәсіл. а) Берілген ерітіндідегі кальций хлоридінің массасын 
табамыз:  
.
5
,
55
2
:
111
2


CaCl
Э
 
.
76
,
17
2
,
0
6
,
1
5
,
55
2
г
н
m
CaCl




 
ә)  17,76  г  кальций  хлоридімен  әрекеттесетін  соданың  мӛлшерін 
анықтаймыз: 
.
2
3
3
2
NaCl
CaCO
NaCO
CaCl




 
                               
111 г/моль 
     
106 г/моль
 
111 г    
2
CaCl
 

 106 г 
,
3
NaCO
 
                    17,76 г   
2
CaCl
   

 х   г 
3
NaCO
әрекеттеседі; 
.
96
,
16
111
106
76
,
17
г
х



 
б) Реакцияға қатысатын ерітіндінің кӛлемін табамыз: 
    1 н ерітіндінің       53 г 

 1000 мл болады, 
                                      1 н ерітіндінің  16,96 г 

        х мл болады; 
.
320
53
1000
96
,
16
мл
х



 
2–тәсіл. 
Келтірілген  мысалға  ұқсас  есептерді  әрекеттесуші 
ерітінділердің  кӛлемдері  мен  нормальдық  концентрациясы  арасындағы 
тәуелділікті  кӛрсететін  формуланы  пайдаланып  шығару  тиімді.  Формуланы 
пайдалану үшін оның қалай қорытып шығарылатынын білу керек. 
Заттар бір–бірімен ӛздерінің эквиваленттеріне пропорционалды салмақ 
бӛліктерімен әрекеттесетіні белгілі: 
2
2
1
1
Э
m
Э
m

                              (1) 
Нормальдық ерітінділердегі 








V
Э
m
С
Н
1
заттың массасы: 
V
Э
C
m
H



1
                     (2) 
формуласымен табылады. 1 – формулаға m
1 
және m
2 
мәндерін (2) қойсақ: 
 
2
2
2
2
1
1
1
1
Э
V
Э
С
Э
V
Э
С

                   (3) 
Теңдеудің екі жағында Э–ге қысқартамыз, сонда 
 
2
2
1
1
V
C
V
C

                            (4) 
шығады. Бұдан: 
1
2
2
1
C
C
V
V

                                (5) 
Қорытынды  формулаға  қарағанда  әрекеттесуші  ерітінділердің  кӛлемі 
олардың нормальдығына кері пропорционал екендігі кӛрінеді. 

99 
 
Есептің шартында берілген шамаларды формулаға (5) қоямыз: 
 
;
2
3
3
2
CaCl
NaCO
NaCO
CaCl
C
C
V
V

      
.
320
1
6
,
1
200
)
(
3
2
мл
CO
Na
V



 
 
11–мысал. 
Мыс  сульфатының  200г  20%  ерітіндісіне  калий 
гидроксидінің  тығыздығы  1,1411  г/мл  40%  ерітіндісі  қосылды.  Түзілген 
тұнбаны  сүзгеннен  кейінгі  қалған  ерітінді  сілтілік  реакция  кӛрсеткен.  Оны 
толық  бейтараптау  үшін  азот  қышқылының  1  н  50  мл  ерітіндісі  жұмсалды. 
Ерітіндіге қосылған сілтінің кӛлемі қандай? 
Шешуі.  а)  Бастапқы  ерітіндідегі 
4
CuSO
–тің  массасын  табамыз: 
.
40
2
,
0
200
г
г
m



 
ә) Мыс сульфатының осы мӛлшерімен әрекеттескен сілтінің массасын 
есептейміз: 
 
 
4
2
2
4
2
SO
K
OH
Cu
KOH
CuSO



 
                                                    160 г /моль     2∙112 г/моль
 
   160 г 

 224 г, 
                                                     40 г 

      х; 
.
56
160
224
40
гKOH
x



 
б)  Бейтараптау  реакциясына  қатысқан  қышқылдың  массасын 
анықтаймыз: 
.
15
,
3
05
,
0
63
3
г
л
m
HNO



 
в) 3,15 г қышқыл бейтарапталған сілтінің мӛлшерін табамыз: 
 
.
2
3
3
O
H
KNO
HNO
KOH



 
                                     
56 г/моль       63 г /моль
 
56 г 

 63 г, 
                                                    х г 

 3,15 г; 
.
8
,
2
63
56
15
,
3
гKOH
х



 
г) Реакцияларға қатысқан сілтінің жалпы массасы 
.
8
,
58
8
,
2
56
г
г
г
m



 
ғ)  58,8  г  сілті  40%  ерітіндінің  қандай  мӛлшерінде  болатынын 
анықтаймыз: 
 
40 г 

 100 г, 
                                                   58,8 г 

 х; 
 
.
147
40
100
8
,
58
г
х



 
д) Сілтінің кӛлемі 

100 
 
.
1
,
104
411
,
1
147
мл
V


 

101 
 
 
Есептер мен жаттығулар. 1. 160 г суда 4 г ас тұзы ерітілді. Ерітіндінің 
массалық үлесі қандай? 
2. 495 г суда 15 г қант ерітілді. Ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
3.  415  г  суда  темір  сульфаты  кристаллогидратының 


O
H
FeSO
2
4
7

  85 
грамы ерітілген. Сусыз тұзға шағып есептегендегі epiтіндінің массалық үлесі 
қандай болады? 
4.  1  л  күкірт  (VI)  оксиді  100  мл  суда  ерітуден  алынған  қышқылдың 
массалық үлесі қандай болады? 
5.  Cipкe  суын  дайындау  үшін  20  г  cipкe  эссенциясы  (сірке 
қышқылының  80  %  epiтіндісі)  230  мл  сумен  араластырылды.  Алынған 
ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
6.  50  л  хлорсутегін  1  л  суда  ерітуден  алынған  (қалыпты  жағдайда)  тұз 
қышқылы ерітіндісінің массалық үлесі қандай? 
7.  50  г  40  %  және  300  г  2  %  ерітінділерді  араластырудан  шыққан 
ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
8.  Калий  сульфатының  400  г  30  %  ерітіндісіне  400  мл  су  қосылғаннан 
шыққан ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
9. Тұз қышқылының 1 л 24 % (ρ=1,17г/мл) ерітіндісіне 5 л су қосылды. 
Шыққан ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
10. Калий хлоридінің 300 г 6 % ерітіндісін дайындау үшін қанша грамм 
тұз және су алу керек?  
11.  Калий  гидроксидінің  600  г  10%  ерітіндісінен  200  г  су 
буландырылды. Шыққан ерітіндінің массалық үлесі қандай? 
12. Аммиактың 150 г 10% ерітіндісін дайындау үшін оның 25 % (

=0,9 
г/мл) ерітіндісінен және судан қанша алу керек? 
13.  Күкірт  қышқылының  3  л  20  %  ерітіндісін  толық  бейтараптау  үшін 
натрий гидроксидінің 10 % ерітіндісінен қанша керек? 
14.  Кальций  карбонатының  20  грамымен  әрекеттесу  үшін  тұз 
қышқылының 20 % ерітіндісінен (

=1,100 г/мл) қанша кӛлем керек? 
15.  Натрий  гидроксидінің  6  л  10  %  (

=1,1г/мл)  ерітіндісі  1420  грамы 
қалғанша суалтылды. Алынған ертіндінің концентрациясы қандай?  

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: