«Хронофизиология және геронтологияның таңдаулы тараулары» пәні бойынша дәрістердің қысқаша конспектісі
Биоырғақтар. Сыртқы ырғақтарға бейімделу және оның организмге әсері. 1 сағат
жүктеу/скачать 46,93 Kb.
|
ГЕРОНТОЛОГИЯ қазақша
| Биоырғақтар. Сыртқы ырғақтарға бейімделу және оның организмге әсері. 1 сағат
Адам организмі ұзақ уақыт ұшу немесе жолаушы шығу жағдайларында күн мен түннің алмасу оралымына ылғи икемделіп отыруға мәжбүр болады. Организм уақыттық белдеулерді қиып өткендігі тұралы мәліметті Жердің магнит және электр өрісі ықпалынан қабылдауы да ықтимал. Қазіргі кезде трансмеридиандық көшулер жиі кездеседі (вахташылар, ғарышкерлер, ұшқыштар, спортшылар т.б.). Мұндай жағдайларда организм ағзалары мен жүйелеріндегі физиологиялық ырғақты әсерленістердің өзара әрекеттесуіндегі ауытқуларын десинхронизация деп атайды. Бұл күй организмнің бейімделуіне қолайсыз әсер етеді: бас ауруы, ұйқысыздық байқалады, назар, жұмыскерлік төмендейді, ас қорыту бұзылады, ентігу пайда болады Көптеген зерттеулер бойынша, тәуліктік кезеңнің өзгерістеріне бейімделіс орталық жүйке жүйесі, талдағыштар, ішкі без сөлінісі ырғағына байланысты қалыптасатындығы дәлелденді. Олар организмде жылу өндіру, зат пен энергия алмасу қарқынын, жүйелер, ағзалар мен тканьбер іс-әрекетінің белсенділігін сәкестіріп өзгертеді. Жаңа тәуліктік ырғақтырға жедел бейімделуге жоғары дәрежелі әрекеттік даярлық пен үйреншікті қимыл режимін сақтау көп әсер етеді. Мұны әртүрлі халықаралық спорт сайысына қатысушылардан байқауға болады. Жылжытылған еңбек пен тынығу режимдерінде биоырғақтың қайта құрылуы үщ сатыдан өтеді: әуелі бірнеше тәулік юойы үйреншікті ырғақ сақталады, содан ол көзге көрінерлік қайта құрылған ырғаққа алмасып, кейін ақырғы бейімделіске тіреледі. Жаңа жерлерге келгенде тиянақты бейімделіс 8-10 күннен кейін қалыптасады. Адамның әркелкі биоырғақ кезеңінде, оның бейімделіс және жұмыскерлік қабілетіне ықпалы тиетін, жоғары немесе төмен әсіребелсенділігін ескерген жөн. Клиницистердің байқауынша, организмнің жалпы төзімділігінің маусымдық тербелісіне сәкес кейбір аурулар жылдың белгілі айларында асқынады. Жануарлардың уақытты түйсінуі және оның өзгерістеріне икемделу тек биологиялық заңдылық. Ал адамдарда, бұл сапасы жағынан алғанда, ерекше. Олардың мерзімдік бейімделісі ақыл-ой қабілетіне, кісілік қадыр-қасиетіне байланысты. Бұл, әрине, қоғамдық, әлеуметтік, тұрмыс жағдайларында қалыптасады. Сондықтан организмнің сыртқы уақыттық өзгерістерге толық икемделуіне оның өзінің қалыптасқан биоырғақтары, яғни жеке ерекшеліктері ықпалын тигізеді. Осыны ескеріп, қазіргі кезде, жұмысына байланысты сағаттық поясты жиі қиып өтетін адамдарды кәсіби іріктеуден өткізу қолға алынып отыр. Адам өзінің тіршілік жағдайында ортаның басқа да төтенше түрткілеріне бейімделіп отырады. Олардың ішінде геофизикалық (магнит өрісі, салмақсыздық, жоғары қысым), метеорологиялық түрткілер, психогендык жағдайлар тағам мен су тапшылығы, ақпарат жетімсіздігі, қарқынды еңбек, гиподинамия т.б. Сондықтан организмнің бейімделіс тәсілдері мен механизмін зерттеу бұл күндері өзгеше орын алуда. Шығыс және солтүстік аудандарға қоныстау, Арктика мен Антарктиданы игеру, таулы, шөлейт мекендерді жайлау, мұхиттарды игеру үшін тереңдікке түсу, жаңа мамандық меңгеру кеңінен таралып отыр. Мұның барлығы, адам жаратылысының бүкіл талаптарын қанағаттандырарлық, оның тіршілігін қамтамасыз ететін қолайлы жағдай жасау, денсаулығын сақтау және жақсарту үшін физиология ғылымының алдына мүлдем жаңа мақсаттар мен сауалдар қояды. Сол мақсаттарды жеткілікті зерттеп барып, толығынан шешуге болады. Соңғы жылдары адамдар қоршаған ортаға жауапкерсіздіпен қарауға болмайтындығын түсінді. Олар табиғатқа адамның бүлдіруші әрекеттерінің зардаптарын өте-мөте ескертуге мәжбүр болды. Осы айтылғандардың айғағы ретінде Арал, Балқаш т.б. мекендердің қасіреттерін келтіруге болады. Сөйтіп табиғатты, қоршаған ортаны қорғау, биосфераның экологиясын сақтау шараларын жасау мен жүзеге асыру айрықша жолға қойылды. жүктеу/скачать 46,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|