Hum1341 Әлеуметтік-саяси білім модулі (МӘдениеттану, психология) ПӘні бойынша дәріс кешені
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
Дәрістер жинағы (копия)
- Бұл бет үшін навигация:
- 6 дәріс. Жеке тұлғаның рухани негізі ретінде құндылықтар, мүдделер, нормалар
| Бақылау сұрақтары:
1. Темперамент дегеніміз не? 2. Темперамент түрлері 3. Мінез дегеніміз не? 4. Қабілеттер дегеніміз не? Пайдаланатын әдебиеттер 1. Бодалев А.А. Психология личности. М:, Изд-во МГУ, 1988г., -312с. 2. Выготский Л.С. Собрание сочинений: в 6-ти т. Т.1: Вопросы теории и истории психологии/ Гл.ред. А.В:Запорожец, М.; Педагогика, 1982г., - 425с. 3. Годфруа Ж. Что такое психология М., «Мир», 1996ж., 1том -370с., -2том, -490с. 4. Жарықбаев Қ.Б. Психология негіздері. А., 2005,204-216б. 5. Намазбаева Ж.И. Психология Алматы: 2005, -293б. 6. Сәбет Бап-Баба Жантану негіздері Алматы, «Дәнекер», 2001ж., -293б. 7. Столяренко Л.Д. Основы психологии Ростов на-Дону, «Феникс» 1997, - 732с 8. Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 1993, 144-159б. 9. Фресс П., Пиаже Ж. Зкспериментальная психология./СБ.статей Пер. С фр.Вып.6-М: Прогресс 1978г., 262с. 6 дәріс. Жеке тұлғаның рухани негізі ретінде құндылықтар, мүдделер, нормалар 1. Құндылық дегеніміз не? 2. Мүдделер. 3. Жеке тұлғаның рухани негізі ретінде нормалар. Кұндылық - бір заттың маңыздылығы, пайдалылығы. Сырттай құндылық зат не құбылыстың қасиеті болып анықталады. Алайда оның маңыздылығы мен пайдалылығы табиғаттан, объекттің ішкі құрылымының әсерінен емес, адам болмысына енген, адам оған құштар не қажеттілік сезетін нақты қасиеттердің субъективті бағалануынан болады. Құндылықтар жүйесі адамның күнделікті қоғамдық не жеке тұрмыстық бағдарында, оның айналасындағы заттар мен құбылыстарға қарым-қатынасының орнауында орын алады. Мысалға, стақан сусын ішу құралы ретінде өз пайдалы қасиетін тұтынушы құндылығы ретінде, материалдық игілік ретінде көрсетеді. Еңбек өнімі және тауар айналымының заты ретінде, стақан экономикалық құндылық, бағалық ретінде болады. Егер стақан өнер заты болса, ол тағы да эстетикалық құндылық, көркемдікке ие болады. Құндылықтар-бұл ішкі қағидаттар, адам сенетін және олардан сақтайтын нанымдар, ол өз құндылықтарын маңызды деп санайды және егер қажет болса, оларды қорғауға дайын. Құндылықтар оң және теріс сипатта болуы мүмкін. Әрине, шынайы және алдамшы құндылықтар адамға зиян келтіреді. Көп құндылықтарды мысал келтіруге болады. Мысалы, темекі, алкоголь және тіпті есірткі заттар тіпті олардың артықшылығы іздеп, оларды қорғайтын адам үшін құндылықтар бола алады. Рухани құндылықтар Рухани құндылықтар - рухтың болуын білдіреді. Өзінің ішкі рухын, рухани денесін дамыту және күшейту. Бұл құндылықтарды өзіңнің ішінде, ең алдымен өзіңнің және айналадағылардың көзіне емес, өз игілігіңді ашасың. Мұндай рухани құндылықтарды мысалға келтіруге болады: - адалдық; - жауапкершілік; - өзіне сенім; - сезім; - шынайылық; - ата-аналарға деген махаббат; - өмірдің кез келген түріне құрмет; - стресс тұрақтылығы; - қабылдау; - адалдық; - отбасына деген махаббат. Ең бастысы, әрбір құндылық сені жаксы етеді. Бұл құндылықтарды өз ішінде қолдана отырып, оларды ұстанып, адам дамыйды. Әрине, қоршаған адамдармен адал болу үшін алдымен өзіңізбен адал болу керек. Адамдарды сүю үшін алдымен өзіңізді жақсы көруіңіз керек. Барлығы сенінен басталады, сенің қарым-қатынасы өз-өзіне. Егер сен өзіңді жек көресің және қабылдамасаң, сен өзіңе ұнатпасаң, онда айналасындағылардың саған деген қарым-қатынасы басқа болады. Қазіргі қоғам Қазір қоғамда зорлық-зомбылық жасау-бұл қалыпты, тәртіпсіз жыныстық қатынас –бұл да қалыпты, шынайы және екі жақты болу, өзін және айналасындағыларды жек көру, маска киіп жүру, ата-ананы құрметтемеу, темекі шегу және мұның бәрін ішу қалыпты, бірақ табиғи емес. Бұл адам рухын көтермейді, ол оны бұзады. Адам өз өмірінде бірдеңе өзгерте алмайтын ішкі зиянды сезінеді. Ұлттық құндылықтар.] Әлеуметтік-тарихи тәжірибе әрбір жаңа ұрпақ өз халқының өткен тәжірибесін қайта ойлап, ұлттық дамудың мақсаттары мен міндеттерін айқындауымен қатар, оның перспективаларын тұжырымдап, нақты уақытта ұлтқа тән саяси, идеологиялық, экономикалық, мәдени бағдарларды, қазіргі заманғы әлемге сәйкес ұлттық сана-сезімді қалыптастыратынын көрсетеді. Бұл процесс ұлт тарихының аса күрделі, сыну кезеңдерінде қарқынды жүреді. Ұлттық сана-сезім ұлт пен адам ретінде, осы қауымдастықтың мүшесі ретінде сипатталатын маңызды фактор болып табылады. Жеке тұлға өзін ұлттың ажырамас бөлшегі ретінде сезіне отырып, өз халқының тарихын, ұлттық құндылықтарды (жазу, ұлттық тіл, рухани мәдениет пен тағы басқа жетістіктері), ұлттық менталитет, халықтың әлемдік мәдениет қазынасына қосқан үлесін бағалап, оның дамуына ықпал етеді. Ұлттық сана-сезімнің дамуы индивидтің өз ырымдарын, дәстүрлерін, яғни этникалық тамырын білуімен байланысқан, сонымен бірге осы үдерісте адамгершілік жалпыадамзаттық құндылықтарды тану маңызды. Яғни, ұлттық сана-сезімді дамытудағы маңызды тарап ондағы этностық, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтардың арақатынасы болып табылады. Жеке тұлғаның ұлттық сана-сезіміне өзінің ұлттық қатыстылығы туралы субъектіні таныстыру, өзінің этникалығын позитивті қабылдау, ұлттың тарихи өткеніне, оның бүгіні мен болашағына деген көзқарас, ана тілін меңгерудегі белсенділік, халық мәдениетін зерделеудегі белсенділік, ұлттық мүдделер мен құндылық бағдарларын ұғыну және қабылдау, басқа да этникалық қауымдастықтарға қарым-қатынасты қалыптастыру, оның аумақтық тұтастығын сақтауға дайындық, оның байлығын арттыруға ұмтылу кіреді. Ұлттық құндылықтар – олардың тарихи өзіндік ерекшелігі Отан, тіл, тарих, өнер, әдебиет және тағы басқалар сияқты көрініс тапқан қандай да бір этностық қауымдастық өкілдерінің рухани идеалдарының жиынтығы. Әр ұлттың дүниетанымы, ойлау түрі, темпераменті, ұлттық санасы және т. б. белгілі бір жолмен үйлеседі. Жалпыадамзаттық құндылықтар ұлттық құндылықтарға да тән орнықтылық және тұрақтылықпен сипатталады. Ұлтқа және жеке тұлғаға қатысты менталитет бастапқыда әдеттегі-эмоционалды түрге ие болды деп айтуға болады, тек экономикалық, әлеуметтік, мәдени дамуға негізделген құндылықтардың пайда болуымен ғана ол көп қырлы дүниетанымдық сипатқа ие болады. Ұлттық менталитет адамның рухани және материалдық құндылықтарын тарихи іріктеу нәтижесінде қоршаған әлемге қарым-қатынас жүйесінде көрініс табады. Жалпыадамзаттық құндылықтардың бір бөлігі ретінде ұлттық құндылықтар - құлық пен құндылықтар түрінде оң тәжірибені сақтаушы ұлттың өзін дамыту шарасы болып, индивид пен этнос өмірінің дербес факторы болып табылады. Қоғамдық қатынастардың нақты жұмыс істеуі оның деңгейіне байланысты. Ұлттық және әмбебап жалпыадамзаттық құндылықтар ұлт субъектісінің қоршаған шындыққа деген шығармашылық қатынасын көрсетеді. Адам өзін-өзі тануға, өзін-өзі жетілдіруге, белгілі бір этнос өкілі ретінде өзін-өзі дамытуға қабілетті жарқын даралық ретінде жасайды. Адам өміріндегі құндылықтар проблемасы психологиялық зерттеулерде жетекші орынға ие, өйткені олар жеке тұлғаның өзегі болып табылады және оның бағытталуына себепші болады. Бұл мәселені шешуде маңызды рөл құндылықтар жүйесін зерттеуге М. Рокичтің еңбектеріне сүйене отырып, құнды бағдарлар жүйесінің өз моделін (ол иерархиялық және үш деңгейден тұрады) жасаған С. Бубнованың зерттеулері елеулі әсер етті. Адам өміріндегі құндылықтар жүйесі оның пікірі бойынша: • жалпы және абстрактылы болып табылатын құндылықтар-идеалдар (мұнда рухани және әлеуметтік құндылықтар жатады); * құндылықтар-адамның өмір сүру процесінде бекітілген қасиеттер; * құндылықтар-іс-әрекет және мінез-құлық тәсілдері Құндылықтардың кез келген жүйесі құндылықтардың екі санатын біріктіре алады: құндылықтар-мақсаттар (немесе терминалдық) және құндылықтар-тәсілдер (немесе аспаптық). Терминалдар адамның, топтар мен қоғамның идеалдары мен мақсаттарын, ал аспаптық – осы қоғамда қабылданатын және мақұлданған мақсаттарға қол жеткізу тәсілдерін қамтиды. Құндылықтар-мақсаттар құндылыққа қарағанда анағұрлым тұрақты, сондықтан олар түрлі әлеуметтік және мәдени жүйелерде жүйе құраушы фактор ретінде әрекет етеді. Қоғамда бар нақты құндылықтар жүйесіне әрбір адам өзінің жеке қатынасын көрсетеді. Психологияда құндылықтар жүйесіндегі адам қарым-қатынасының бес түрі (Я. Гудечек бойынша)): * Белсенді, бұл жүйенің жоғары деңгейлі интернализациясы; * комформды, яғни сыртқы қабылданған, бірақ бұл ретте адам өзін осы құндылықтар жүйесімен сәйкестендірмейді; * индифферентті, ол немқұрайлықтың көрінуінен және осы жүйеге қызығушылықтың толық болмауынан тұрады; * құндылықтар жүйесін сыни тұрғыдан және айыптауда, оны өзгерту ниетімен келіспеушілік немесе қабылдамау; • осы жүйемен ішкі және сыртқы қарама-қайшылықта көрініс табатын қарсы әрекет. Адам өміріндегі құндылықтар жүйесі жеке тұлғаның құрылымындағы маңызды компонент болып табылатынын атап өткен жөн, бұл ретте ол шекаралық жағдайға ие – бір жағынан бұл адамның тұлғалық мәндер жүйесі, екінші жағынан – оның мотивациялық-қажеттіліктік саласы. Адамның құндылықтары мен құндылық бағдарлары оның қайталанбастығы мен даралығын атап көрсете отырып, тұлғаның жетекші сапасының рөлінде болады. Құндылықтар адам өмірінің ең қуатты реттеушісі болып табылады. Олар адамды оның даму жолында бағыттайды және оның мінез-құлқы мен қызметіне негізделеді. Сонымен қатар, адамның белгілі бір құндылықтар мен құндылықтық бағдарларға бағытталуы жалпы қоғамды қалыптастыру процесіне да міндетті түрде әсер етеді. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|