Ѹíäiê ºîëäàíáàëû ¼íåð ñàëàñû. Гобеленнің шығуû және дамуû

1. 
   Гобеленнің шығуы және дамуы…...............................……........5
   
2. 
   ²àçຠхалқының тоқыма өнері және ãîáåëåí òîºó øåáåðëåði………………………………………………………………………..10
   

1. 
   Òåõíèêà ºàóiïñiçäiê åðåæåñi.............................................................15
   
2. 
   Ãîáåëåííi» òîºûëó òåõíîëîãèÿñû æ¸íå ºàæåòòi º½ðàë-æàáäûºòàð.............................................................................................16
   

1. 
   3-4 ñûíûïòàðäà ñ¸íäiê ñóðåò ñàëó ñàáàºòàðûí ¼òó ¸äiñòåìåñi...............................................................................................22
   
2. 
   Ѹíäiê ñóðåò ñàëó ñàáà¹ûíû» ìåêòåï îºóøûëàðûíà áåðåòií ýñòåòèêàëûº ò¸ðáèåëiê ì¸íi............................................................24
   
3. 
   Ìåêòåïòå ñûíûïòàí òûñ ñ¸íäiê ºîëäàíáàëû ¼íåð ¾éiðìå æ½ìûñûí ½éûìäàñòûðó æ¸íå îíû» òàºûðûïòûº,ê¾íòiçáåëiê æîñïàðû………………………………………………………………….....…..28
   
4. 
   ¶éiðìå æ½ìûñòàðûíäà îºóøûëàð¹à ãîáåëåí òîºóäû ¾éðåòó ¸äiñòåði……………………………………....................................................35
   

Тақырыптың көкейкестілігі: Қазақстан көне мәдениет өлкесі. Ерте замандардан-ақ оны мекен етушілер мал бағып, егін салумен шұғылдана жүріп өзіндік өрнегі мол өнерін, мәдениетін қалыптастырды. Қазақ халқының қолөнері сонау ескі заман тарихымен бірге өсіп , біте қайнасып келе жатқан өте бай қазына.Қолөнер көне заманнан бері халық тұтынып келе жатқан ұлттық мүліктер мен заттарға таяқша, сызықша салып оюлайтын қарапайым әшекейлеуден, қазіргі дәуірдегі айналаны қоршаған табиғат құбылысын ағашқа, сүйекке, керамика мен түсті металға, жасау жиһаздарға бейнелейтін сюжетті өрнектермен әшекейлеуге дейінгі жоғары дамыған келіп жетті. Тарихи жазба ескерткіштер мен археологиялық деректерге қарағанда, Қазақстан жерінде қолөнер кәсібі бұдан екі жарым мың жыл бұрын, әрбір дәуірде өзінің өшпес ізін қалдырып, талай тайпалардың шығармашылығы арқылы қалыптасатын мәдени мұраға айналған. Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты шығармашылық өнер жиынтығын айтады. Қолөнердің халық қажеттігін өтейтін тамаша үлгілері көп. Қазақ халқында өрмек тоқу, алуан түрлі кілем, бау, басқұр, алаша, қоржын, аяққап тоқу мен текемет басып, сырмақ сыру, түс киіз жасау сияқты өнер түрі кең тараған. Осындай мәдени мұраны көне деп қарамай, оны байырғы байлығымыз деп бағалап, халқымыздың тұрмыс қажетін өтеуге тиімді пайдалануымыз керек. Өрісі кең өнер атаулының қай саласынан болсын, жер жүзіндегі басқа да халықтар сияқты қазақ халқы да өзінің көне замандардан бері келе жатқан тамаша тарихымен және өзіне ғана тән қайталанбастай ерекшелігімен көзге түсіп келеді. Халық таланттарының қолынан шыққан зергерлік бұйымдар, киім үлгілері, тұрмыс жиһаздары, ғимараттар, қолөнер бұйымдары қай заманда болмасын өз маңызын жоғалтпайтыны мәлім.

Дүниежүзіндегі әр халық ата-баба мұраларын, халық қолөнерін сақтап қалуы парыз. Атадан балаға мұра болатын қол өнерін жалғастырушы шеберлер әрқашанда халық арасында құрметті. Елбасымыз Í.°.Íàçàðáàåâòû» халыққа жолдаған жолдауында еліміз дамыған 50 мемлекеттің қатарына енуіне, мәдениет, білім, өнер саласының дамуына баса назар аударып отыр. Қазіргі таңда халықтың өнерге деген қызығушылықтары артуда, мектептерде бейнелеу өнері пәні, сәндік қолданбалы өнер (технология) пәні, үйірме жұмыстары жүргізіліп, оқушыларға эстетикалық тәрбие беріп, оқушының ой-өрісін, ойлау қабілетін, адамгершілік, имандылық қасиетін дамытып отыр. Жұмысымның негізгі мақсаты, қолөнер саласының бір түрі гобелен тоқу өнерін,оның тоқылу технологиясын, жолдарын оқушыларға үйретіп, эстетикалық тәрбие беріп яғни сұлулықты, табиғатты сүйе білуге баулу, патриоттық сезімдерін ояту, өнерге деген қызығушылықтарын арттыру болып табылады.


1. Гобеленніњ шыѓу жєне даму тарихы

1.1. Гобеленніњ шыѓуы жєне дамуы

Гобелен – көптеген тоқыма жолшық таќталардан ќ±ралатын ќазаќ алашасыныњ аѓайыны. Ќазіргі кездегі гобелен ќандай дегенге ой ж‰гіртсек, бєрінен б±рын оныњ єрт‰рлілігі еске т‰седі. Ол бірде ќабырѓаларѓа (б±рын салтанатты сарайларда, ќазір м±ражайлар немесе басќада ќоѓамдыќ орындарда) ілінетін шаѓын панно т‰рінде µте сєнді тігілген телегей тењіз Терезе перделерініњ арасынан маржан тєрізденіп шодќтай басылатын тоќыма сєндік б±йым ќалпына т‰седі. Ал бірде картинаныњ аѓайыны ретінде кµрме залында немесе ќарапайым ѓана ‰й ішінде ілулі т±руы орынды секілді, ќала берді. Б±л- туристер болѓан жерді єйгілейтін тањба ескерткіш, кєдесый. Асќан шеберлікпен жасалѓан б±л м‰ліктіњ сєл ѓана бµлшегініњ µзі кµген кісініњ ќ±штарлыѓын оятып, с‰йсініс сезімін тудырары сµзсіз. Кµрген Жан осындай зат менде де болса екен деген ќызыѓушылыќ жетегінде оны еріксіз ќолымен сипамай т±ра алмайды. Гобелен кісіге берер єсері ерекше. Оныњ фактурасы жєне т‰р-т‰сі ќосылып сиќырлы бір арбау ќасиетке бµлейді.

Гобелен кілемніњ тоќылу мєнері терме алаша, т‰кті кілемге ±ќсаѓанымен: жалпы ою-µрнек суреті сирек кездеседі. Кµпшілігінде адам, мал, дала, ќ±рылыс, білім, мєдениет, спорт таќырыбындаѓы суреттер µте жиі кездеседі. Гобелен µнерінде туынды жасауда шектелген бір ж‰йе жоќ. Єр адам µз ќалауынша еркін таќырыпта ж±мыс жасауына болады. Ал гобелен кілемніњ тоќылуыныњ µзіндік ерекшеліктері бар. Шыѓармашылыќ ж±мыста т‰р-т‰стегі ‰йлесімділік пен тоќу шеберлігін ќажет етеді. Оныњ жай кілемге ќараѓанда жіп т‰стері сан алуан болып келе береді. Гобелен ќабырѓаѓа ілінетін кілем, картина, яки µрнекті сурет орнына, сондай-аќ ж±мсаќ мебель ќаптау ‰шін де пайдаланатын сєндік кµркем б±йым. Гобелен тоќыма µнері сєндік ќолданбалы µнердіњ бір бµлігі болып табылады. Сондай-аќ µнер жолына т‰скен болашаќ ±рпаќќа берер тєлім-тєрбиесі мол.

Гобелен тектес, кілемнің бір түрі шпалер деп аталатын қолөнер бұйымы да бар. Ол әр елде әртүрлі дамыған және өзіндік тоқылу техникасы бар. Шпалер деп – тыќыр кілем техникасында тоќылѓан ќабырѓаѓа ілінетін сюжеттік ою-µрнектік к‰рделі композицияда тоќылѓан шыѓарманы айтамыз. Б±л µнер Батыс Европада ХУІІ-ХУІІІ ѓасырда кењ тараѓан тоќыма µнері еді. Шпалер µнері тек ќана Европа елдерін ѓана емес басќа да мемлекеттерді ќызыќтырып, тањ ќалдырды. Шпалердіњ кењ тараѓан µндіріс орталыќтары: Франция, Фландрия, Париж, Аррас, Турне, Брюссель ќалаларында болды. Ал енді, осы гобелен негізіндегі «шпалер» µнерін даму тарихымен ќысќаша танысып µтейік.

60 жылдардан кейін кішкентай шеберханалары бірігіп Париждіњ ‰лкен Патшалар Гобелен монофактурасына айналды. 1667 жылы Франция б±йымдары б‰кіл Европаѓа єйгілі болды. Б±л монофактураны Шарль Лебрен (1619-1690 ж.) басќарды. Кескіндеме академиясыныњ болашаќ президенті Лебрен «гобеленніњ» болашаѓын айќындап, барокко дєуірініњ кµптеген гобелендеріне жоба т‰рлерін жасап берді. Бес жылдан кейін гобелен монофактурасы ќайта жањѓырды. Б±ѓан ‰лес ќосќан суретшілер: Клот Ордан, Шарль-Антуан Куапель , Франсуа де Труа, Жан – Батист Удри, Франсуа Буше. ХІХ ѓасырдыњ басында монофактурада сол кезењдегі кескіндеме (живопись) ж±мыстарыныњ кµшірмелері жасалды. Шпалер µнері µзіне деген с±ранысын жоѓалтып, тек ќана Францияда емес басќа да Европа елдеріне ќ±лдырады.

т±р. Осындай Шпалерлердіњ т‰рлері єр т‰рлі бодып бейнеленген бейнелер: саз аспабында ойнаушы, кесте тігуші, серуендеп ж‰рген, шомылып жатќан ањ аулап ж‰рген адамдарды бейнелеген.

Вердюр деп аталатын б±л µнер туындысы фламандыќ Ауденарди ќаласында ХУІ-ХУІІ ѓасырларда жедел ќарќынды дамып, ХУІІ-ХУІІІ ѓасырларда монофактуралыќ Франциядаѓы Бове ќаласында µркендеді. ХУІІ ѓасырдыњ µзінде патша ‰шін 120 Вердюр тоќылды. Онда орманныњ суреттерімен бірге тоѓанда ж‰зіп ж‰рген аќќулер мен тырналарды бейнелеген. Польша патшасы Сигизмундумы Августумныњ брюсел шеберханасында жасалѓан вердюрлер ‰лкен ќ±ндылыќќа жатады.

Єлі к‰нге дейін Польша мен Италияда аррас кілемініњ аты аталады. Аррас шпалерлері єрт‰рлілігімен ерекшеленеді. Мл±ндаѓы кµзге т‰сетін шпалерлер «Вручение роз», «Предложение сердца» 1410 жылы жасалынды. 1477 жылы Людовик ХІ Аррас ќаласын жаулап алды. Сµйтіп шпалер шеберханалары жабылды.

Шпалерге Робенспен Рафаельдіњ Ван Дейк ж±мыстарыныњ картондаѓы кµшірмелерін пайдаланады. Аѓылшын шпалер сериясыныњ бірін атап айтсаќ: «Геро и Леандр» 1630-1632 жылдары жасалды. Б±л шпалерді Англия ж‰німен таза жібекті пайдалана отырып, аралсатырып тоќыды. Ж‰н бояѓанда µсімдік бояуларын ќолданды жєне шпалердіњ т‰р-т‰стік шешімін картонмен байланыстыра отырып, толыѓымен бере алды. Б±л шпалер ќазір Братиславияда Примация сарайында т±р . Б±л шпалерді Наполеон єскерлері келер алдында, ‰лкен сарайдыњ айналар т±ратын бµлмесіне жасырын ќойѓан екен. Шпалерлер 1903 жылы сарайда жµндеу ж±мысын ж‰ргізген уаќытта табылѓан. Австро-Венгрияда б±л ‰лкен жањалыќ болды.

Петр І ќайтыс болѓаннан кейін ж±мыс тоќтап ќалуѓа шаќ ќалды, дегенмен орыс шєкірттері жетіліп, ‰лкен шеберлер ќатарына ќосылды. Соныњ бірі таланты Иван Кобыляко, ол шпалер ж±мыстарын µз бетімен шебер орындады. 1755 жылы Елезавета Петролвна императрица б±йрыѓымен монофактураны ќысќы сарайѓа аудару керек еді, біраќ ол кезде не кескіндемеші, не тоќымашы , не бояушы болмастан б±л іс алѓа баспады.

ХІХ ѓасырдыњ 20-жылдары б±л µнер дамудыњ орнына кері кетіп шеберханаларжабылды. 140 жыл ішінде 250 дана шпалер туындысы Россияда жасалынды. ХУІІІ ѓасырдыњ басында кескіндеме µнерінде портрет жанры ‰лкен орын алды жєне портреттер тоќылды. Б±лар ќ±нды деп саналтын Петр І жєне Екатерина І жєне де басќа мемлекеттегі ‰лкен князьдар мен генералдар портреттері болды.
1.2. Ќазаќстан халќыныњ тоќыма µнері жєне гобеленшілері

Ќазаќ халќы ертедегі кµшпелі мєдениеттіњ ењ негізгі дєст‰рлерін µзіне м±ра етумен бірге, оны ары ќарай дамытып жєне байытты. Міне, сондай дєст‰рдіњ белгісініњ бірі- кµшпелі µмірге ыњѓайлы, киіз ‰й болды.

Сондай-аќ киіз ‰йдіњ к‰мбезі негізінен неше т‰рлі µрнектеліп тоќылѓан, жалпаќ баулармен тартылып базандірілген. Салтанатты киіз ‰йлердіњ ішкі жаѓындаѓы ‰зігі жібекпен ќапталып, тігіліп ќойылады. Киіз ‰йді безедіруде т‰рлі – т‰сті басќ±рлар µзініњ ќиыннан ќиылыстырып келген неше т‰рлі геометриялыќ фигуралардыњ м‰лтіксіз жасалѓаны кµз тартады. Ќызыл басќ±р немесе аќ басќ±рлар мен т‰рлі баулар, салмалар, таќыр кілем, алаша, т‰кті кілемдер жєне неше т‰рлі текемет , сырмаќтар т‰с киіздер, киіз ‰й жасауларыныњ ішіндегі ењ жаќсы жихаздар. ‡йленетін жасж±байларѓа жасалѓан шымылдыќ, т‰с киіз, тµсек орындар мен кілем ‰стіне т±татын жапќыштар, сандыќтар, т‰йе жабу т‰рлі-т‰сті, оюлы кµптеген заттары ќолдан ойылып, ќашалып , тігіліп жасалды.

Біздіњ ќазаќ халќыныњ тоќыма µнері басќа да Европа елдерніњ тоќыма µнерлерінен кем т‰спеген. «Алтынѓа бергісіз алашамыз бар»- деп алаша тоќу µнерін µте жоѓары баѓалаѓан. Сонымен бірге ќазаќтыњ таќыр кілем тоќу µнері де ќазаќтыњ декоративтоік гобелені деп атасаќ болды.

Ќайыра теру тєсілімен ќ±рылатын µрмектіњ ерсі жібі мен ќарсы жібі 3-4 т‰сті бояулармен боялады да, б±лардыњ екеуі бірдей теріліп, µрмектіњ екі жаѓынан (ерсі жаѓынан да, ќарсы жаѓынан да) тоќылып шыѓады.

«Кежім теру» немесе «б±ќар теру» тєсілі кµп т‰сті жєне єрт‰рлі µрнектен теріліп жасалатын басќ±р мен алаша тоќу ‰шін ќолданылады. М±ндаѓы µрнектер ерсі мен ќарсысындаѓы єр т‰сті жіптерден теріліп, бір жіп осы бір неге т‰сті жіптерден терілген µрнектіњ астында бос ќалып отырады. М±ндай тоќу єдістері Ќырѓызстанныњ оњт‰стігінде кµп кездеседі. Оны олар кейде «Каджари» кейде «Б±ќари» деп те атайды. «Орама теру» тєсілдерімен де басќ±рлар, алашалр тоќылады. М±ндай жаѓдайда ¤рмектіњ ерсісі мен ќрсысы жєне арќауы бєрі бір т‰сті жіптен ќ±рылып тоќылады. Б±дан кµбінесе аќ немесе ќызыл т‰сті жіптер ќолданылады. Тоќу барысында єр т‰сті жіптермен µрнек салынып, оныњ жібі µрмектіњ ерсісіне ќолмен оралып, арќаумен бекітіліп отырады. Бір т‰сті теру тєсілі тек ќана басќ±р тоќуѓа ќолданылады. М±ндай басќ±рлардыњ ерсімен ќарсы жібі кµбінесе бірыњѓай аќ жіптен, кейде ќызыл жіптен ќ±рылады да, µрнегі ќызыл ќара, кµк жєне басќа т‰сті жіптермен теріледі.

М±ныњ бєрін ќазаќтыњ ќарапайым µрнегімен жіњішке лента тєріздендіріп тоќиды. Таќыр тоќу немесе таќыр кілем тоќу єсіресе Ќызылорда облдысында кµп дамыѓан µнер. Оѓан т‰к орамарй, µрнек беретін жіпті ерсі мен ќарсыныњ µз бойында бояп алады да жай µрмек єдісімен тоќи береді. Таќыр кілемді кейде жіптерін боямай-аќ, аќ жіппен ќара жіпті кезек келтіп тоќиды. Сµйтіп кейде кµлденењ жолаќ, кейде ±зын жолаќ, сондай-аќ кењірдек µрнектер тоќылып шыѓады.

Т‰ктеп теру єдісімен енсіз шаѓын кілем, кілем ќоржын, т‰рлі тµсеніштер тоќылады. М±ндайда µрмектіњ µрнектеуіш жіптері ерсі мен ќарсыѓа аралас бойлай тоќылады. Бой жіптер ќатарында т±рѓан µрнектеуіш жіп µрмек бетінде бос ќалып отырады да, соњынан ол ќырќылып тасталады. Осыдан µрмек бетінде т‰к пайда болады.

Таќыр кілем. Таќыр кілемніњ жібін терме алашаѓа иірілгендей екі тіндеп ширатады. Бір кілем желісіне 6 кг (таќыр кілемге 14 кг) жіп керек. Желі жібініњ мыќты болуы ‰шін кµбінесе ешкініњ ќылын немесе т‰йеніњ шудасын ж‰нге ќосып иіреді. Ширатылып, келептелген соњ міндетті т‰рде шыњдалады. Ол ‰шін біраз уаќыт ќайнап т±рѓан ыстыќ суѓа салып ќояды немесе бір ќайнатып алады. Содан кейін арасы 0,5 м ќашыќтыќќа айналдыра ораѓаннан кейін ќаѓылѓан екі ќазыќќа керіп тастайды. Жаќсы шыњдалѓан кілем тоќылып біткенше созылмай немесе ±зындыѓын жоймай, бір ќалыпта т±рады. М±ндай кілемніњ бетіне т‰скен µрнегі де ойдаѓыдай шыѓады. Бір айта кететіндей жай-шыњдалатын жіпті екі ќазыќќа айналдыра ораѓаннан кейін мыќты аѓаштан б±рау салып тастайды. Осы б±райда 7-10 к‰нге дейі т±рѓан жіп єбден бабына келіп шыњдалѓан деп есптеледі.

Таќыр кілем µрнегіне атынан кµрініп т±рѓандай т‰к салынбайды, кілшем т‰ріне арналѓан жіп желі жібіне ±ќсас иіріліп , ширатылады. Арќау орнына т‰рдіњ жібі ќолданылады. Осы єр т‰сті жіпті кілемдµрініњ ретіне ќарай арќау орнынан µткізбелей отырып кілем тоќыла береді. Тоќудыњ бір т‰рі теріп тоќу деп аталады. Таќыр кілемніњ ќ±рылуында т‰кті кілемнен айырмасы жоќ. Тек желі ж‰гіртілген кезде т‰кті кілемге ќарагѓанда желі жіптерініњ арасы сєл –пєл ѓана алшаќтау болады. Ал тоќылуы т‰кті кілемдей кµп уаќыт та алмайды. Орташа кµлемді таќыр кілемді 3 адам 10-15 к‰нде тоќып шыѓарады. Алаќ±рт µткізу, шашаќ т‰юді кілем иесініњ ќалауынша ж‰ргізеді. Сондай-аќ таќыр кілем µрнегіне де салулы сурет пайдаланылады. Тєжірибелі кілемшілер єр µрнектіњ шыѓарылуындаѓы жіп санына єбден ќаныѓып алѓан соњ суретке ќарамай-аќ тоќи береді.

Гобелен µнерініњ шыѓу тарихы ХУ ѓасырдан басталады. Атап айтќанда, б±л µнер Франция, Италия, Испания, Германия елдерінде жаќсы дамыды. Кейінірек ол Прибалтика , Кавказ жєне Ресей елдерінде кењ µріс алды. М±нда гобелен тоќуды негізінен кендір жіп жєне ж‰ннен иірілген жіп пайдаланылды. Прибалтика елдері гобелен тоќуда композициялыќ суретті толќын тєрізді бейнелесе, ал Кавказ гобелен тоќымашылары µз шыѓармашылыѓында тарихи оќиѓаларды, эпостарды бейнелеуге тырысты. Ресей суретшілері гобеленді тыќыр кілем ‰лгісімен тоќып, сюжеттік суреттермен белгіленеді. Жалпы гобелен дегеніміз, бір сµзбен айтќанда, сурет салып тоќылѓан кілем. Гобделен тоќуда сюжеттіксуреттер салу жолдары іздестірілді. Кµркем композициялыќ туындыныњалѓашќы ‰лгісі таќырыптыњ мазм±нына сєйкес болуы керек. Гобелен тоќуда ќайталанатын талаптар тµмендегідей:

1) композициялыќ ќ±рылымды аныќтау;

2) жобалыќ суреттіњ наќты шешімін табу;

3) бояу ‰ндестігін ‰йлестіру.

Гобелен негізінен кµркем шыѓармашылыќ туынды болып табылады. Сондыќтан гобелен µнерініњ сєндік ќолджанбалы µнерде алатын орны ерекше. Гобелен µнерініњ ќазаќ ќолµнеріне ќадам басуы, ќарќындап дамуы 1970 жылдан басталды. Осы жылдары біздіњ елімізде таќырыптыќ терењ философиялыќ мазм±ндаѓы кµркем туындылардыњ алѓашќы бастамасы ќалыптасты. ¦лттыќ дєст‰рлі тоќыма µнері аµ уаќыт ішінде жања бсипатќа ие болып,дєст‰рлі тоќыма µнері аз уаќыт ішінде жања сипатќа ие болып, гобелен µнерімен тоѓысты. Б±л µнерді дамытуѓа ерекше ‰лес ќосќан Ќазаќстан суретшілері ретінде Ќ. Тыныбеков, Б. Зєуірбеколва, Є. Бапанов, С. Бапанова, Г. Иляев, Б. ¤тепов, Ш. Ќожаханов т.б. айтуѓа болады. Ќысќаша айтќанда гобелен µнерін оќытып ‰йрету дегеніміз кµнеден келе жатќан дєст‰рлі тоќыма µнеріміздіњ єдіс-тєсілдерін жетілдіріп, алѓа асыру болып табылады. Ќазаќ дєст‰ріне гобелен де сабаќтасып ќызмет ете бермек. Сонымен ќатар Оњт‰стік Ќазаќстан облысыныњ гобелен суретші шеберлері µнерге деген µз ‰лестерін ќосуда. Б±лар Ќазаќстан Суретшілер Одаѓыныњ м‰шелері Р.Ќ. Бапанова, Ж.А. Бейсенова, Ж.А. Саѓындыќов, Ќ.Ќалќабаев.

Халыќ ќолµнер шеберлігімен ќатар арнаулы білімдері бар суретшілер соњѓы кезде кілем, терме алаша тоќудыњ жања тєсілі «Гобелен кілемін» дайындауды ќолѓа алуда. Олар, єсіресе, кµрмеге ќатысуѓа, сонымен бірге ќонаќ ‰й, демалыс залдарын кµркемдейтін таќырыптарды іздестіріп, одан єрі дамыту жаѓын кµздеуде.

1. Үйірме жұмысын өту кезінде қауіпсіз жағдай жасау және кездейсоқ жағдайлардың алдын-алу мақсатында сабақ кезінде оқушылар техника қауіпсіздігі, өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі ережелерін қатаң сақтауға тиіс.

1.1. Жөнделмеген ашық электр сымдарын ұстауға, электр приборларын, тоқ жүретін сымдарды жалаң қолмен ұстауға болмайды.

1.2. Сынып бөлмесіне жарылыс қаупі бар заттарды, улы заттарды алып келуге болмайды.

1.3. Апат жолдарын жауып тастауға болмайды.

1.4. Қазақстан Республикасы министрлігінің 20.01.1998ж. №89 Қаулысында белгіленген нормадан тыс ауыр салмақтағы заттарды көтеруге болмайды.

1.5. Тәжірибелік сабақтар кезінде арнайы киімсіз жұмыс істеуге болмайды. (қолғап, орамал, алжапқыш, көзілдірік, распираторлар т.б.)

2. Сынып бөлмесінде тәртіп бұзылуына жол бермеу.

2.1. Оќу орнында, әжетаханада темекі шегуге тиым салынады.

2.2. Ережемен таныс емес бөтен адамды ертіп келуге болмайды.

2.3. Адамға қауіп төнген жағдайда оқу орнын тастап кету керек. Осы жағдай туралы әкімшілікке және сынып жетекшісіне хабарлауға тиіс.


2.2. Гобеленніњ тоќылу технологиясы және қажетті құрал-жабдықтар.

Гобелен тоќымас б±рын дайын станогты алып, арќау жіпті керу керек. Жіпті керуде станоктаѓы ќаѓылѓан шегелерге вертикальды т‰рде станоктыњ астыњѓы жєне ‰стіњгі шегелеріне жіпті орап арќау жіпті кереміз. Арќау жіп керілгенде µте бос немесе µте ќатты болып керілмеуі тиіс. Жіп орташа керілсе б±йым бір келкі болып жаќсы тоќылады.

Гобелен тоќу ‰шін ењ алдымен арќау жіп ќажет. Арќау жіп тоќыма µнерінде негізгі ќызмет атќарады. Арќау жіп гобелен немесе кілем тоќыѓанда жіптіњ негізгі ретінде тоќыѓан б±йымныњ ішінде кµрінбей ќалып кетеді. Арќау жіпсіз гобеленніњ де болу м‰мкін емес.

Арќау жіп – ќолмен к‰штеп тартќанда ‰зілмейтіндей жаќсы ширатылѓан берік жіп болуы керек. Арќау жіп ине жіптен жуандау болып келеді. Арќау жіпті маќтадан немесе кендір жіптен жаќсылап ширатып жасайды. Ќазіргі уаќытта б±л жіптерді кез-келген жіп сататын д‰кендерден немесе базардан алуѓа болады.

Тоќыма жіптері – т‰рлі-т‰сті болып келеді. Арќау жіпке ќараѓанда ьоќыма жібі ж±мсаќтау, бостау иірілу керек. Гобелен тоќу ‰шін бірнеше жіптердіњ т‰рлерін ќолдануѓа болады. Мысалѓа: ќой ж‰нінен иірілген, жібек жіп, синтетикалыќ капрон жіп, жартылай синтетикалыќ жіп т.б. ж±мсаќ материалдаѓы жіптерді пайдалануѓа болады. Гобелен тоќу ‰шін кµбіне ж‰ннен иірілген жіптерді кµп ќолданады. ¤йткені б±л жіптер ќолѓа ж±мсаќ, жылуды жаќсы саќтайды. Сонымен бірге бояуды жаќсы алады. Боялѓан жіптер ќаныќ болады.

Жіп бояу ‰шін аќ т‰сті иірілген жіпті алып жасаѓан жобадаѓы т‰р-т‰стермен бояймыз. Ењ алдымен анилин бояѓыштарын жылы суѓа ерітіп аламыз. Жіпті ашыќ т‰сті эмальданѓан сырлы коструль ыдысќа бояѓан д±рыс. ¤йткені аќ т‰сте бояудыњ т‰р-т‰сі аныќ кµрінеді. Егерде біз кµк немесе сары т‰сті сырлы ыдысќа бояйтын болсаќ бояудыњ т‰р т‰сі жаќсы кµрінбейді. Сондыќтан аќ т‰сті эмальданѓан коструль ыдысын аламыз. Б±л ыдыс µзінде бояуды ±стап ќалмайды, екіншіден ыдыстыњ ішін сабын сумен жуѓанда даќ ќалмайды.

Бояу єдісі – 1 кг жіпті бояу ‰шін 5 л. ќайнаѓан су ќажет . Ќайнап т±рѓан суѓа 15 -20г. Ерітілген анилин бояѓышын ќ±ямыз. Бояу біркелкі араласќаннан кейін, бояу ќаныќ болып жіпке жаќсы сіњу ‰шін 5 л. суѓа 5 шай ќасыќпен сіріњке суын (уксус) ќ±ямыз. Сіріњке суын ќ±йѓанда су кµпіршіктеніп, бір ќайнап ќайта басылады. Б±л кезде ќазанѓа µте жаќын т±руѓа болмайды. Себебі, сірке суыныњ жаѓымсыз µткір иісі болады. Ыдыста ќайнап т±рѓан бояудыњ ‰стіне білектеліп оралѓан бос жіпті салып, ±зындау аѓаш ќалаќпен жіпті бастырамыз. Жіпті ќайнаѓан суѓа салѓанда су жіптіњ бетіне шыѓып т±руы ќажет. Егерде су аз болып ќалѓан жаѓдайда ќайнап т±рѓан жіп ыдыстыњ т‰біне жабысып ќалуы м‰мкін. Сондыќтан жіп ќайнатќанда м±ќият болѓан жµн. Жіп ыдыста 20-30 минут ќайнаѓаннан кейін отты сµндіріп бетін ќаќпаѓымен жауып 10-15 минут б±ќтырып ќоямыз.

10-15 минут µткеннен кейін аѓаш ќалаќпен жіптіњ 2-3 талын алып ќолымен шымшып кµреміз, егерде бояу жаќсы ќаныќ алса, жіпті ыдыстан алып бµлек кењдеу ыдысќа салќын су ќ±йып, жіпті шаямыз. Жіпті шайып болѓаннан кейін суын сарќылатып, кµлењке жерге жайып кептіреміз. Егерде жіп кеппей т±рып к‰нге жаятын болсаќ, к‰нніњ ыстыќ сєулесі бояудыњ т‰сін µзгертуі м‰мкін. Сондыќтан жіпті кµлењке жерге жаямыз. Кепкен жіпті алып ќайта орап, тоќу ж±мысына ќолданамыз.

Ìåíi» íåãiçãi øû¹àðìàøûëûº æ½ìûñûìíû» òàºырыбы « Түркістан» äåï àòàëàäû. ƽìûñòû» ¼ëøåìi 100õ80 гобелен. Туған жер адамның түп-тұқияны, ата-бабаларынан бері қарай туған жерім Қазақстан дүниедегі ең қымбатты, ең қасиетті, ең аяулы Анама балаймын. Қазақ туған жерін, елін, алтын бесігім деп дүнмедегі байлық атаулының бәрінен де жоғары бағалаған, елін адал перзенттік ыстық, таза жүрекпен сүйген, жырақта жүрсе туған жердің топырағын бір иіскеуді, кең байтақ даласында белін шешіп,армансыз бір аунауды аңсайтын халық. Бiçäi» õàëºûìûçäû» áàñûíàí êåøiðãåí ºèëû-ºèëû ºèûíøûëûºòàðû, êå» áàéòຠºàçຠæåðií ຠáiëåêòi» ê¾øiìåí, ຠíàéçàíû» ½øûìåí ºîð¹à¹àí áàòûðëàðäû» åðëiãi æàéëû à»ûç-¸»ãiìåëåðäi, àºèºàò øûíäûºòû áiç ê¼íå ê¼ç ºàðèÿëàðäàí åñòiï ¼ñiï êåëåìiç. Ìiíå ºàçຠõàëºûíû» îñûíäàé қонақжайлы, кең пейілді, кең байтақ даласын осы дипломдық жұмысымның шығармашылық бөлімінде ашып көрсеткім келді. Êîìïîçèöèÿда қазақ халқының киелі киіз үйі, әæå бейнесі, қазақ халқының символы, Àñàí ºàé¹û áàáàìûçäû» "Æåëìàÿñû" - түйе, кең дала, көне мұра – кесене, таутеке барлығы ою өрнекпен өрнектеле байланысып, дала үнімен үндесіп жатқандай. Әже яғни Ана бейнесін бейнелеген ñåáåáiì, ¸ëåìäå áàðëûº òiði æàí, òàáè¹àò, òiðøiëiê áàðëû¹û Àíàäàí áàñòàó àëàäû. Æî¹àð¹û ê¼ê àñïàíäà ºàçຠõàëºûíû» ò¸óåëñiç àñïàíûíäà ñàì¹à¹àí áåéáiòøiëiê º½ñòàðûí áåéíåëåï ê¼ðñåòòiì.

Øû¹àðìàøûëûº æ½ìûñòа ºàçຠõàëºûíû» ½ëòòûº ою ¼ðíåãi бар. Ò¾ñòiê øåøiìäå Àçèÿ¹à ò¸í, ¸ñiðåñå ²àçàºñòàí ìåìëåêåòi, λò¾ñòiê îáëûñûíû» àóà-ðàéûíà áàéëàíûñòû àñïàíû àøûº, æåði êiëåì ò¾ñòåñ, ¸ñiðåñå ê¼êòåì êåçiíäå æåðäi» º½ëïûðóû ê¼ç æàóûí àëàäû.

ʼáiíåñå æûëû ò¾ñòå àíûº, ¼çiìiçäi» ½ëòòûº êiëåì, êèiç ò¾ñòåði êåçäåñåäi. Ñîíäàé-ຠîþ-¼ðíåêòåðäå äå òàáè¹è ò¾ñòåðäi ïàéäàëàíäûì. Á½ë øû¹àðìàøûëûº æ½ìûñта àðàëàñ òåõíèêàäà яғни аса қажет деп білген жерлерді түкті етіп шығардым.

Äèïëîìäûº æ½ìûñûìíû» øû¹àðìàøûëûº á¼ëiìiíå ê¼ïòåãåí içäåíiñ æîëäàðûìåí àéíàëûñòûì. Îëàðäû ãðàôèêàëûº ò¸ñiëäå, æ¸íå ò¾ñòiê øåøiìäå içäåíäiì.

Øû¹àðìàøûëûº æ½ìûñòû» îðûíäàëó áàðûñûíà æ¸íå ºàæåòòi º½ðàë-æàáäûºòàðûíà êåëåð áîëñàº: ²àæåòòi º½ðàë-æàáäûºòàð: қойылым (станок), жіп, ºàéøû, ò¾ðëi-ò¾ñòi æiïòåð, ñûç¹ûø. Ж½ìûñòûº îðûíäàëó áàðûñû: қойылымға белгілі бір өлшемді ала отырып шеге қағып шығамыз, оған қатты тартпай немесе қатты босатпай жіп тартамыз, бояуда шешілген және нақты өлшем бірлікте жасалған нобайды жіптің астыңғы жағына қойып, қажетті жіп түстерімен жұмысты тоқып бастаймыз. ƽìûñòû» îðûíäàëó áàðûñûíäà ò¾ñòiê øåøiìäåð ¼çãåðiï êåòói ¸áäåí ì¾ìêií. Îíû» ñåáåái æiï ò¾ñòåðiíå áàéëàíûñòû áîëàäû.

ƽìûñ áiòêåí ñî» î¹àí áàãåò ÿ¹íè ðàìà êèãiçiï áåçåíäiðåìiç. ƽìûñòû áåçåíäiðóäi» ¼çi äå ¾ëêåí ðîëü àòºàðàäû. Áàãåò ÿ¹íè ðàìà æ½ìûñòû» ¼ëøåìiíå æ¸íå êîìïîçèöèÿ¹à, ò¾ñòiê øåøiìãå ëàéûºòû áîëóû ºàæåò.

Äèïëîìäûº æ½ìûñòà á½ë òàºûðûïòû àë¹àí ñåáåáiì: êåëåð æàñ ½ðïàºòû» áîéûíà àòà-áàáàìûçäàí ñûð øåðòiï êåëå æàòºàí ºàçຠõàëºûíû» гобелен тоқу ¼íåðiíi» òàðèõûí, òiãiëó æîëäàðûí ñàºòàé îòûðûï æà»àøà ñòèëüäåðií ñi»iðó áîëûï òàáûëàäû. Îíäà¹û °æåìiçäi» ¸ñåì îþ-¼ðíåêòåðií, ò¾ñòåðäi» òàáè¹è øûíàéûëû¹ûí, ºàçຠõàëºûíû» òàðèõûí, табиғат, дала сұлулығын àøûï ê¼ðñåòêiì êåëäi.

1. 
   3-4 сыныптарда сәндік сурет салу
   

Бейнелеу өнері сабағының төрт түрлерінің бірі осы сәндік сурет салу. Бағдарлама бойынша 3-4 сыныптарда сәндік сурет салу сабағы 1-2 сыныптарға қарағанда күделене түседі.

Сәндік сурет сабағын өтерден бұрын мұғалім ою-өрнекті шеңбердің ішіне, сызықтың бойына, төртбұрыш, үшбұрыштың ішіне орналастыру жолдарын көрсетеді. Сәндік сурет салу сабағында мұғалім космос, көктем, қыс, жаз, күз тақырыптарына ою-өрнектер арқылы сюжеттік композицияға көрнекіліктер жасайды.

Сондай композиция бойынша жасалған өнер туындысын көрсетеді, сондай-ақ сәндік сурет салу сабағында мұғалім көрнекілік ретінде өте әсем безендірілген тұрмыстық заттарды немесе сәндік қолданбалы өнер туындыларын кең көлемде практика жүзінде қолданады. Мұғалімнің мұндай іс-әрекеті оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыра түсуіне өз ықпалын тигізеді.

Сәндік сурет салу сабағы барысында оқушыларға қазақ халқының қолданбалы өнер туындыларымен қатар, басқа да ұлттардың қолданбалы өнер түрлерінен үнемі хабардар етіп отырған жөн, ол өз ұлтымыздың қолданбалы өнерін қадірлеп-қастерлеп көздің қарашығындай сақтап, сүйе білуге жетелейді.

Төменде мен 3 сыныпқа арналған сәндік сурет салу сабағының жоспар конспектасын беріп отырмын.

Осындай бірнеше сәндік сурет салу сабағы өткеннен соң оқушылардың

эстетикалық талғамы дамып ұлттық өнерге деген қызығушылығы арта түседі.

Сәндік сурет салу сабақтарында оқушының шығармашылық қабілеті арта түседі, өзінің салған суреттеріне, жасаған әсем заттарына қарай отырып оның өзі де бір әсем безендірілген зат жасасам деген шешімге келіп, қызу ізденіске кірісіп кетеді.

Оқушының осындай іздену кезінде мұғалім үнемі қасында болып өз көмегін уақтылы көрсетіп отыруы керек.

Сәндік сурет салу сабағында оқушыларға үнемі ою-өрнектердің түрлерін, оларды салу жолдарын, қолданалатын жерлерін айтып көрсетіп отыру керек.

Сәндік өнер шеберлерінің еңбектерін, өнер туындыларын, көрнекі құралдар, видео, телефильмдер, слайдалар арқылы оқушыларға үзбей көрсетіп отыру керек, міне сонда ғана мұғалім өз еңбегінің жемісін көреді.

Эстетикалық тәрбиені тек сабақ арқылы ғана толық іске асыруға болады деген мақсатты көздеп қоймай, сол мектептің үй-іші, сырты, жабдықталуы, оқу тәрбие жұмысының дұрыс ұйымдастырылуы, педагогтар коллективінің тәртібі, шынайлылығы, көркемділігі, оқу үлгерімінің дұрыстығы, кішіпейілдігі арқылы да берілетіндігіне көңіл бөлдік.

Өнердің басқа да түрлері секілді, ою-өрнектің де оқушылардың ой өрісі мен білімдерін жан-жақты дамытуға әсері мол. Болашақ зергер, мүсінші және суретшілер де әліппесін мектепте-ақ бастайды. Сондықтан мектеп - өте күрделі лаборатория. Оның қабырғасынан алған білім мен тәрбие әрбір оқушының қолындағы өмір үшін қажетті кілті іспетті.

Мектепте ою-өрнек өнерін – бастауыш кластарда декоративті сурет салу сабағында өткізуге болады. Ою-өрнек қазақ даласында әр түрлі үлгіде дамыған. Оның негізгі элементі мүйіз тектес болып, қазақ халқының тұрмысында жиі қолдынылатын өру, тігу, тоқу, құрау, еріту, балқыту, қию арқылы үй жиҺаздарын, құрал-саймандарды, киіз үйлерді, құрылыстарды, зергерлік бұйымдарды, кілем, алаша, сырмақ, терме алаша, қоржын, ыдыс-аяқтарды, киім-кешектерді ою-өрнектермен әшекейлеп, безендіріп отырған. Оны Ахмет Яссауи, Қарахан, Айша бибі т.б. мавзолейлерден көруге болады.

Қазақтың ұлттық ою-өрнектері мен оның атаулары көп. Ғалымдар әзірше 200-дей түрін ғана анықтады. Біз солардан халық арасында көп тараған мүйіз тектес ою-өрнектерді сөз етпекпіз.

Ою-өрнектердің бұл тобын, қазақ халықының ою-өрнектерінің төркіне деуге болады. Өйткені барлық жаңа буындар осының негізінде жасалып, тек атауары өзгеріп отырған. Мысалы, қошқар, арқар мүйіз, бұғы мүйіз, қырық мүйіз, қос мүйіз, сыңар мүйіз, сынық мүйіз, өркеш мүйіз, төртқұлақ, түйе табан, сыңар өкше, қос алқа, құс қанаты, қаз табан т.б. ою-өрнектердің негізгі арқауы. Осы элементтерден ою-өрнек композициясы жасалады. Қазақ оюларының мазмұны мал өсіру мен аңшылықты, жер-су, көшіп-қону көріністерін, күнділікті өмірде кездесетін әр түрлі заттардың сыртқы бейнесін аңғартады және бәрінде де мүйіз оюы үнемі араласып отырады. Әрбір оюшы ою-өрнек жасап, оған ат беріп, оны түрмыста қолданған. Сондықтан қазақтың үлтық ою-өрнектерінің ең басты мәнері, ең көп түрі және әр түрлі мәнер жасауда жиі қолданылатыны “мүйіз” тектес ою-өрнектер. Ғалымдардың анықтауынша, ол ежелгі өрнек, сондықтан онда көбінесе мал шаруашылығы мен көшпенді өмір салты бейнеленген.

Мүйіз тектес ою-өрнектер кейде өте ұсақ, кейде өте ірі болып келеді. Ұсағы зергерлік, кесте тігу, ағаш, сүйек, мүйіз ұқсату сияқты нәзік істерге қолданылса; ірісі кілем, алаша, терме алаша, текемет, сырмақ, ши орау, қоржын, киім-кешек, құрылысқа қолданылады.

Халық шеберлері мүйіз өрнегінен сан қилы мәнерлермен құбылта, бір элементке екінші, үшінші элементтерді қосып, толықтырады да, құлпырған әдемі де мазмұнды композиция жасайды. Мұндай мұйіз тектес ою-өрнектер тізбегін Қазақстан Республикасы ғылым академиясы үйінің ішкі тіреулерінің төбесімен жалғасқан көруге болады. “Мұйіз” тектес ою-өрнектерді бүрын-соңды зерттеуші ғалымдардың барлығы бұл өрнектердің негізі қойдың, арқардың, ешкінің, сиырдың, бұланның, бұғының, қодастың, еліктің мүйіздерін бейнелеуден шыққан деп түйеді.

Шеберлер жаңа ою-өрнектерін түрмыс тіршілігіне, өз дәуіріндегі заман ағымына қарай лайық деп отырған. Мысалы, халқымыздың көне бұйымдарындағы ою-өрнектер сәнділігімен қатар, сол бұйымдардың жеңіл, әрі берік болу жағын қарастырған. Оның үстіне әрбір жануар мен заттың өз бойындағы қасиеттеріне қарай тақырыптық мағынасы, композициясы, симметриясы мен ассиметриясы, колориті мен ритмі, сондай-ақ оған арналған философиялық мәні де байқалады.

Композиция дегеніміз латынның ою-өрнекті заттың бетіне реттеп деген сөзі. Мысалы, ою-өрнек болса, ол үлкен де, кіші де болмай, асқан дәлдікпен жарысым табу керек.

Өрнек үшін симметрияның да маңызы зор. Оның екі жағының бірдей болуы – симметрия заңы. Симметрия кез келген ою-өрнекте болады. Ою-өрнектердегі бояу түрлерінің бір-бірімен үндесіп, жарасым таубын колорит дейді. Колорит көп бояулы ою-өрнектерде жиі кездеседі.Ою-өрнекте бір элементтің қайталанып отыруын ритм – ырғақ дейді. Мысалы, қошқар мүйздің қайталанып отыруы – ритм.

Бастауыш кластарда жіргізілетін сурет сабағы – эстетикалық тәрбиенің алғашқы бастамасы. Балалар мектепке келісімен сурет сабағында түрлі заттың суретін салуды үйрене бастайды. Біз бастауыш мектептің әр класына арнап, ою-өрнектердің элементтерімен таныстырамыз.

Бейнелеу өнері сабағының жоспар – конспектісі.

Сабақтың тақырыбы: “Түйе табан” өрнегін табақтың ішіне салу.

Сабақтың мақсаты: Оқушылардың декоративтік пішінде бейнеленген силуэттердің мағынасын ұғу қабілеттерін дамыту. Түйе табан өрнегінің тарихын әңгімелесу. Көре, байқай білу қабілеттерін дамыту. Көрнекті құралдарды пайдалана отырып, өрнектің суретін салуды үйрету. Түйе табан өрнегін табақтың ішіне, белдіктің тоғасына салу жолдарын үйрету.

Сабақтың түрі: 3 сыныпта сәндік сурет салу.

Сабақтың жабдықталуы:

1. 
   Мұғалімге. Ою-өрнектер салыну жолдары көрсетілген плакаттар.Сәндік өнер шеберлері жұмыстарының иллюстрациялары.
   
2. 
   Оқушыларға. Сурет салатын альбом, қаламсап, түрлі-түсті бояулар.
   

Оң жақта көрнекілік плакаттар,сол жағының жоғарғы жағында өрнектің салыну композициялық шешімі. Тақтаның төменгі жағы бос қалдырылады, сабақтың барысында графикалық түсініктер берілу үшін.

1. 
   Ұйымдастыру бөлімі. 2 мин.
   
2. 
   Жаңа сабақ материалын түсіндіру. 13 мин.
   
3. 
   Оқушылардың өз бетінше жұмыс жасауы. 25 мин.
   
4. 
   Сабақты аяқтау. 5 мин.
   

Ою-өрнектің маңызын, тарихын және оны жасаушы шеберлер туралы әңгімелеп беремін. Шеберлер жасаған сәндік бұйымдар бейнеленген иллюстрациялар көрсетемін, содан соң оқушылардан үйлерінде ою-өрнектермен безендірілген қандай бұйымдар бар екендігін сұраймын. Оқушыларға “Түйе табан” өрнегінің түйенің басқан өзіне ұқсайтынын, оның мал шаруашылығына байланысты туғанының оның “жүрекшеге” де ұқсатынын айтып өтемін.

Тақтаға өрнектің бірнеше түрін; үш бұрыш, төрт бұрышқа, шеңберге орналастыру жолдарын көрсетемін. Осыдан кейін оқушылар “Түйе табан” өрнегін табақшаның ішіне бейнелеуге кірседі. Олардың суретті қалай салғандығын қадағалап қателіктерін түзедіп отырамын.

Бірнеше оқушының жақсы салған жұмыстарын бағалап шығамын, қателігі бар жұмыстардың қателігін айтып көрсетіп оларды түзеу жолдарын көрсетемін. Оқушыларға үйдегі үй жиһаз, бұйымдарындағы ою-өрнектерге салып келуге тапсырма беремін.

3.3 Мектепте сыныптын тыс сәндік қолданбалы

өнер үйірме жұмысын ұйымдастыру. Үйірме жұмысында гобелен тоқудың тақырыптық және күнтізбелік жоспары.

Оқушылармен сабақтан тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстары сабақтан тыс немесе сыныптан тыс жұмыс деп аталады. Бұл жұмыс мұғалім сабақ үстінде жүзеге асыратын тәрбие жұмысын толықтыра және тереңдете отырып, ең алдымен балалардың талаптары мен қабілеттерін толық ашудың қызығушылығы мен ынтасын оятудың құрамы ретінде қызмет атқарады. Сабақтан тыс жұмыс кезінде оқушылар керекті және пайдалы бұйымдар жасап үйренеді. Бұйымдарды жасау барысында оқушылардың эстетикалық тәрбиесі артады.

Тәрбие жұмысы бірнеше бағыттар бойынша жүргізіледі. Мысалы: Бейнелеу өнер сабағы бойынша шебер қолдары деген атпен бірнеше параллель немесе аралас сыныптардың оқушыларына үйірме сабақтарын жүргізуге болады. Оқушылардың оқудан бос уақыттан барлық сыныптан тыс жұмыстарды мұғалімдер, сынып жетікшілері мектептің атамекен ұйымының басшылығымен өткізіледі. Жұмыс бөліміндегі тәрбие жұмыстарын жоспары алдын-ала жасалуы тиіс. Оқушыларымен оқудан тыс жүргізілетін тәрбие жұмыстарының барынша көпшілігіне қарамастан жүзеге асырылатын формаларын бөліп көрсетуге болады: салтанатты кештер, мерекелер және үйірме жұыстарына сәйкес еліміздің атақты адамдарымен кездесулер. Сыныптан тыс жұыстардың барлығы оқушылардың жаңа білімдерін байыта, олардың ақыл-ойын және қабілеттерін дамыта отырып, оқушылардың ой-өрсін кеңейтуге өз үлестерін қосатыны анық.

Оқушыларға бос уақытта дұрыс ұйымдастыруға көмектесу керек. Мысалы: үйірме жұмыстары оқушылармен мектепте өткізілетін жұмыстар айырмасы – бұл тәрбие жұмысы мектептен тыс жұмыс аталады. Ол сабақтан тыс уақытта өткізіледі. Оны мектепте оқушылардың бос уақытының ұйымдастыруға, олардың қабілетін анықтауға және дамытуға әр нәрсеге қызығуына, арттыруға, көп нәрсе білуде кұштарлығын оятуға көмектеседі.

Оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану үшін үйірме жұмыстары оқушыларға әр түрлі жұмыстарды кең түрде жобалауға мүмкіндік береді, қабілетін арттырып қана қоймай, қимылдарын жаттықтырады, ғылым мен техникаға тәрбиелеуге көмектеседі, шығармашылық еңбекті сүйуге үйретеді. Үйреме жұмысының міндеті жалпы білім және арнайы білімді меңгеру, оқушылардың политехникалық ойлау қабілетін оятуға жан-жақты дамуына ықпал жасау, оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тәрбиелеу.

Оқушылардың сыныптан тыс уақыттағы жұмыстары оқу мен тәрбие- леудің негізгі принциптерінде құралады.

1. 
   Оқушылардың жеке қызығушылығын ескере отырып, мазмұнын және формасын таңдап алу.
   
2. 
   Оқушылардың сыныптан тыс жұмысында жан-жақты қамуты.
   
3. 
   Әр түрді сыныптан тыс жұмыстардағы қызықты істерді өткізуде оқушылардың өз беттерінше жұмыс жасауын қадағалу және инициативасын көтеру.
   
4. 
   Сыныптан тыс жұмыстардың қоғамға пайдалы жақтарын қарастыру.
   
5. 
   Барлық сыныптан тыс ұйымдастырылған жұмыстың оқу тәрбие жұмыстарына бағынуы.
   

Сәндік-қолданбалы өнер жайлы лекциялар, әңгімелер, мұражайға, көрмелерге, көркем-шеберханаларға саяхаттар ендірілген. Сәндік қолдан- балы бағыттағы үйірмешілердің жұмысы кәсіптік бағдар үшін көп мүмкіндік тер береді, оның ішінде суретшілердің шығармашылық лабораториясымен дәстүрлі халық кәсіптерімен, көркем өндірісіндегі жұмысшы мамандық- тарымен танысуына көңіл бөледі.

Үйірме жетекшілерінің еске сақтайтын бір жайы әр түрлі тақырыптағы қолданбалы өнер сабақтары тек жүйелі арнайы өңделген бағдарлама бойынша жүргізілсе ғана жақсы нәтиже береді.

Оқушылардың білімі мен біліктілігі олардың шығармашылық бесенділігінің дамуына халық шығармашылығын зерттеуіне қазіргі кездегі сәндік-қолданбалы өнерді оқып үйренуіне мүмкіндік береді.

Сабақтан тыс жұмысындағы жетекшілер тақырып таңдауда шешім қабылдауға көп дербестік алады. Дербестік ала отырып сонымен бірге жетекші олардың шығармашылық іс-әректін бағыттап отыруы керек, оларға бұйымның жасалу тәртібін үйрету қажет. Бағдарлама 72-144 сағат аралығында есептіленген. Сабақ мектеп жағдайында аптасына 1 рет және мектептен тыс мекемелерде аптасына 2 рет 15 адам бар топпен жүргізіледі. Ал жоғарғы сынып оқушыларымен 2-ші немесе 3-ші жылғы үйірмеде аптасына 4-сағаттық сабақ өткізуге болады.

Сабақтан тыс уақыттағы жұмыстарында оқушыларды қоғамға пайдалы еңбегіне ерекші көңіл бөлу қажет. Оқушылар шығамашылығына көрмелер үйыдастырады, сонымен бірге жоғары сынып оқушыларын ғылыми-зерттеу жұмысына баулу қажет. Олүшін олар халықтық сәндік-қолданбалы өнер жайлы рефераттар жасап, шығармашылық тақырыптар бойынша тапсырма- лар орындаулары қажет. Осылардың негізінде оқушылар тек біліммен қаруланбай, сонымен бірге халық өнерін тереңірек түсінуге, тәжірибелік икемділікке үйренеді.

Сондықтан сабақтан тыс жұмыстардың негізгі мақсаты оқушылардың жалпы техникалық білімін қалыптастыруға және оқушының эстетикалық талғамын арттыруға, сабақтың практикалық бағытын арттыруға бағыттайды.

Сабақ кезінде алған біліммен практикалық біліктіліктерін оқушылар үйірмеде одан әрі дамытып жалғастырады. Бұл міндеттерді шешу мәселесі оқушыларды гобелен тоқу әдісіне үйретуде жалғасып дамиды. Қолданбалы өнердің бұл түріне үйрету барысында өнерге қызығушылыққа және әсемдікке тәрбиелеу бір-бірімен ұштасып, бір-бірін толықтырып отырады.

Оқушыларға гобелен тоқуын үйретуді сыныптан тыс үйірмелерде жүргізуге болады. Жүнді өндеу, оны бояу, гобелен түрді тәсілдерін тоқып үйрену жұмыс мазмұнын ашады.

Үйірме жұмысында гобелен тоқудың тақырыптық жоспары
Барлығы – 68 сағат.

Теориялық – 11 сағат.

Практикалық – 57 сағат.

№ р/с	Т а қ ы р ы б ы	Сағат саны	Теориялық	Практикалық
1	2	3	4	5
1. 1.1. 1.2. 1.3.	І-ТАРАУ. Жүн өндеу. Жүнді жуу. Жүнді тұту, иіру. Жүнді бояу.	4 7 10	1 1 2	3 6 8
2. 2.1. 2.2.	ІІ-ТАРАУ. Гобелен тоқудың дайындық жұмыстары. Қажетті құрал-саймандар. Желі жібін жүгіру, күзу байлау.	1 8	1 2	- 6
3. 3.1. 3.2. 3.3.	ІІІ-ТАРАУ. Гобелен тоқу. Гобелен нобайын дайындау. Гобеленді тоқып шығу. Гобеленді аяқтап, безендіру.	5 22 11	1 2 1	4 20 10

Үйірме жұмысында гобелен тоқудың күнтізбе жоспары

№	Сабақтың тақырыбы	Сағат саны	Теориялық мәлімет	Көрнекті құралдар	Пәнаралық байланыс
1. 2. 3. 4. 5. 6.	І-ТАРАУ. Жүн өндеу. Жүнді жуу. ƾíäi æûëû ñó¹à òàðàºïåí òàðàé îòûðûï æóó. Жүнді түту, иіру. Жүнді түту, иіру. Жүнді бояу. Ñóäû ºàéíàòûï,ò½ç, áîÿó ñàëàìûç,æ¾íäi ñàëûï ºàéíàòàìûç.	2 2 2 2 2 2 2	Жүнді жуу туралы қысқаша мәлімет беру. Жүнді түту жайлы мәлімет беру. Жүнді иіру ерекшеліктері. Бояулардың ерекшеліктер.	Иллюстрциялар Иллюстрциялар Нұсқаулар Таблицалар	Еңбек Еңбек Еңбек, биология Химия
7. 8. 9. 10.	ІІ-ТАРАУ.Гобелен тоқудың дайындық жұмыстары. Қажетті құрал-саймандар. Желі жібін жүгіру. Күзу байлау.	2 2 2 2	Гобелен тоқитың құрал-саймандар жайлы мәліметтер. Желі жіптің сапасы жайлы теориялық мәліметтер. Күзу байлаудың ережелері.	Құрал-саймандар суретінің нұсқаулары. Станоктың иллюстрациялары Иллюстрциялар	Еңбек Математика Математика
11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.	ІІІ-ТАРАУ. Гобелен тоқу. Гобелен нобайын дайындау. Гобелен беттерін тоқып шығу. Гобеленді тоқып шығу.	2 2 2 2 2 2 2	Гобелен тарихи дамуына қысқаша мәлімет беру. Жіптеру жайлы мәліметтер. Жіпті шалуды үйрету.	Таблицалар, Иллюстрациялар Иллюстрациялар Буклет. Иллюстрациялар	Геометрия, түстану Математика Еңбек Математика Еңбек

3.4 Үйірме жұмыстарында оқушыларға гобелен тоқуды үйретудің сабақ жоспары.

Тақырыбы: Гобеленді тоқып шығу.

Мақсаты: Оқушыларды қазақтың ұлттық қол өнері бұйымдарымен таныстыру, ұқыптылыққа, тиянақтылыққа тәрбиелеу, халқымыздың көне мұрасын бүгінгі заманға лайықты қайта жаңгырту, гобелен тоқу технологиясымен таныстыру, шығармашылық қабілетін арттыру.

Сабақтың түрі: аралас (теория мен практика).

Көрнекті құралдары: буклеттер, иллюстрациялар, гобелен тоқу технология- сы көрсетілген плакаттар

Қажетті жабдықтар: станок, қайшы, пышақ, тоқпақ, иірілген жіп.

Сабақтың құрылымы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі.
   
2. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру.
   
3. 
   Практикалық жұмыс.
   
4. 
   Жаңа сабақты бекіту.
   
5. 
   Қорытынды.
   

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі.

а) Сыныпта тыныштық орнату;

б) Кезекшінің мәлімет бойынша оқушыларды түгелдеу;

в) Сабаққа дайындығын тексеру;

г) Үйірме сабақтың тақырыбын мен мақсатын айту;

ІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Шатыс – керілген жіп желілерінің, яғни еркек жіп пен ұрғашы жіптерінің күзу арқылы адырғының көмегімен айқасуы.

Адырғы - керілген жіп желілерінің шатысын немесе күзуге байланбағанын бетіне шығарып, былайша айтқанда еркек жіп ұрғашы жіпті ерсілі-қарсылы, жоғары-төменді алмастырып тұратын бел ағашпен қатар жатқан ағаш.

Бел ағаш – гобелен тоқу үшін керілген жіп желісін күзу арқылы байланыстырып тұратын көлденең ағаш.

Оқушыларға жұмыстың орындалу тәртібін айту және көрсету.

ІІІ. Практикалық жұмыс.

1. 
   Жұмыс орнын дайындау.Құрал-саймандарды дайындау;
   

б) Қауіпсіздік ережелерін айту;

в) Нобай бойынша гобелен тоқу бастау: түр жібін шалуға жаттығу, тоқу барысында еркек пен ұрғашы жіптерді шатыстырмай шалуды дұрыс орындауға қадағалу;

г) Оқушылармен жеке жұмыс жасау: гобелен тоқылу сапасына мән беру, тоқылу ретін бұлжытпай орындау, жіптің қырқылуының біртігістігіне мән беру.

ІҮ.Жаңа сабақты бекіту.

1. 
   Күзу ағашының ұзындығы қанша болу керек?
   

б) Желі жіптерінің аралығы қандай болу керек?

в) Гобелен тоқу тәртібін айт.

г) Адарғы дегеніміз не?

д) Бел ағаш дегеніміз не?

Ү.Қорытынды.

• 
  оқушылардың жұмысына талдау беру, оны бағалу.
  
• 
  үйге тапсырма беру.
  

Ќорытынды.

«Гобелен» туралы сµз ќозѓаѓанда маѓан ењ алѓаш Франция шпалері, суретші Шарль Лебренніњ мына сµзі есіме т‰седі: «Гобелен - Адам баласыныњ жылы-ж±мсаќ шебер ќолдарымен, т±раќты ойымен, таза кµњілден шыќќан шынайы жылы сезімі» - деді ол. Ќазіргі гобелен µнерініњ Батыс Европадан Орта Азияѓа, Ќазќстан еліне де кењ таралуы осы ойды растайды.

Адам баласыныњ шыѓармашылыќ ойы- шексіз ќ±нды µнер. Мына небір жылдамдатылѓан технологиялыќ заманында Адам баласыныњ ой-µрісіде µсіп, ќол µнері де µркендеуде . Ќазаќстан суретшілері заманныњ аѓымына ќарай µз шыѓармашылыќ ж±мыстарын жарыќќа шыѓаруда. Ќазаќстанныњ ‰лкен ќалаларында, мєдениет орталыќтарында кµрме залдары ашылып, «Суретшілер халќына » кµптеген м‰мкіншіліктер беріліп отыр. Елімізде гобелен µнері дамып, єрт‰рлі єдістермен тоќылуда. Сонымен бірге ата-бабамыздыњ атадан балаѓа м±ра болып келе жатќан µнері кейінгілердіњ шыѓармашылыќ кµзін ашып, шабыттандырады. Суретші тоќыма шеберлері ±лттыќ наќышта терме алаша, ќаќпа алаша, таќыр кілем жєне т‰кті кілем тоќу технологиясын пайдалана отырып, камзол, шапан, сырткиім ‰лгілерінде де тоќыма µнерін дамытуда.

Осындай ќолµнерге ‰лес ќосып ж‰рген суретші гобеленші Єлібек, Сєуле Бапановтар жан±ясы. Олар ќазаќтыњ кµне киіз басу µнерін жања технологияда ќолданып, киізден шапан, ќалпаќ, камзол т.б. ерлер, єйелдер киім ‰лгілерін шыѓармашылыќпен байланыстырып , киіз басу µнерін жањѓыртуда. Суретшіге табысќа ќол жеткізу ‰шін µз ж±мысна деген с‰іспеншілік жєне ењбек пен тµзімділік ќажет. Міне осындай ењбектердіњ арќасында µнер туындылары Адам балсын тањќалдырып ‰лкен ойѓа жетелеуде.

¤мір барда – Адам бар,

Адам барда - µнер бар

¤нер таусылмас байлыќ.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнері. Алматы, “¤нер”, 1993 ж.

2. Әбдуалиева Ш. Құрақ құрау да өнер. “Арай” 1989ж., Әбдуалиева Ш.

Шілтер - көне өнер. “Қазақстан мектебі”, 1984ж. № 10 61-62 бет.

3. Белова Т.М. Грянникова В.М. Қазақ тақиясын тігу. “Қазақстан

мектебі”.,1991ж. № 67 .71 бет.

4. Джанибеков У. Культура казахского ремесла. Алматы, Өнер, 1982г.

5. Дворкина И. “Гобелен за десять вечеров”. Москва: Культура и традиции,

1998 г.

6. Ералин Қ.. Қеңістікпен ою-өрнек. Оңтүстік Қазақстан. 1985 ж.

7. Ералин Ќ., Ш,Ақмырзаев, С.Бейсенов. “Бейнелеу өнерін оқыту

әдістемесі” Шымкент,А.Яссауи атындағы ХҚТУ, 1995 ж.

8. Ержанова С. Қолөнерге баулу. “Қазақстан мектебі”. 1997ж. № 2 22 бет.

9. Ералина А. Халық шебелері шығармашылығын тәрбие жұмыстарында

қолдану. Қорқыт-ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті.

Қызылорда,1997 ж.

10. Ералин Қ., Жиенбаев Е. Сәндік қолданбалы өнер сабақтары. Шымкент,

1994 ж.

11. Ералин Ќ. Көркемдік білім мен эстетикалық тәрбиенің көкейкесті

мәселері. Шымкент, ОҚМУ, 2001 ж.

12. Еспенбетова Б. Халықтық қолөнер туралы. “Қазақстан мектебі”.1992ж.,

№7 31бет.

13. Жәнібеков ¤. “Эхо” Алматы, “Өнер” 1990 ж.

14. Жолдасбекова С.А. Бастауыш класс оқушыларының сәндік-қолданбалы

өнерге эстетикалық қызығушылығын қалыптастыру(диссертация).

“Бейленеу өнер”, 2002 ж. № 1.

15. Қәкенұлы Ж. Киелі өнер. “Зерде”, 1990 ж. № 11.

16. Мұханов Ќ. “Жүннен жасалған бұйымдар”. Алматы : Қайнар, 1990 ж.

17. Марғулан Ә. “Қазақтын сәндік өнері” Алматы,1977ж.

18. Мұханов М. Казахская юрта. Алматы, Өнер , 1984 ж.

19. Нұртаев О., Ералин Ќ. “Бейнелеу өнерінің сабақтары 1 класс”.Шымкент,

1992 ж.

20. Суранбаева Н. Халық өмірімен етене өмір. “Қазақстан мектебі”.1992 ж.

№63 57 бет

21. Төленбаев С., Өмірбекова М. Қазақтың ою-өрнектері. Алматы,

“Қазақстан”,1992 ж.

жүктеу/скачать 426,89 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: