І- тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс

Жазбаша тексеру (тест немесе бақылау жұмысы) жүргізілгенде әр оқушының жұмысты орындаған уақытын картада белгілеп отыру керек және алғашқы орындаған балалар кейін орындаған балаларға көмектеседі. Мұндай көмектің екі оқушыға да пайдасы бар. Бұл әдіс сыныптағы психологиялық ахуалға оң әсер етеді.

Бұл әдіс оқушылардың есте сақтауын дамыту үшін қолданылады. Жаңа материалды өтіп болған соң тақтаға осы тақырыптағы басты тірек сөздер, формулалар, терминдер немесе схемалар жазылып қойылады. Осы негізгі ұғымдарды есте сақтау үшін оқушыларға тірек сөздердің санына қарай 30 секунд, 1 минут, 1,5 минутқа дейін уақыт беріледі.

Берілген уақыт біткен соң тақтадағы сөздер жабылады немесе өшіріледі. Балалар есте сақталуы бойынша тірек сөздерді өздері жазып шығуы тиіс. Кімнің есінде көп сөз қалғанына назар аударамыз. Одан соң балалар оқулықтан тірек сөздерді тауып оқып шығады. Дәптерлеріне табылған тірек сөздердің мағынасын ашып жазып қояды.

Әрмен қарай материал бойынша оқушылар бір-біріне қарсы сұрақтар қояды, пікір алмасады.

Қорытындыда мұғалім тест жұмысын алып, оқушылардың сабақты игеру дәрежесін айқындайды.

Вассерман технологиясының мақсаттарының бірі оқушылардың іскерлігі мен дағдысын дамыту. Дағды – автоматты түрде, дәл, жылдам, сананың аз қатысуымен, әрі сапалы орындалатын әрекет. Іскерлік – адамның білім мен дағдының көмегімен бір істі орындауы.

қолданылады. Reading and Writing for Critical Thinking.

Ол қазақша былай аударылады: “Оқу мен жазу арқылы сыни

тұрғыдан ойлауды дамыту”. Ал Ресейде бұл қысқартылудың

орысша нұсқасы қолданылады РКМЧП.

ҚАЗОА – Қазақстан Оқу Ассоциациясы

СТО – Сыни тұрғыдан ойлау

ХОА – Халықаралық Оқу Ассоциациясы

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы – әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйеге келтірген Джинни Л. Стил, Д.Дьюи Куртис С., Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізі Ж.Пиаже, Л.С.Выготский теорияларын басшылыққа алады. Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез-келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізде Джордж Соростың ашық қоғам институты, “Сорос-Қазақстан” қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.

“Сын тұрғысынан ойлау” ұғымы – белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастарымен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.

Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға, жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау дұрыс емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетуі сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткізуге болады.

Бұл бағдарлама Қазақстан қоры жанынан 1998 жылы қазан айынан бастап жүргізіліп келеді. Жаңа технология ретінде ең озық әдістерді дер кезінде игеру, іздену арқылы бала бойына дарыту, одан өнімді нәтиже шығара білу әрбір ұстаздың басты міндеті.

Қызығушылықты ояту (І фаза)	Мағынаны тану (ІІ фаза)	Ой толғаныс (ІІІ фаза)
1 2 5 9 1 5 2	3 5 7 8 9 10	4 5 9 7 11
Байланыстыру, ұштастыру	Түсіндіру	Қорытындылау

Үйрену процесі – бұрынғы білетін мен жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да сабақ қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғау, ояту, ми қыртысына тітіркендіргіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін “Топтау”, “Негізгі идеяны суреттеу”, “Түртіп алу”, “Ойлану, жұпта талқылау”, “Болжау”, “Әлемді шарлау” т.б. деген аттары бар әдістері (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты –үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені үйрену – белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы ашылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны бұрынғы біліммен ұштастырады.

Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі – мағынаны тану (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауына көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Соның бірі – INSERT (түртіп алу жүйесі). Ол бойынша оқушыға оқу, тақырыппен танысу барысында V – “білемін”, - “мен үшін түсініксіз”, + – “мен үшін жаңа ақпарат”, ? –“мені таңқалдырды” белгілерін қойып отыру тапсырылады.

Тақырып туралы ой толғаныс – бағдарламаның үшінші кезеңі.

Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзімен қарап, баға беруге үйретеді. Оқушылар өз ойларын өздері байқаған ақпараттарды өз сөздерімен айта алады. Бұл сатыда оқушылар бір-бірімен әсерлі түрде ой алмастыру, ой-түйістіру өз үйрену жолын кестесін жасау мақсатында басқалардың әртүрлі кестесін біліп үйренеді. Бұл үйрену сатысы – ойды қайта түйіп жаңа өзгерістер жасайтын кезең болып табылады. Әр түрлі шығармашылықпен ой түйістіру болашақта қолданылатын мақсатты құрылымға жетелейді. Осы кезеңді тиімді етуге лайықталған “Бес жолды өлең”, “Венн диаграммасы”, “Еркін жазу”, “Семантикалық карта”, “Т кестесі” сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады.

Жоба 60-тан аса стратегиялардан тұрады.

Төлеби ауданының №4, №5, Шымкент қаласының №1, №8, №9, №12, №15, №40 №65, №10, №47, №69, №73, №77, №28, №25, №32 мектептерінде ендірілді.

Қазіргі жағдайдағы білім беру дегеніміз – бұл оқушылардың интеллектуалдық қабілетін дамытуға, олардың шығармашылық потенциалын қалыптастыруға, ғылыми көзқарасы мен жалпы мәдениеттілігін кеңейтуге бағытталған күрделенген оқу бағдарламасы негізге алынған жоғарғы деңгейдегі жалпы білім беретін мекемелерде оқушылардың қалауларына және бейімділіктеріне сәйкес оқытудың мазмұнын, түрін, әдістерін еркін таңдауға жағдай тудырылады(21).

Мектепте білім берудің негізгі принциптері – білім берудің түрін еркін таңдау, оқушының жеке басының сапаларын ескеру, интеллектілік шығармашылық қабілетін, жоғарғы рухани және адамгершілік сапаларын дамыту.

Оңтүстік Қазақстан облысында қазіргі кезде қолданысқа енген Ж.Қараевтың дамыта оқыту технологиясы. Дамыта оқыту технологиясының өзгешелегі деңгейлік тапсырмалар арқылы орындалады. Шымкент қаласындағы Т.Тәжібаев атындағы N47 тарихи гуманитарлық мектептің тарих пәні мұғалімі А.Орынбеков өз іс-тәжірибесінде Ж.Қараевтың Дамыта оқыту технологиясын пайдаланып көптеген жетістіктерге қол жеткізді. Республикалық Кіші Ғылым академиясына оқушылар даярлап республика көлемінде танылды. Нәтижесінде оқушылары дипломдармен марапатталды. Тарих пәні мұғалімі А.Орынбеков республикаға өз іс-тәжірибесімен танылған. Тағыда айта кететін болсақ Шымкент қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы N65 мектеп-гимназиясының тарих пәнінің мұғалімдері Н.Омарова және А.Торыбаева Ж.Қараевтың дамыта оқыту технологиясымен жұмыс істейді. Жақсы нәтижеге жеткен алдыңғы қатарлы ұстаздардың бірі. Ол өзі қол жеткізген нәтижелерге төмендегілерді кешенді әрі үнемі қолдануым себеп болды дейді. Олар:

• 
  өтілетін оқу материалын мұқият оқып-зерттеп, іріктеу, проблемаларды анықтап, оқу міндеттерін тұжырымдап, оларды шешудің ең оңтайлы тәсілдерін қарастыру;
  
• 
  мұғалім оқушыларды білім алуға “сүйремейді”, оларға бағыт береді, сеніммен қарайды, көмектеседі, үйретеді;
  
• 
  таңдалған оқыту формасы мен әдістері оқушылардың таным белсенділігін арттыратындай болуы керек;
  
• 
  оқушылардың жеке ерекшеліктерін үнемі ескеріп отыру, саралап оқытуды қолдану керек;
  
• 
  білімнің біліктің қалыптасу дәрежесін үнемі бақылап, әділ бағалап отыру;
  
• 
  сабақ кезінде оқушылармен де, оқушылардың өз араларында да ізгілікті, өркениетті, демократиялық қатынасты қалыптастыру;
  
• 
  мұғалім тарихи ойлаудың, өзі жасаған қорытындылар мен берген бағалардың дәлелділігін үлгісін көрсетуі, ұстамдылықтың шыдамдылықтың үлгісі болуы, басқаша көқарастарға құрметпен қарауы тиіс;
  
• 
  қазіргі уақытта таным үрдісіндегі оқушылардың орны мен ролі өзгереді, олардың жеке жауапкершілігіне қойылатын талап едәуір өсті т.б.
  

І. Кіріспе

ІІ. Диалог

ІІІ. Қорытынды.

Кентау қаласындағы Қазақ-Түрік лицейінің тарих пәнінің мұғалімі Әпет Құралай өз іс-тәжірибесінде М.Жанпейсованың Модульдік оқыту технологиясын енгізген. Өлкетану бағдарламасы бойынша тарихи зерттеу жұмыстарымен айналысып көптеген жетістіктерге қол жеткізген. Педагогикалық жүйедегі жаңашылдықты тарих пәніне негіздеген. Облыс көлемінде өзінің іс-тәжірбиесімен танылған.

Түркістан ауданының “Шобанақ” орта мектебінің мұғалімі Абдураимова Аширай химия пәнін оқытуда жаңа педагогикалық технологияларды тиімді қолданып жақсы нәтижеге жеткен. Алдыңғы қатарлы ұстаздардың бірі. Ол өзі қол жеткізген нәтижелерге төмендегі кешенді әрі үнемі қолдануым себеп болды дейді. Олар:

• 
  өтілетін оқу материалын мұқият оқып зерттеп, іріктеу, проблемаларды анықтап оқу міндеттерін тұжырымдап, оларды шешудің ең оңтайлы тәсілдерін қарастыру;
  
• 
  мұғалім оқушыларды білім алуға “сүйремейді”, оларға бағыт береді, сеніммен қарайды, көмектеседі, үйретеді;
  
• 
  таңдалған оқыту формасы мен әдістері оқушылардың таным белсенділігін арттыратындай болуы керек;
  
• 
  оқушылардың жеке ерекшеліктерін үнемі ескеріп отыру саралап оқытуды қолдану;
  
• 
  білімнің, біліктің қалыптасу дәрежесін үнемі бақылап әділ бағалап отыру;
  
• 
  сабақ кезінде оқушылармен де, оқушылардың өз араларында да ізгілікті, өркениетті, демократиялық қатынасты қалыптастыру;
  

Әр заманның өз мінезі, өз талабы бар. Қазіргі болашаққа ұмтылған қадамды – білім экономикасына ұмтылған қадам деуге болады. Бүгінгі дамудың жалғыз жолы – инновациялық жол. Ол – Қазақстанның әлемдік бәсекеге барынша қабілетті 50 елінің қатарына кіру жолы деген сөз. Бұл дегеніміз – Қазақстан экономикасының ғылыми білімге, инновациялық технологияларға, жоғары білікті өндіргіш күшке негізделуі тиіс дегендік. Атап айтқанда, табиғи ресурстарды жаңаша игеруге, оларды мүмкіндігінше қосымша құн жасауға, жаңа жұмыс орындарын ашуға, ғылыми ауқымды технологияларды барынша аз енгізуге негізделген, тұлғаның шығармашылық қабілеттілігі мен белсенділігін қажет ететін шикізаттық экономикадан “өңдеуші және өндіруші” экономикаға өту деген сөз.

Ф.Вассерманның “Биоинформатика және синергетика” технологиясыда кең қолданыста. Бұл технологияның өзгешілігі оза оқытуға, тереңдетіп оқытуға мүмкіндік туғызады. Шымкент қаласындағы М.Маметова N35 мектептің тарих пәнінің мұғалімі А.Табылдиева өз іс-тәжірибесінде “Биоинформатика және синергетика” технологиясын ендірген. Нәтижесінде оқушылары көптеген жетістіктерге жеткен.

Осындай жаңа педагогикалық технологияларды тиімді пайдаланушылар қатарына Шардара ауданы Ұзын ата орта мектебінің география пәнінің мұғалімі Бибатырова Гүлсара “Биоинформатика және синергетика” технологиясын пайдаланатынын айтуға болады.

Оқу материалын жүйелілік тұрғысынан құрылымдау тәсілмен оқыту білім мазмұнына жаңаша қарауды, мұғалімнің де, оқушының да шығармашылықпен жұмыс істеуіне әсер етіп, оқушыларды жүйелі ойлау білігін қалыптастыратынын көрсетті. Осы тәсілмен бірнеше сабақ өткеннен кейін-ақ оқушылардың ақыл-ой дамуындағы өзгерістер байқалады. Олар өз ойын еркін айтуға, тарихи оқиғаларға түрліше баға беруге, алған білімдерін өмір шындығымен байланыстыруға, оқиғалар арасындағы байланыстарды ашуға, олардың бастыларын айырып көрсетуге, алған ақпаратты әр қырынан қарастыруға ынта білдіре бастайды – дейді ол(22).

Ордабасы ауданы Б.Нұрлыбеков орта мектебінің мұғалімі Исаева Гүлмира орыс тілі пәнін оқытуда білім мазмұнына жүйелеу тәсілін жоспарлы, үнемі қолдану арқылы жақсы нәтижеге жеткен.

Т.Ғалиевтың тірек схемалар арқылы оқыту технологиясы. Бұл технологияның өзгешілігі сонда қашықтан оқыту бағдарламаларының негізінде модульдік принцип салынады. Ы.Алтынсарин атындағы №65 гуманитарлық-эстетикалық қазақ гимназия мектебі осы технологияны пайдалануда. Атап айтар болсақ, қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі М.Күнтаева, сондай-ақ қолданбалы экономика пәнінің мұғалімі С.Дайырбековтың шәкірттері Оңтүстік Қазақстан аймақтық білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялар орталығының ұйымдастыруымен өткізілген сайыста жүлделі I орынды иеленсе, информатика пәнінен А.Әлібекова республикалық дистанционды олимпиада да жеңіске жетті

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау технологиясы – бұл технология бойынша оқушылар сабақ барысында бұрынғы білетінін жаңа біліммен ұштастыра отырып, белгілі бір идеяны қабылдап, оның неге қатысты екенін зерттеп, оларды салыстыра отырып, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте қарастырады.

Бұл технологияның «Кубизм», «Топтастыру», «Бес жолды өлең», «Түртіп алу жүйесі», «Венн диаграммасы» т.б. көптеген стартегиялары бар. Бұл сабақтардың дәстүрлі сабақтардан ерекшелігі оқушылар жеке, жұпта, топта ойларын ортаға салып талдайды. Осы технологияны, Сайрам ауданының №54 мектебінің орыс тілі пәнінің мұғалімі Бабанова Гүлжахан, Ордабасы ауданы М.Әуезов орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәнін оқытуда пайдаланса, Балибаев Ахмет Созақ ауданының Ә.Науаи атындағы орта мектебінің тарих пәнінің мұғалімі сын тұрғысынан ойлау технологиясын тиімді пайдалануда. Кубизм стратегиясы – тақырыпты жан-жақты қамтуға мүмкіндік туғызатын оқыту стратегиясы. Бұл стратегия бойынша ойлау мен жазуға көмектесу үшін кубикті және оның жан-жағындағы сөздерді қолдану керек. Кубикті 15- 20 см көлемінде жасау керек. Оның әр жағына 6 қырға, 6 тапсырма жазылады.

Мұғалім берліген тақырып бойынша осы процестерді өткізіп 2-4 минут жазғызады. Кубиктің 6 қырына жетік түсінік беру керек. Бір ғана мақсат бар: аса ұтымды талқылап, ой алмасып, ретімен жүргізіп отыруы керек. Ойды ортаға салғанда белгілі ереже жоқ. Білемін. Білгенім. Үйренгім келеді. ББҮ стратегиясы Қорғасын- металл. Химиялық элемент түрі. Қара, ақшыл, балқиды. Ыдыс жасайды. Қорғасын завод оқ жасайды. Білемін – Ауыр металл. Химиялық элемент, балқиды, тасымалданады, зияны да бар. Соғыста оқты көп өндірген ОҚО. Білгенім – көз нашарлайды, зияны тым көп. Үйренгім келеді – нақты қандай зиян келтіреді және оны зиянсыздандыру жолдары бар ма, уланған адамдарға қандай көмек көрсетуге болады және т.б. Оқушылар 5 минут еркін жазады.

Балаларды қорғасыннан уланудан сақтану үшін үкімет қандай қаржылай көмек көрсету керек? Осы сияқты сұрақтар біршама уақыт талқыланады.

Шымкент қаласындағы N25 Т.Рысқұлов атындағы гуманитарлық этнопедагогикалық мектеп-гимназиясы бірнеше жыл бойы жаңа педагогикалық технологияларды тиімді пайдалануда. Оңтүстік Қазақстан облыстық педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау институтының қызметкерлерінің біріге отырып, осы жылдың ақпан айында инновациялық білім беру бойынша “Инновациялық технологиялардың тиімділігі” атты семинар өткізіліп, он күндік инновациялық технологияларды меңгеру курсында 34 мұғалім оқытылып, интерактивтік технология, сын тұрғысынан ойлау және PISA әдістемесінің негіздерін теориялық және тәжірибелік бастамаларын мектеп мұғалімдері үйренді. Оқу соңында сынақ тапсырып, куәлік алды.

“Оқытудың жаңа технологиялары мен оқушылардың даму мониторингі” атты семинар-тренинг 5-8 сыныптардағы мұғалімдерге арнап өткізілді. Мұнда дәстүрлі әдістеме жүйесін модернизациялауға әсер ететін инновациялық технология топтарының сипаттамасы түсіндірілді.

Атап айтқанда:

1. 
   М.Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясы.
   
2. 
   Ж.Қараевтың деңгейлік оқыту технологиясы.
   
3. 
   Интерактивті технологиялар.
   
4. 
   Сын тұрғысынан ойлау технологиясы
   

Мектеп практикасында 5-11 сынып аралығында қазақ тілі, география, орыс тілі, Қазақстан тарихы пәндері бойынша М.М. Жанпейісованың ”Модульдік оқыту технологиясы” бойынша жүргізілуде. 1-4 сыныптары бойынша Ж.Қараевтың “Деңгейлеп оқыту технологиясының” әдістері пайдаланылып жүргізуде.

Ғылыми – зерттеу жұмыстың нәтижесінде Ж.Қараевтың “Дамыта оқыту технологиясы”, М.Жанпейсованың “Модульдік оқыту технологиясы” Т.Ғалиевтың “Тірек схемалар арқылы оқыту технологиясы”, Ф.Вассерманның “Биоинформатика және синергетика” технологиясы, “Сын тұрғысынан ойлау технологиясы” жұмыстарын талдай келе барлық пәндерде бұл технологиялардың маңыздылығы көрсетілді.

Ғылыми зерттеулердің нәтижелері, сондай-ақ, дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының бағыттарын талдау — білім беру саласының ашық жүйе ретіндегі дамуының қажеттілігін айқындайтын бірнеше әдістемелік бағдарларды бөліп қарастыруға мүмкіндік береді:

• 
  өзін-өзі танып білу мен өз мүмкіндіктерін іске асыру жолындағы білім алудың жеке тұлғалық мәнін күшейту (үзбей білім алу);
  
• 
  білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру (білім берудің бейбітшілік пен келісім үшін қызмет етуі);
  
• 
  білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және тасымалдаушы ретінде қалыптастыру тұрғысындағы ролін күшейту (білім беру прогресстің факторы ретінде);
  
• 
  білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір бөлігі екендігі туралы туралы үғымды қалпына келтіру (әмір мен еңбек үшін білім алу);
  
• 
  оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық және жаһандық көлемдегі экологиялық проблемаларды болдырмауға күш салуға бағыттау (білім беру - ғаламдық ойлауды қалыптастырудың құралы және шарты ретінде);