И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет123/167
Дата25.02.2022
өлшемі10,59 Mb.
#133346
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   167
Байланысты:
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде

Арманға
толы кеудемен кепті 
талай ыстық жүректі жар. Сан 
кеуде-
де ашылмай, 
айтылмай кетті ащы зар. Бірақ 
бәрінен ауыр,
бәрінен ащы, бәрінен улы 
қайғы не?.. 
Қамшысына таянып,
тымағын 
басынан алмай 
бір тізерлеп отыр (М. Әуезов) деген
сөи лемдердегі оарыс, жатыс, шыгыс, көмектес септік жал ғаулары 
арқылы байланысқан 
арманға толы, кеудемен кепті, кеуде-
де ашылмай 
(айтылмай кетті), 
бәрінен ауыр, бәрінен ащы,
бәрінен улы, қамшысына таянып, басынан алмай 
төрізді сөз 
тіркестерінің табиғатына зер салайықшы. Бүлардың басыңқы 
компоненттері бірде есім (толы, ауыр, ащы, улы) сөз болса, бірде 
етістік (кепті, ашылмай, айтылмай кетті, таянып, алмай) болып, 
олардың грамматикалық семантикасы да, грамматикалық түр- 
түлғасы да, басқа сөзбен байланысқа түсу сапасы жағынан да 
меңғерілген сөз бен оның грамматикалық түлғасынан төуелсіз
115


екенін байқаймыз. Сондықтан бұл сөз тіркестерін арманға 
толы боп, кеудеден кетірді (кетсе), бәрінен ауырлау (ауырырақ), 
ащырақ, ауыр болған, қамшысына таянтқызып, басынан
алынбай (алдырмай), т. б. етіп басыңқы сыңарын түрлендіріп 
қолдана беруге болар еді. Мүндай еркінділік грамматикалық 
септіктер арқылы байланысқан сез тіркесінде болмайды
керісінше, онда басыңқы сөздің грамматикалық түлғасы я се- 
мантикасы багыныңқы сөздің формасына сәйкес, тіркес бай- 
ланысына қатысты болып түрады. Мысалы, Оразбайга 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   119   120   121   122   123   124   125   126   ...   167




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет