§ 7. СЕПТІК ЖАЛҒАУЛАРДЫ ГРАММАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
КӨЛЕМДІК СЕПТІКТЕРГЕ БӨЛУДІҢ МӘНІ
Сұрақ. Түркологияда септік жүйесін грамматикалық және
көлемдік септіктер деп бөлу тәжірибесі бар. Ол неге сүйенеді
және оның ғылыми негізі қандай?
Жау ап. Қазіргі қазақ тіліндегі септік жа лғау жүйесі жоғарыда
керсетілгендей, негізінен алғанда, бір жағынан, басқа да қазіргі
түркі тілдеріндеп, екінші жағынан көне түркі тіліндегі септік
жалғау жүйесімен бірсыдырғы сәйкес келетіндігі көрінеді.
Атап айтқанда қазіргі түркі тілдерінің көпшілігінде атау, ілік,
барыс, табыс, жатыс, шығыс септік жалғауларының сыртқы
түлға лары да, оі лдіретін мағына лары мен қызметтері де негізінен
үқсас болып келеді. (ИСГТЯ, 45-50). Бүның озі тіліміздегі септік
жалғау жүйесі өте ерте кезде қалыптасып, оның сөз түрлендіру,
парадигмалық сипаты, тұлғалық түрлері әрқайсысының
мағыналық шеңбері, сөйлемде атқаратын қызметі мен сөздер
арасындағы ғрамматикалық қарым-қатынастары түрақталып,
кейін жекелеген түркі тілдерінде үлкен өзгеріске түспей
енгендігін байқатады. Осы түрғыдан қарағанда қазақ тілінің
өзіндік үлкен бір ерекшелігі көмектес септігі болып табыла-
ды, өйткені басқа түркі тілдерінде көмектес септік жалғаудың
мағынасы көбіне септеулік шылау арқылы беріледі. Қазақ
тіліндеғі көмектес септік тұлғасы (мен, -бен, -пен) да септеулік
108
шылаудан қалыптасқан:
Достарыңызбен бөлісу: |
