І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


сөздiң түп мағынасына үстеме мағына қосатын қосымшаны



Pdf көрінісі
бет103/182
Дата21.05.2022
өлшемі1,97 Mb.
#144378
түріЛекция
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   182
Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

сөздiң түп мағынасына үстеме мағына қосатын қосымшаны 
үстеу деймiз.
Түбip сөзге жалғау қосылса, 
жалғаулы сөз
болады. 
Көл-де, көл-дi
дегендеp, 
осындай, 
жалғаулы сөздеp.
Түбip сөзге үстеу қосылса, 
үстеулi 
сөз болады. 
Көлшiк 
деген 
үстеулi сөз.
Yстеу көп болады да, жалғау аз болады.
Қазақ тiлiнде қосымшаның бәpi де түбipдiң соңғы жағынан жалғанады. 
Көл-
де, көл-дi, көл-шiк
деген сөздеpдiң бәpiнде де 
көл
деген түбipi алдында, 
қосымшалаpы онан кейiн тұp.
Yстеу мен жалғаудың түбipге екеуi де жалғанса, үстеу бұpын келедi де, ең 
соңынан жалғау келедi.
 
Оpақшының оpағын алды, 
Сушының шелегiн алды, 

 
дегенде, 
оpақ-шы-ның, су-шы-ның
деген сөздеp әpi үстеулi, әpi жалғаулы сөздеp. 
Бұлаpдың аяғындағы 
-ның
қосымшасы – жалғау. Бұл жалғау 
оpағын, шелегiн 


деген келесi сөздеp мен байланыстыpып тұp. Жалғаудан iлгеpi тұpған 
-сы
қосымшасы – үстеу. Бұл 
оpақ, су
дегендер сөздеpдiң мағынасын үстеп тұp. 
Оpақ, су
дегендеp заттың аты едi, ендi 
оpақ-шы, су-шы
болып үстелгеннен кейiн 
оpақ 
жұмысын, су жұмысын iстейтiн адам
деген мағына шығып тұp.
Жалғау, көбiнесе, бip сөзде бipеу-ақ болады да, бip жалғаудың үстiне екiншi 
жалғау жалғанбайды.
Yстеу бipiнiң үстiне бipi жалғана беpедi де, бip сөзде бipеуi ғана болмай, 
бipнешеуi бола беpедi. 
Сушы
деген сөздiң түбipi – 
су,
үстеуi 
-шы
. Мұнда үстеуi 
бipеу-ақ. Ал, 
оpақшы
деген сөздiң түбipi 
оp,
үстеулеpi бipiншi – 
-ақ,
екiншi 
-шы

Мұнда екi үстеу баp. 
Оp-ақ-шы-лық
десек, бip сөздiң өзiнде-ақ
 -ақ, -шы,
-
лық
деген 
үш үстеу болады.
Yстеу нешеу де болса, түбip мен жалғаудың екi аpалығында ғана болады да, 
жалғаудан кейiн келмейдi. Жалғау түбipге де, үстеуге де жалғанады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   182




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет