І. Гуманистік психология тұрғысында тұлғаны тану және К. Роджерстің феноменологиялық теориясы

Психологиядағы ірі бағыттардың бірі - гуманистік психология. Ол бихевиоризмге және психоталдау теорияларына қарсы бағытталған. Гуманистік психологияның негізін салушылардың басты мақсаты адам мәселесін түсіндіруде бихевиоризм мен фрейдизмнің кемшіліктерін түзеу және бірден-бір дұрыс, өмірлік психологияны таңдау болып табылады. Гуманистік бағыттың белгілі өкілдерінің бірі Абрахим Маслоу болды. А.Маслоу адам іс-әрекетінің, мінез-құлқыңың қайнар көзі адамның үздіксіз өзін-өзі тануға, өзін-өзі анықтауға ұмтылуы деп түсіндірді, өзін-өзі айқындауға қажеттілік әртүрлі қызметті қамтиды: бұл гуманистік қажеттілік, демек адамға жақсылық істеуге ұмтылу. XX ғ. екінші жартысында психологияға бірден-бір күшті әсер еткен ғылыми-техникалық революция. Қазір психологияда жан-жақты математикалық, ақпарат теориясының әдістері колданыла бастады, сонымен катар электрондық есептеу техникасы, компьютерлендіру жүйесі кең өріс алды. Психология биология және медицина салаларынан соңғы жаңалықтарды белсенді қабылдап отырды. Қазір психологияның тәжірибеге бағытталған салалары алдыңғы шетке шыга бастады. Психолог ғалымдармен бірге тәжірибелік психологтар пайда болды. Олар білім беру, өндіріс пен мекемелер, әскер мен медицина салаларында жұмыс істейді. Онда өздерінің психологиялық қызметін көрсетуде.

Гуманистік психология өкілдері - А.Маслоу мен К.Роджерс оқытуды ұйымдастырудағы басты принцип «дамытушы көмек» көрсету деп көрсетті. Бұл принциптің мәні мұғалім оқушыға не істеу керек екендігін көрсетіп, проблеманы ол үшін шешпей, оның белсенділігін және ішкі күштерін ояту қажет, өзі таңдау жасап, шешім қабылдап, жауап бере білуге үйрету қажет деп есептейді. К.Роджерс: «Дәстүрлі мектепте өктемшіл, еріксіз оқыту (когнитивтік оқыту типі) жүреді, мұнда оқу үдерісінде білімдерді мұғалім таңдаған бағдарламамен меңгеру ғана жүреді. Ал оқыту типі «тәжірибелік оқу» болу керек. Бұл оқу типі бойынша окушылар ерікті, өз бетінше іс-әрекетте, өзінің тәжірибесінде, пікірталас пен шешім қабылдау барысында оқып білім алуы қажет», - дейді [1].

Тұлғалық дамыта білім беру идеясы 80-жылдарда ынтымақтастық педагогикасында жүзеге асырылды. Ынтымақтастық педагогикасын жаңашылдар педагогикалық үдерісте үйлесімді дамудың қажетті шарты ретінде оған қатысушылардың ізгілікті өзара қатынасын орнату деп түсінді.

Гуманистік психология көрнекті өкілдері А.Маслоу, К.Роджерс. Гуманистік психологияның негізін қалаушылардың алдына қойған мақсаты- бихевиоризм мен психоанализді дәріптеушілердің адам мәселесіндегі ауытқуларды орнына келтіріп, шындыққа жақындау, өміршен психологияны тандап алу еді. Өз зерттеулерінің объектісі ретінде гуманист- психологтар салуатты, шығармашыл жеке адам түсінігін таңдады. Бұлар талдауындағы жеке адамның мақсаты – өзін-өзі кемелендіру және мүмкіндіктерін өз күшімен ашып білу. А.Маслоу адам іс-әрекетінің, адамның мінезі мен қылығының негізі сол адамның өзін-өзі таныту мен өз мүмкіншіліктерін ашуға деген ынта-ықыласында деп есептеген. Өз мүмкіншіліктерін ашуға деген қажеттілік бірнеше қызметпен байланысты. Біріншіден, мұндай гуманистік қажеттілік - адамға, қоғамға тек жақсылық келтіруге ұмытылу. Екіншіден, адам өз болмысына орай кемелденуі тиіс, яғни адам өзінің барша мүмкіндіктері мен қабілеттерін орнымен пайдаланып, өзіне жүктелген жоғары адамгершілік борыштарды атқаруға міндеті.

Гуманистік психология тұжырымының өзегі: адам өз бойында алғашқы қаланған, қолынан келетінінің бәрін жүзеге асыруы тиіс.

Жеке адам психологиясын анықтауда гуманистік психологияның да өзіндік үлесі бар. Жеке адам психологиясы мен мінезі гуманистік дәстүрге сай құрылымда зерттелінді және ол зерттеулерді психодинамикалық, интеракционды, құрылымды-динамикалық, экспериментті емес типіне жатқызуға болады. Негізінен адамның ішкі тәжірбилік құрылымы мен дамуына өзіндік сана мен ойлануына мән беріп, оларды кеңірек сипаттайды. Оларды адам нені қабылдайды, қалай түсінеді және өз өмірінің нақты жағдайларын қалай түсіндіреді деген сияқты сұрақтар қызықтырды. Олар осылай тұлға феноменологиясын сипаттды. Өмірлік тәжірбиесіне негізделіп, «өмір мәні» «құндылықтары», «өмірлік мақсаты» және т.б. терминдер типімен сипаттауға тырысты. Гуманистік тұрғыда тұлға теориясын анықтауға талпынған американ психологтары А.Маслоу мен К.Роджерс болды. К.Роджерс әрбір адамның қандай қабілеті бар және ол ұмтылу мен бірлесу тұлғаның өзіндік жетілуіне көмек беретін тұрғысын қарастырды.

Жоғары саналыққа ие адам өзінің өмірінің мәнін, мақсаты мен құндылығын белгілейді, әрі оның жоғары соты мен эксперті деп есептейді. Роджерс теориясының негізгі түсінігі «Мен» түсінігі. Әрбір адам мен кіммін? Не істей аламын? Кім бола аламын? Ондай болу үшін не істей аламын? деген сүрақтарға жауап береді. «Мен» образы адамның өмірлік тәжірбиесі арқылы айналаны қабылдауы, бағалауы жүзеге асады да, мінезі қалыптасады.

Адамның негізгі қажеттілігі – өзін жүзеге асыру (самоактуализация) өзіндік жетілуге талпыну мен өзіндік ой болып табылады. Гуманистік психология тұлғаның теориялық бағытын анықтауда өзін жүзеге асырудың барлық бағытымен байланысты болады. А.Маслоу өзін жүзеге асыру сипаттарына ақиқатты белсенді қабылдауы мен оған дұрыс бағдарлану қабілетін; өзін және өзгенің болмысының қандай болғанына қарай, дәл сол түрғысында қабылдауды және т.б. белгілерге қатысты психологиялық ситпттаулар жүргізді [2].

Өзін жүзеге асырушы адам белгілі бір іспен шұғылданады, оны беріліп атқарады және олар мойындауды қажет етеді деп сипаттайды. Олар үнемі таңдауды және шешуші қадам жасаушылар, олар үнемі алда жүруді және кез-келген кедергілерді жеңуде өз мүмкіндігін көрсете алады.

Тұлға теориясындағы гуманистік бағыт бойынша екіге бағытталған. Біріншісі: «клиникалық» американ психологы К.Роджерс көзқарасымен, екіншісі: «мотивациялық», өкілі Маслоу. Осы екі бағыттың арасындағы кейбір айырмашылыққа қарамастан оларды көптеген ортақтақтар біріктіреді.

Гуманистік бағыт бойынша адам өзінің табиғатында жақсы және өзін-өзі жетілдіруге ұмтылады. Адамның туа берілген табиғаты онша тұрақты дамуға творчествоға, өзін-өзі жетілдіруге, өзін-өзі жүзеге асыруға ұмтылады.

Маслоу теориясының негізгі тезистерінің бірі – ол индивидтің тұтастығы.

Бұл бағыт бойынша әр адамды уникалды ұйымдасқан тұтас жүйе ретінде қарастыру қажет. Уникалды – ешқашан қайталанып келмейтін деген сөз.

Адамның ішкі табиғатында позитивті өсу мен өзін-өзі жетілдіру потенциялы бар.

Творчествролық потенциал адамның неғұрлым универсалды сипаты,барлық адамға тән.

Маслоу психология ғылымының неғұрлым универсалды негізі ретінде психикалық ешқандай ауытқуы жоқ, өзін-өзі өзектендіру адамды зерттеу керек дейді.

Гуманистік психологияның негізін қалаушы, американдық гуманистік теориялардың бір өкілі, психолог – К.Роджерс ұзақ мерзімді клиникалық зерттеу жұмыстары нәтижесінде өзінің феноменологиялық теориясын және осы теорияға сүйенген “клиентке бағытталатын терапиясын” қалыптастырды.

К.Роджерс бойынша, адам – табиғаты бойынша конструктивтік, реалистік және белгілі бір мақсаттар мен өзіндік жетілдіруге ұмтылған белсенді тіршілік иесі. К.Роджерс, сондай-ақ, реструктивті-аномалды импульсивті мінез-құлық реакцияларын мойындайды, бірақ мұндай реакциялар тұлғаның шын мәніндегі ішкі табиғатына сәйкес болмаған жағдайларда көрінеді деп есептеген. Тұлғаның жүріс-тұрысы, оның субúективті қабылдауы мен танымы терминологияларын да түсіне аламыз. Тұлғаның мұндай ішкі жүйесі сыртқы жүріс-тұрысын анықтауда негізгі рөл атқарады.

К.Роджерс бойынша, әр адам әр құбылысты субьективті қабылдайды және әр құбылысқа субьективті реакция көрсетеді, яғни осы субьективті тәжірибе Роджерстің феноменологиялық теориясының негізгі тезисі болып табылады.

Феноменологиялық психологияның негізгі тұжырымы бойынша, феномендердің психологиялық шындығы субьективті қабылдауға сүйенеді, шын мәніндегі шындық - бұл ағза қабылдауының және интерпретацияның шындығы. Тұлға өміріндегі негізгі мотив – ол өзіндік жандандыру тенденциясы, ағзаның барлық қабілеттерін дамытып қана қоймай, тұлға дамуы мен тұтастығын да қамтамасыз етіп отырады. Осы фундаменталды тенденция К.Роджерс қалыптастырған бір ғана негізгі мотивациялық конструктор болып табылады.

К.Роджерс тұлғаның өзіндік сана-сезімін, “мен” тұжырымдамасын қалыптастыруға негізгі мән берді, өзіндік сана құрылымында идеалды және реалды “мен” бейнесін толық көрсеткен. “Мен” бейнесінің дифференсациялануын, субьективті мәнділігінің артуын тұлға дамуының негізгі көрсеткіші ретінде қарастырады. К.Роджерс бойынша, идеалды “мен” бейнесі тұлға дамуын, тұлға жетілуін әрдайым итермелеп отырады. Идеалды “мен” мен реалды “мен-нің” арақатынасы өзіндік бағалау деңгейін көрсетеді. Реалды “мен” мен идеалды “мен” бір-біріне жақын болса, өзін-өзі бағалау жоғары.

Невроздың негізгі себебі – идеалды “мен” мен реалды “мен” арасында үлкен алшақтықтың болуы. К.Роджерс бойынша, “мен” тұжырымдамасының дамуы үшін қажетті шарттар мыналар:

1. Позитивті қабылдау. К.Роджерс бойынша әмбебап және өзіндік “мен-нің” пайда болуы, “мен” тұжырымдамасының дамуы осыған байланысты. Позитивті қабылдау қажеттігі туа берілген, оның негізгі 2 жағы бар: біріншіден, өзінің позитивті қабылдануы; екіншіден, өзінің басқаларды позитивті қабылдауы.

2. Құндылық шарты. Позитивті қабылдау қажеттігі қанағаттанғаннан кейінгі негізгі шарт - тұлғаның құндылық бағаларының қалыптасуы.

3. Шартсыз, бағалаусыз позитивті қабылдау.

Гуманистік психологияның сипаттамасы:

- Кең және тұтастық перспектива яғни адам тұтастай алғанда, оның тұтастығын қарастыру. Басқаларға қарағанда маңызды нәрселер жоқ: ойлар, дене, эмоциялар, рухани орта; барлық осы аспектілер өзара әрекеттеседі және біріктіріледі. Олар адамға кім екенін білуге мүмкіндік береді.

- Адамның өмірін адамның жеке контекстінде ғана мүмкін етеді. Сондықтан адамдармен қарым-қатынас контекст пен қоршаған ортаны ескермеуді ұмытпай, адамның жеке орындауы үшін өте маңызды және маңызды.

- Адам өз шешімдерін қабылдай алады, жауапкершілікті өз мойнына алу, өз ресурстарын дамыту және пайдалану.

- Жеке өсім көтеріліп, жеңілдетілген. Психолог өз потенциалын пайдалана отырып, пациент түсінуге және өсіруге мүмкіндік беретін құрал және құрал ретінде қызмет етеді.

- Жеке тұлғалар өзін-өзі жүзеге асыруға тектік бейімділікке ие. Адам өзінің ішкі даналығына сене алады, өйткені емдеу өз жауаптарында. Осылайша, қалғандарды басқаруға немесе өздерінің эмоцияларын оларды қудалау арқылы басқаруға болмайтынын түсіну өте маңызды.

Гуманистік психология адамға оның жалпы көрінісінде, оны біріктіреді Адамды құрайтын барлық аспектілер маңызды.

1.2 Тұлға психологиясы.

Адам индивид болып дүниеге келгеннен кейін, қоғамдық өзара қатынастар және процестер жүйесіне енеді. Нәтижесінде ерекше әлеуметтік сапаға ие болады, яғни ол тұлға болып қалыптасады.

Бұл-адамның қоғамдық байланыстарға түсіп, субъект сапасында көрінуіне байланысты жүзеге асады. Өз кезегінде адамның индивидтік, тұлғалық және субъектік деңгейлерінің даму ерекшеліктерінің қайталанбастығы индивидуалдылықты көрсетеді.

Қазіргі психологияның барлық мектептерінің тұлға жайлы өз көзқарастары бар.

Бихевиоризм бағыты бойынша тұлға сыртқы оң және теріс нығайтуларға байланысты әсерлерге жауап беруші реактивті жүйелер.

Бихевиоризм бағытында тұлғаның мінез-құлқы, оның ішкі толғаныстарына емес, әрекет жасауға стимул беретін сыртқы орта әсерлеріне байланысты. Машинаның түсі оның жылдамдығына әсер етпейтін сияқты, адам әрекетіне психика, сана, мінез де әсер етпейді.

Психоанализ бағытында тұлға адам қуаты құрылымы, адам қуаты бағыттылығы, адам қуатының қарқындылығы ретінде қарастырылады.

Психоанализ бойынша адамға қандай инстинктивті күштер әсер еткенін білу арқылы адамның қазіргі кездегі ғана емес және өзгерген жағдайдағы мінез-құлқын анықтай аламыз.

Қазіргі кездегі тұлғаның теориялары. Гуманистік психологиядағы тұлғаны түсіну (К. Роджерс, А.Маслоу). Гуманистік келісте адам жағымды рухани қасиеттерімен жоғарғы рухани қажеттіліктер тән деп қарастырылады (өзін, өмірдің мәнін, әлемдегі орнын, сұлулыққа қажеттілігін, үйлесімділігін, түсінуге ұмтылу). Гуманистік психологияда адамды жағымды жақтарымен ғана қабылдайды және жақсы қырларына сенеді. Абрахам Маслоу - ХХ ғ. 60ж. Гуманистік психология терминін енгізген. Гуманистік психология психикалық дені сау, гармониялық тұлғаны зерттеді, яғни өзінің даму шыңына, өзін-өзі жетілдіруге жеткен адам

К. Роджерстің клиентке бағытталған бағыты: «Клиентке бағытталған терапия: қазіргі практика, мәні мен теориясы» атты кітабында клиентпен жұмыс жасауға түбегейлі жаңа директивті емес бағыттың негізін қалады.

Клиентке бағытталған бағыттың негізгі түсініктері: «тәжірибе алаңы», «өздік», шынайы-«Мен», идеалды-«Мен», «өзіндік актуализацияға тенденция».

Өзіндік актуализацияға деген тенденция – адамзат табиғатының түбегейлі аспектілерінің бірі, біршама шынайы қызмет атқаруға қарай қозғалыс ретінде түсініледі.

Түзету әсерлері шартты құндылықтарды жоюға, оларды қайта қарастыруға және олардан бас тартуға бағытталуы тиіс.

К. Роджерстің пікірі бойынша, психолог клиенттің субъективті немесе феноменологиялық тәжірибесіне назар аударуы керек. К. Роджерс, адам денсаулықты сақтауға және өсуге көмектесетін өзіндік актуализацияға деген тенденцияға ие деп есептеген. Психолог өсудегі эмоциялық блоктарды немесе кедергілерді жоюдағы көмекші ретінде әрекет етеді және клиенттің одан ары кемелденуіне көмектеседі (кедергілерді жойғанда өсу күштері босайды және өзіндік даму мен өзіндік жетілулерге жол ашылады).

Коррекцияның мақсаты клиенттің бойында, оның шынайы «Мен»-ін өзінің жеке тәжірибесі мен терең бастан өткерулеріне сәйкестендіру үшін қажет болатын әрекеттерді жасауға қабілеттілікті және өзіндік құрметті қалыптастыруда. Ең басынан бастап зейін адамның мәселелеріне емес, оның өзіне, оның «Меніне» шоғырланады, сондықтан да психолог пен клиенттің өзара әрекеттестігінің шеңберінде қойылып, шешілетін міндет – бұл тұлғалық өсу мен дамуға көмектесу, соның арқасында адам өз мәселелерін өзі шешеді. Ал екінші ретті міндет – сәйкес психологиялық климат және сәйкес қарым-қатынастар қалыптастыру.

К. Роджерс осындай үрдісті жүзеге асыруға көмектесетін атмосфера қалыптастыруға қажетті төрт түрлі шартты ұсынды:

1. Сөзсіз позитивті қатынас

2. Эмпатия. Психолог әлемді клиенттің көзімен көруге және жағдайларды клиент қалай бастан өткерсе, солай бастан өткеруге тырысады.

3. Аутенттілік. Осы әдістің негізінде жатқан клиенттің эволюция атмосферасын қиратуы мүмкін өз ісінің шеберінің маскасынан немесе қандай да бір басқа камуфляждан бас тарта отырып, психолог оны дәлелдеуі тиіс.

4. Және соңғысы, психолог клиенттің айтқандарын интерпретациялаудан немесе оның мәселелерін шешу жолдарын айтудан аулақ болуы керек. Ол тек тыңдауы керек және бар болғаны клиенттің ойлары мен эмоцияларын бейнелейтін айна қызметін атқаруы және оларды жаңадан қалыптастыруы керек. Осындай бейнелеу клиентті өзінің ішкі бастан өткерулерін қарастыруға, біршама шынайы өзіндік қабылдауға және оны басқа адамдардың қалай қабылдайтындығын түсінуге алып келеді. Роджерстің айтуынша, өзі туралы шынайы түсініктер дамуының нәтижесінде адам өзі кез болған мәселелерді шешу қабілетіне ие болады.

К. Роджерс, психологтың тұлғасына қатысты және клиенттің өзінің жеке мінездемелеріне жеткілікті түрде тәуелсіз болып келетін, жақсы коррекциялық үрдістің қажетті шарттарын атап көрсеткен - бұл «К. Роджерстің триадасы»:

-Клиентпен қарым-қатынастағы конгруэнттілік;

-Клиентке қатысты сөзсіз жағымды бағалау;

-Клиентті эмпатиялық қабылдау.

Бұл бағыт бойынша, барлық адамдар өзін өзектеуге деген тума тенденциямен бөленген, ол келесі ұмтылыстарда көрінісін табады:

Қоршаған ортаға деген неғұрлым артушы бейімділік;

Өзінің ішкі ұйымдастырылуының дамуы мен күрделенуі.

Дамудың белгілі бір кезеңінде барлық дамдар өзгелердің көзқарастары мен бағасына тап болады. Олардың негізінде өзін-өзі басқарудың ішкі жұмыс органы - өзін-өзі бағалау - қалыптасады.

Егер де адам өзін өзектеуге байланысты тенденцияларға қарсы көзқарастар мен бағаларға тым бағдарланса, бұл жолда оны невроз тоқтатуы мүмкін.

Клиентке орталықтанған тәсілдегі клиентпен жұмыс істеудің мақсаты. Клиент өзінің күнделікті өмірінде жақын әлеуметтік ортаның көзқарастары мен бағлауына неғұрлым аз бағдарлануы қажет те, өзінің жеке тұлға ұйымдастырылуының күрделенуімен байланысты тума тенденциясына неғұрлым көп бағдарлануы керек.

К. Роджерс жоғарыда аталған мақсат бағытында жүзеге асаптындай кеңес беруші мен клиент арасындағы диалгтың міндетті 3 шартын анықтап, сипаттады (Роджерс триадасы):

1.Кеңес беруші өз тәжірибесіне байланысты клиентпен когруэнтті болады. «Конгруэнтті» сөзі латынның congruens (congruentis) – сәйкес, беттесуші деген мағынаны білдіреді. Бұнда кеңес берушінің әрекет-қылығы оның тәжіриебсіне, ойлауына, сезімдеріне сай болатындығы туралы айталады.

2.Кеңес беруші клиентке байланысты шартсыз жағымды бағаны сезінеді. Бұл бағаның жағымды болуы – кеңес берушінің адам табиғатының жағымды сипатына сенуінің арқасында болады екен.

3.Кеңес беруші клиентті эмпатиялық түрде қабылдайды.

Клиентке орталықтанған бағытта жиі қолданылатын тәсілдер:

1.Вербализация. Кеңес беруші клиенттің айтқан сөздерін жиі қайталайды. Бұл клиенттің өз сөздеріне, өзіне назар аударуы үшін қажет.

2.Клиенттің қабылдауды сезетіндей кеңес берушінің үн қатпауы. Егер де кеңс беруші клиентті қабылдаса, клиентте өзін қабылдайды.

3.Эмоцияларды акценттеу. Клиенттің назары әрдайым өзінің және өзгелердің эмоцияларына аударылады. Бұл эмоцияларға назар аудару арқылы терең қажеттіліктерге мән беруге болады.

Адамдарға алдымен өзін, содан соң өзгелерді қабылдау үшін клиентке орталықтанған тәсіл шегінде келесі шара жасап шығарылған (Фейдимен, Фрейгер, 1995):

Клиентке орталықтанған тәсілдегі жеке тұлағылық конгруэнттілікті зерттеу әдістемесінің бланкісі

1-кесте

Жеке тұлағалық қасиеттер Реалды Мен Әлеуметтік Мен Идеалды Мен

Басқалардың ойына қарамай, сіздің өзіңізге сәйкес келетін мінездемелерді белгілеңіз. Сізді білетін адамдар белгілейтіндей қасиеттерді өзіңіз белгілеңізСізді ең жақсы көрсетіп, сонымен қатар өзіңіздің дербестігіңізді жоғалтпайтындай қасиеттерді белгілеңіз

1-кестені толтырғаннан кейін клиентке сәйкес келмейтін сын есімждерді белгілеуді сұрайды. Бұл – оның өміріндегі конгруэнтсіздіктің мүмкін сәттері. Ары қарай клиентпен келесі сұрақтар талқыланады:

Сіздің талаптарыңыздың кейбір шындыққа сай келмейді деп ойламайсыз ба?

Сіздің идеалды өзін-өзі сипаттаумен ұйғарылатын кейбір мақсаттарды сіз өзгерте алатындай ойларыңыз бар ма?

Бұл үшін себептер бар ма?

К. Роджерс өмір сүрген еуропалық мәдениетте клиентке орталықтанған күтімге үлкен сұраныс байқалды. Клиенттер бұндай әрекет-қылықтың дағдыларына 2 фасилитатордың (кездесу топтары) әрекетіне бақылау жасауға үйренеді. Топтағы фасилитаторлардың негізгі міндеттеріне клиентке орталықтанған қарым-қатынасты демонстрациялау, топтың басқа да мүшесінде клиентке орталықтанған қатынасты тудыру т.б. жатады.

К. Роджерс отбасыны кездесу топтарының аналогы ретінде қарастырды.

Адамдарды отбасына біріктіретін негізгі фактор болып жақын адамдармен клиентке орталықтанған қатынасқа деген қажеттілік жатады.

Бихевиоралды кеңес беру.

Мақсаты:

-Бейімделген әрекеттің жоғарлауы.

-Адекватсыз әрекеттердің төмендеуі.

-Ішкі қорқыныш реакцияларының жоғарлауы.

-Еркіндесе алу қабілетінің жоғарлануы.

-Өзін-өзі реттеу қабілетінің артуы.

Психологиялық кеңес беруде әрекет-қылықты бағалау мен клиенттің мәселесін анализдеуден басталады. 3 түрлі реакцияны байқаймыз.

1.Жағдайлық өткеннің стимулы:(стимул ситуационного прошлого)(С)Мысалы:кеше 15:30-да мен өзімнің 15 қызметкерлеріне жобаны көрсету керек болатын.

2.Ауыспалы реакциялар:(Р)Қобалжыдым ,тез сөйледім.

3.Нәтиже немесе ауыспалы нәтиже:Мысалы:Аудиторияға қызықты,бастық мені қолдады және менің қызметімді жоқтады.

Жоғарыда ұсынылған мәлімет алу кезеңдері «СРП-анализі» деп аталады.

Ақпараттар жиналуы:

-интервью арқылы;

-медециналық тексеру;

-Ерте өткізілген психикалық бақылау отчеты.

-Сұрақтамалар

-Қалыпты кездегі бақылау.

-Қосымша бақылау(клиент таныстарынын ақпараттар жинау.

Ақпарат жинаудан соң кеңес беру мақсаты анықталады. Ол клиент пен кеңес берушінің арасындағы жетістіктерді анық көрсетеді.

Гиперқозу мен гипертітіркену сияқты рефлекторлы реакциялармен жұмысты Эдмунд Джекобсон кейін Джозеф Вольпе жалғастырған прогрессивті релаксация әдістерін қолданды.

Егер уайым мен қорқыныш жұмыс істеу керек болса, онда жүйелі десенсибилизация әдісін қолданады. Бұл әдісті Дж. Вопье 1952 жылы жасады.

Десенсибилизация түрлері:

1. Десенсибилизация in vivo (шынайы өмірде) реалды өмірде қайталана кездесетін мәселелерді шешуде қолданады.

2. Контактілі десенсибилизация Белгілі бір обьектімен байланысты ,клиенттің кеңес алуды қажетсінуінде.

3. Эмотивті қиял Балалармен жұмыс істеуде қолданады. Бала өзіне ұнайтын киноактерлардың рөлімен,өмірімен танысу бала бойындағы қорқыныштарды әлсіздендіреді.

Егер қарым-қатынас дұрыс дамымаса,рөлдік ойын әдісі қолданылады.

Егер клиент келесі адам әрекеттеріне қорқыныш сезімімен қараса,агрессивтілік трейнингі қолданылады.

Әрекет қылықты өзгерту үшін,нақтылау әдісі қолданылады.