I. Қыс өтіп, күлімдеп көктем, жарқырап жаз келгенде, шұрқырап жатқан қалың жылқы

---

150

11. 
Мәтін мазмұнына қай мақал сәйкес келеді? 
A) Ағасы бардың жағасы бар,—ІнІсі бардың тынысы бар.
B) Ақыл - дария, алсаң да таусылмайды,Жер - қазына саусаң да таусылмайды.
C) Еңбегің каты болса,Татқаның тәтті болар.
D) Жақсы жұмыс - жанға тыныс.
E) Көп ақымақтың ағасы болғанша,Көп ақылдының Інісі бол.
12. 
Автордың мәтінді жазудағы мақсаты қандай? 
A) Қайырымдылықты даріптеу
B) Кәсіппен
айналысуға
шақыру
C) Көркем мінезді үлгі ету
D) Адал еңбек етуге шақыру
E) Достықты үлгі ету

XVIII ғасырдың соңында Жаңа Зеландияда моа алып құстарын кездестіруге болатын еді,

бүгінгі күні олар жойылып кеткен түрлердің тізіміне енгізілген, алайда энтузиастар екі ірі
аралдың шалғайдағы қуыстарынан осы бірегей қауырсындыларды кездестіруге әлі де
үміттенеді. Бір кездері, адамдар келгенге дейін, Жаңа Зеландия нағыз құстардың «қорығы»
болған, бұл жерде сүтқоректілер (жарқанатты есепке алмағанда) болмаған, қауырсындылар
патшалығы дәуірлеген және көбейіп тұрған, олардың ең ірі өкілдері - моа құстары үшін тек
алып қыран ғана үлкен қауіп төндіретін.
Алып моалардан баска, салмағы 20 кг-нан аспайтын кішірек тұрлері де болған. Моаның ең
ірілерінің биіктігі 3,5 - 4 метрге жететін және шамамеи салмағы 250 кг-дай тартатын,
Сонынен қатар, аналығы аталығынан екі есе ауыр болатын.
Әрине, мұндай ұша алмайтын және тістемейтін, жеуге жарамды, еті құнарлы «тауықтар»,
аралды алғаш ашушылардың құрметіне маори атауын алған. Құстар Полинезия аралынан
қоныс аударғандар үшін оңай әрі дәмді табыс болған, Моалардың жойылуына аралға
полинезиялық қоныс аударушылар алып келген иттер мен егеуқұйрықтар да бірталай үлес
қосқан. Fалымдардың бағамдауы бойынша, моаларды қырып-жою кезеңі IX ғасырдан XIV
ғасырға дейін созылған.
XIX ғасырдың екінші ширегінде еуропалық ғалымдар экзотикалық құсқа соншалықты
қызығушылық танытты. Моалардың қаңқалары аралдарда өте көп болатын, ал тірісі көзге
туспейтін. Аман қалған құстарды табуға тырысып, ғалымдар аралдардың ең шалғай
бұрыштарына бірқатар экспедициялар ұйымдастырады. зерттеушілердің ынтасын
маорилердің «Бақапунақа тауының құзар басында аман қалған бір моа тығылып жүр екен»
деген аңызы одан әрі өршітіп жіберді. Өкінішке орай, тауда ешкім тығылмаған болып тықты,
бір де бір тірі құс табылмады.
Моаларды алғаш зерттеуші палеонтолог Ричард Оуән болды, ол 1839 жылы Жаңа
Зеландиядан табылған алып сүйектің, қандай да бір аңның емес, құстың сүйегі екенін
дәлелдеген. Ғалым өз өмірінің 45 жылын моаларды зерттеуте арнаған. Оның өтініші
бойынша, натуралист Уолтер Мәнтелл 1847 жылдан 1850 жылға дейін оған алып құстың
шамамен мыңға тарта сүйегі мен олардың жұмыртқа қабықтарының қалдығын жинап
берген. Оуән әр түрлі моалардың түрлерін сипатаған және мұражайларға алып құстың
бірнеше қаңқасын жинап берген.
XIX ғасырдың ортасында Кромвелге жақын жерден моаның ең үлкен жұмыртқасы табылған:
оның ұзындығы 30 см-ге, ал диаметрі - 20 см-ге тең болған. Моаларды зерттеу қазіргі уақытта
да жалғасуда.
Ғалымдар 2009 жылы жойылып кеткен алып құстың түсін құрастырып шығуға қол
жеткізгендерін жариялады. Олардын қолында жасы 2,5 мың жылдық қауырсын бар болатын.
Олардың ДНК-сын зерттей отырын, ғалымдар моалардың төрт түрінде реңсіз қоңыр
қауырсын болғанын, тек кейбір жеке дарабастарында ғана қауырсындарының ұшы ақ
болғанын анықтаған. Ғалымдардың есептеуінше, нәзік сарғыш реңкті қауырсындары моалар
үшін алып Хааст қыранынан жасырыну үшін өте жақсы бүркеме болған, Дәл осы қыран құс -
адамдар келгенге дейін моалардың жалғыз жауы және әлемдегі ең ірі қыран құс болатын.

жүктеу/скачать 2,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: