Теориялықзерттеу ғылымның түсінік (ұғым) аппаратының дамуымен, жетілдірілуімен байланысты және шындық болмыстың байланысын, заңдылықтарын жан-жақты тануға бағытталады. Ғылыми танымның бұл деңгейі білімнің рационалды формаларын – ұғымдарды, теорияларды, заңдар мен басқа да ойлау формаларын
кеңінен пайдаланумен сипатталады. Ал сезімдік таным қосалқы, яғни таным процесіне бағынышты болады. Теориялық таным құбылыстар мен процестерді олардың әмбебап ішкі байланыстары мен эмпирикалық зерттеулер мәліметтерін рационалды түрде өңдеу нәтижесінде қол жеткізген заңдылықтар арқылы көрсетеді.
Теориялық зерттеуді ғылыми білімнің жоғары әрі ең дамыған формасы ретінде қарастыра келе, оның проблема, гипотеза, теория сияқты құрылымдық компоненттерін көрсетуге болады.
