I тарау. Химиялық алғАШҚЫ ҰҒымдар күні Сабақтың тақырыб
жүктеу/скачать 3,03 Mb.
|
| 1-нұсқа:
Мына қосылыстардағы элементтердің валенттігін анықтаңдар: NH3, P2O5 , CrO3 , H2S , ,SO3; 2. Мыс (І) және мыс(ІІ)оксидтерінің құрамындағы мыстың массалық үлестерін пайызбен есептеңдер. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) AgCI = Ag +CI2; ә) K + O2 = K2O; б) Fe + HCI = FeCI2 + H2; 4. 7H, 3CaO, 5H2 белгілері нені көрсетеді? 5. Массасы 6г магний жанғанда қанша грамм магний оксиді түзілетінін есептеңдер. 2-нұсқа: 1. Төмендегі қосылыстардың: а) кальций мен хлор; ә) азот(V) пен ,оттек; б) алюминий мен ,оттек; в) натрий мен күкірт (ІІ) формуласын құрыңдар. 2. Мына әктастың CaCO3 құрамындағы әр химиялық элементтің ,массалық үлесін табың дар. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін ,анықтаңдар: а) Fe(OH)3=Fe2O3 + H2O; ә) Na + CI2 = NaCI; б) Na+H2O = NaOH + H2; 4. Бір атом темір мен үш атом хлордан, екі атом алюминий мен үшатом оттектен, бір ,атом фосфор мен бес атом хлордан тұратын күрделі заттардың молекулалық формуласын құрыңдар. 5. Массасы 6,2г фосфор жану үшін қанша моль оттек газы О2 қажет болатынын есептеңдер. 3-нұсқа: 1. Валенттіктері 1-ден 7-ге дейін өсу ретімен орналасқан мына: Na,Mg, AI, Si, P, S, CI ,,элементтердің оттекпен қосылысының формуласын құрыңдар. 2. Ас содасының құрамы 27,38% Na, 1,19%H, 14,29%C және 57,14% оттектен тұрады. Осы заттың молекулалық формуласын табыңдар. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) Mg + O2 = MgO; б) Ai + HCI = AICI3 + H2; 4. Мына атомдар санын мольмен өрнектеңдер: а) 12,24•1023 атом кальций; ә)3,01•1023 ат,ом оттек; б) 6,02 •1023 атом көміртек; 5. Массасы 4,4г азот (І) оксиді бар. Осы заттың: а) мөлшерін; ә) молекула санын есептеңдер. Үйге тапсырма беру: Қайталау. Сабақтың тақырыбы: «Бастапқы химиялық ұғымдар» тақырыбын қайталау. Сабақтың мақсаты: Осы тарау бойынша алған білімдерін тереңдету,. Химиялық формула, теңдеу құру дағдыларын, есеп шығару біліктерін дамыту. ғылымға, пәнге қызығуға тәрбиелеу. Сабақтың әдіс-тәсілдері:топпен жұмыс, деңгейлік тапсырмалар. Сабақтыңбарысы: І.Ұйымдастыру кезеңі. ойын сабағының жоспары. Сабақ ұраны: «Пысықтау- оқу анасы». 1.Бақытты сәт ойыны. 2. Демонстрациялық тәжірибелер . 3. Полиглот ойыны . 4. Химиялық реакция теңдеуін құру,теңестіру,типін анықтау 1-кезең. Сұрақтар 1 ұжымдық топқа қойылатын сұрақтар. 1.Физикалық денелерді құрайтын нәрсе? (Зат) 2. Құрамына кіретін заттардың бөлшектері микроскоп арқылы да көрінбейтін қоспа қалай аталады? (Біртекті) 3. Шынының балқуы қай құбылысқа жата ды? (Физ.) 4. Бөлінбейтін ең кішкентай бөлшектер. (Атомдар) 5. Атомдарының әр түрінен түзілген заттар...(күрделі) 6.Оттектің салыстырмалы атомдық массасы.(16) 7.Мыстың латынша атауы. (купрум) 8. Плюмбум – (қорғасын) 9. О әрпімен белгіленетін элемент.(оттегі) 10.Таңбалар және формулалар арқылы шартты түрде жазылған реакциялар (Химиялық теңдеулер) 2-ұжымдық топқа қойылатын сұрақтар. 1. Заттардың агрегаттық күйлері.(Қатты,сұйық,газ) 2. Құрамына кіретін заттардң бөлшектерін жай көзбен көруге болатын қоспалар қалай аталады?(Әр текті) 3. Темірдің тот басуы қандай құбылысқа жатады?(хим.) 4. Атом-молекулалық ілімді жасаған орыс ғалым.(Ломоносов) 5. «Эн» таңбасы (Азот) 6. Кремнийдің латынша аты?(силициум) 7. Сутегінің таңбасы.(Н) 8. Химиялық теңдеуді теңестіру үшін қойылатын сандар?(Коэфф-р) 9. Феррум...(темір) 10. Азоттың салыстырмалы атомдық массасы.(14)
а)Тұз бен құмның қоспасы берілген тұз бен құмды бөліп алу керек.Бұл қандай қоспа? Қоспалардың тағы қандай түрлерін білесің. (1 ұжым тобына) ә)Темір мен күкірт қоспасы берілген. Бұл қандай қоспа? Күрделі зат пен қоспаның айырмашылығы неде?
1.Сұйық металл (Нg, сынап,ртуть-гидраргирум ) 2. Ауаның негізгі құрам бөлігі? (О-оттек-кислород-оксигениум) 3.Қай элементтің жетіспеуі тіс ауруына ұшыратады? (Ғ-фтор-фтор-фторум) 4. Ой және өмір элементі. (Р-фосфор-фосфор-фосфорус) 5. Қай элемент бактериялырды өлтіріп, денсаулығымызды қорғайды?(ll, хлор-хлор-хлорум) 6. Ақыл арымас, алтын шірімес. (Аи-алтын-золото-аурум). 7. Темірді қызған кезінде соқ (Ғе-темір- феррум-железо). 4-кезең.Химиялық реакция теңдеуін құру,теңестіру,типін анықтау. а) AgCI = Ag +CI2; ә) K + O2 = K2O; б) Fe + HCI = FeCI2 + H2; а) Fe(OH)3=Fe2O3 + H2O; ә) Na + CI2 = NaCI; б) Na+H2O = NaOH + H2; Үйге тапсырма: Қайталау. 8-сынып Бақылау жұмысы 1-нұсқа: Мына қосылыстардағы элементтердің валенттігін анықтаңдар: NH3, P2O5 , CrO3 , H2S , ,SO3; 2. Мына фосфор қышқылының (H3PO4) құрамындағы әр химиялық элементтің массалық үлесін есептеп шығар. 3. Төмендегі берілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) AgCI = Ag +CI2; ә) K + O2 = K2O; б) Fe + HCI = FeCI2 + H2; 4. Массасы 6 грамм магний жанғанда түзілген магний оксидінің (MgO) массасын және зат мөлшерін есептеп шығар. 2-нұсқа: 1. Төмендегі қосылыстардың формуласын құрыңдар: а) кальций мен хлор(І); ә) азот (V) пен ,оттек; б) алюминий мен ,оттек;, в) натрий мен ,күкірт (ІІ). 2. Мына әктастың (CaCO3 ) құрамындағы әр химиялық элементтің ,массалық үлесін есептеп шығар. 3. Төменде берілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) Fe(OH)3=Fe2O3 + H2O; ә) Na + CI2 = NaCI; б) Na+H2O = NaOH + H2; 4. Массасы 6,2 грамм фосфор жанғанда түзілген фосфор (V) оксидінің (P2O5) массасын және зат мөлшерін есептеп шығар. 3-нұсқа: 1. Валенттіктері 1-ден 7-ге дейін өсу ретімен орналасқан мына: Na,,Mg, AI, Si, P, S, CI ,,элементтердің,оттекпен ,қосылысының формуласын құрыңдар. 2. Ас содасының құрамы 27,38% Na, 1,19%H, 14,29%C және 57,14% оттектен тұрады. Осы заттың ,,,,,,,,молекулалық формуласын табыңдар. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) Mg + O2 = MgO; б) Ai + HCI = AICI3 + H2; 4. Мына атомдар санын мольмен өрнектеңдер: а) 12,24•1023 атом ,кальций; ә)3,01•1023 атом оттек; ,,,,,,,,б) 6,02 •1023 атом көміртек; 5. Массасы 4,4г азот (І) оксиді бар. Осы заттың: а) мөлшерін; ә) молекула санын есептеңдер. 8-сынып Бақылау жұмысы 1-нұсқа: Мына қосылыстардағы элементтердің валенттігін анықтаңдар: NH3, P2O5 , CrO3 , H2S , ,SO3; 2. Мыс (І) және мыс(ІІ)оксидтерінің құрамындағы мыстың массалық үлестерін пайызбен есептеңдер. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) AgCI = Ag +CI2; ә) K + O2 = K2O; б) Fe + HCI = FeCI2 + H2; 4. 7H, 3CaO, 5H2 белгілері нені көрсетеді? 5. Массасы 6г магний жанғанда қанша грамм магний оксиді түзілетінін есептеңдер. 2-нұсқа: 1. Төмендегі қосылыстардың: а) кальций мен хлор; ә) азот(V) пен ,оттек; б) алюминий мен ,оттек; ,,,,,,, в) натрий мен ,,,,,,,күкірт (ІІ) формуласын құрыңдар. 2. Мына әктастың CaCO3 құрамындағы әр химиялық элементтің ,массалық үлесін табыңдар. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) Fe(OH)3=Fe2O3 + H2O; ә) Na + CI2 = NaCI; б) Na+H2O = NaOH + H2; 4. Бір атом темір мен үш атом хлордан, екі атом алюминий мен үш ,атом оттектен, бір ,атом ,,,,,,,,фосфор мен бес ,атом хлордан тұратын күрделі заттардың молекулалық формуласын құрыңдар. 5. Массасы 6,2г фосфор жану үшін қанша моль оттек газы О2 қажет болатынын есептеңдер. 3-нұсқа: 1. Валенттіктері 1-ден 7-ге дейін өсу ретімен орналасқан мына: Na,,Mg, AI, Si, P, S, CI ,,элементтердің ,,,,,,,,оттекпен ,қосылысының формуласын құрыңдар. 2. Ас содасының құрамы 27,38% Na, 1,19%H, 14,29%C және 57,14% оттектен тұрады. Осы заттың ,,,,,,,,молекулалық формуласын табыңдар. 3. Төмендерілген химиялық реакция теңдеулерін теңестіріп, типтерін анықтаңдар: а) Mg + O2 = MgO; б) Ai + HCI = AICI3 + H2; 4. Мына атомдар санын мольмен өрнектеңдер: а) 12,24•1023 атом ,кальций; ә)3,01•1023 атом оттек; ,,,,,,,,б) 6,02 •1023 атом көміртек; 5. Массасы 4,4г азот (І) оксиді бар. Осы заттың: а) мөлшерін; ә) молекула санын есептеңдер. Сабақты бекіту мақсатында шығарылатын есептер: 8г мыс(ІІ) оксидін алу үшін қанша грамм мыс реакцияға түседі? Нәтижесінде 4 моль сутек алу үшін қанша грам суды айыруға болады? Массасы 6,5г цинк оттекпен әрекеттессе цинк оксидінің қанша зат мөлшерін алуға болады? 1 моль алюминий күкіртпен реакцияға түсу үшін қанша күкірт қажет және түзілген алюминий сульфидінің массасын есептеңдер? Оттегінде 54г алюминий жанған кезде, алынған алюминий оксидінің массасы қандай? Массасы 360г алюминий сульфидін алу үшін, оған жұмсалған алюминий мен күкірттің массасын есептеп шығар. 8г мыс(ІІ) оксидінен мысты жеке бөліп алу үшін, қанша грамм сутегі жұмсалады? 8г сутегі жанғанда түзілетін судың массасы және зат мөлшері қанша? Реакцияға 16г оттегі түскенде судың қандай зат мөлшері шығады? Реакциядан 9г су түзіледі. Реакцияға түскен оттегінің массасын және зат мөлшерін табыңдар. Сабақты бекіту мақсатында шығарылатын есептер: 1) 8г мыс(ІІ) оксидін алу үшін қанша грамм мыс реакцияға түседі? 2) Нәтижесінде 4 моль сутек алу үшін қанша грам суды айыруға болады? 3) Массасы 6,5г цинк оттекпен әрекеттессе цинк оксидінің қанша зат мөлшерін алуға болады? 4) 1 моль алюминий күкіртпен реакцияға түсу үшін қанша күкірт қажет және түзілген алюминий сульфидінің массасын есептеңдер? 5) Оттегінде 54г алюминий жанған кезде, алынған алюминий оксидінің массасы қандай? 6) Массасы 360г алюминий сульфидін алу үшін, оған жұмсалған алюминий мен күкірттің массасын есептеп шығар. 7) 8г мыс(ІІ) оксидінен мысты жеке бөліп алу үшін, қанша грамм сутегі жұмсалады? 8) 8г сутегі жанғанда түзілетін судың массасы және зат мөлшері қанша? 9) Реакцияға 16г оттегі түскенде судың қандай зат мөлшері шығады? 10) Реакциядан 9г су түзіледі. Реакцияға түскен оттегінің массасын және зат мөлшерін табыңдар. Сабақты бекіту мақсатында шығарылатын есептер: 1) 8г мыс(ІІ) оксидін алу үшін қанша грамм мыс реакцияға түседі? 2) Нәтижесінде 4 моль сутек алу үшін қанша грам суды айыруға болады? 3) Массасы 6,5г цинк оттекпен әрекеттессе цинк оксидінің қанша зат мөлшерін алуға болады? 4) 1 моль алюминий күкіртпен реакцияға түсу үшін қанша күкірт қажет және түзілген алюминий сульфидінің массасын есептеңдер? 5) Оттегінде 54г алюминий жанған кезде, алынған алюминий оксидінің массасы қандай? 6) Массасы 360г алюминий сульфидін алу үшін, оған жұмсалған алюминий мен күкірттің массасын есептеп шығар. 7) 8г мыс(ІІ) оксидінен мысты жеке бөліп алу үшін, қанша грамм сутегі жұмсалады? 8) 8г сутегі жанғанда түзілетін судың массасы және зат мөлшері қанша? 9) Реакцияға 16г оттегі түскенде судың қандай зат мөлшері шығады? 10) Реакциядан 9г су түзіледі. Реакцияға түскен оттегінің массасын және зат мөлшерін табың тақырыбы:Оттегі-химиялық элемент,жай зат.Оттектің қасиеттері,алынуы ж/е қолданылуы. мақсаты:химиялық элемент және жай зат ретінде, оттектің қасиеттері,алынуы ж/е қолданылуы туралы білім беру . көрнекілігі:периодтық кесте,“Элементтердің табиғатта таралуы”. сабақтың түрі: аралас сабақ, Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды түгендеу,сабаққа дайындығын тексеру. ІІ.жаңа сабақ. Химиялық элементке сипаттама. 1. Химиялық таңбасы.- O 2. Салыстырмалы атомдық массасы.-16 3. Табиғатта кездесуі. сипаттама беру жоспары: оттегі-жай зат 1. Химиялық формуласы-. O2 2.Салыстырмалы молекулалық массасы.-32 3.валенттілігі-ІІ Түссіз,иіссіз,дәмсіз газ 3.Физикалық қасиеті. Оттегі суда нашар ериді
C +O2 CO2 2CuS + 3O2 = 2CuО+2SО2 S + O2 = SO2 2) металдармен: 2Mg + O2 → 2MgO 5.Қолданылуы.сызба б/а әңгімелеу 6. алу жолдары. Зертханада табиғатта өндірісте фотосинтез ауаны сұйылту арқылы 2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2↑ 2HgO = 2Hg + O2 2КСІО-2КСІ+О2 ІІІ.оқулық б/а тапсырмалар орындау,есептер шығару ІV.Бағалау. Үйге тапсырма беру: § 20-23. 1-7 жаттығулар. Ссабақтың тақырыбы: Оттегінің физикалық қасиеттері, зертханада және өндірісте алу. Сабақтың мақсаты: Білімділік:Оқушыларды оттегінің қасиеттерімен таныстыру. Дамытушылық: зертханада алу әдістерін көрсету.Тәрбиелік: Жек жұмыс жасауға, қорытындылауға тәрбиелеу. Құрал-жабдықтар: Цилиндрлер, шыны пластинка, заттарды жандыратын қасықша, сіріңке, шыра, кестелер: “Газды жинау”, Калий хлораты (Бертолле тұзы) , сутегі асқын оксиді, калий перман- ганаты, күкірт қышқылы, оттегін алуға және жинауға арналған құралдар, шырпы, газометр, сіріңке, газ жанарғысы.Электрондық оқулық Сабақтың түрі. Аралас сабақ. Сабақтың әдіс-тәсілдері: жаңа сабақты игеру, сұрақ – жауап. Тірек білім мен біліктер: Газдарды жинау әдістері, катализатор. Сабақ барысында оттегінің қолданылуын, табиғатта таралуын қайталау мақсатында бірнеше сұрақтарға жауап алынады. 1.Қандай қасиеттеріне байланысты газ және сұйық күйінде қолданылады? 2Қандай қасиетіне сүйеніп оттегін суды және ауаны ығыстыру арқылы алады? Жаңа сабақты көрнекі тәжірибелер көрсетуден бастау. Оттегін оңай ыдырайтын заттардан алуға болатыны айтылады. Оттегін алу тәжірибе арқылы көрсетіледі. Тәжірибе мына тәртіппен жүргізіледі: 2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2↑ Оқушыларды тәжірибе жүргізген кезде дұрыс бақылауға, нәтижесін қорытындылауға үйрету керек. Осындай бақылау жүргізуді үйрету үшін газометрге оттегі толтырылады да, оқушыларға “Оттегінің қандай қасиетін бақыладыңдар?”-деген сұрақ қойылады. Одан әрі оттегін ыдыстағы ауаны ығыстыру арқылы жинауды және сынауықтағы суды ығыстыру арқылы жинауды көрсету. Жиналған оттегінде шала жанған шырпыны апарғанда, оның жарық жалын шығарып жанатынын оқушыларға қөрсету арқылы «оттегі жануды қолдайтын газ» екенін түсіндіремін. Ауадағы оттегіне қарағанда, таза оттегінде заттар өте жақсы және тез жанатыны айтылады. Оқушылар заттардың физикалық қасиетіне сипаттама беруді біледі. а)сынауықтағы сутегі асқын оксидін катализатор(өршіткі) салып қыздыру; ә) марганец (IY) оксидін сынауықта қыздыру; б)қоспа дайындау H2O2+MnO2, оттегін алу, тәжірибе нәтижесі қорытын- дыланып, катализаторға анықтама беріледі. Катализаторды бөліп алып, массасы өзгермегенін көрсету керек. Бертолле тұзынан да оттегін алғанда өршіткі қолданылады. Қорытынды ретінде мынадай сұрақтар беріледі: 1. Оттегін басқа қандай заттардан алуға болады? 2. Неліктен оттегі газы суды ығыстыру арқылы жиналады? 3. Неліктен оттегі газы ауаны ығыстыру арқылы жиналады? Үйге тапсырма беру: § 21. 1-8 жаттығулар. Сабақтың тақырыбы. Оттектің химиялық қасиеттері. Жану. Сабақтың мақсаты. Оттектің химиялық қасиеттерімен таныстыру. Жану, баяу тотығу реакцияларымен таныстыру. Құрал-жабдықтар. Күкірт, фосфор, көмір, құм, фосфор (V) оксиді, әк суы, болаттан жасалған қалам, оттегі толтырылған газометр. Сабақ барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі. Өткен сабақты қайталау 1. Валенттілік бойынша оксидтердің формуласын құрып, аттарын атау. Мысалы: мырыш (II), күкірт (IY,YI), мыс Cu(I,II),хром Cr (III,YI), фосфор Р (III,Y), магний Mg (II), т.б. ІІ.Жаңа сабақ. 1. Химиялық қасиеті. Оттегі жай заттармен күрделі заттармен 1)Бейметалдармен: C +O2 CO2 қышқылдық оксидтер 2CuS + 3O2 = 2CuО+2SО2 S + O2 = SO2 2) металдармен: 2Mg + O2 → 2MgO негіздік оксидтер 2.Жану реакциялары д/з реакция кезінде жылу бөлініп,жарық шығара жүретін реакциялар. ІІІ.Сабақты пысықтау оқулық б/а тапсырмалар орындау,есептер шығару 1. 1. Төмендегі заттармен оттегінің арасындағы реакция теңдеулерін жазыңдар: а) темір (III); ә) күкірт (IY); б) көмір (IY); в) (Y). Реакция нәтижесінде түзілген күрделі заттың атын ата; химиялық реакция типін көрсет, реакция жүру жағдайын атаңдар. оқулық б/а тапсырмалар орындау,есептер шығару№5,6,7. 123 бет ІV.Бағалау. Үйге тапсырма беру: § 33 №3,41-7 жаттығулар. Мысалы: 1) мыс (Cu) оттегінде жанғанда мыс (II) оксиді (CuO); 2) кремний (Si) оттегімен әрекеттескенде кремний (IY) оксиді (SiO2 ); 3) металл (Ca) оттегінде жанғанда кальций оксиді (CaO); 4) магний ауада жанғанда – магний оксиді; 5) натрий ауада жанғанда ақ ұнтақ-натрий оксиді Na2O түзіледі; 6) сутегі(H)мен оттегінің қоспасын жандырғанда қопарылыс береді де,су пайда болады. Үйге тапсырма беру. §22. 5-9 жаттығулар. №4 Сарамандық жұмыс Сабақтың тақырыбы: «Оттегін алу және оның қасиеттері» Жұмыстың мақсаты: оқушылардың оттегін алу және оның химиялық, физикалық қасиеттері туралы білімдерін бекітіп, ауаны, суды ығыстыру арқылы газ жинау іскерлігін қалыптастыру. Жұмысқа қажетті құралдар мен реактивтер: пробирка бекітетін қалақшасы бар темір штатив, спиртшам, газ жүретін түтігі бар тығын, 5 пробирка, оның үшеуі тығынмен тығыз жабылған шыра, кішкене мақта, ортасына дейін суы бар кішігірім конус, ұшына көмір бекітілетін жіңішке сым, 0,5 г калий перманганаты, әк суы. Жұмыс барысы: Алдымен оқушылар оқулықта көрсетілгендей оттегін алатын құрал жинап, оның ауа жібермейтіндігін тексеру керек. Сынауыққа калий перманганатын салып, қыздырған кезде газ жүретін түтікке кетпес үшін, алдына бос қылып мақта қою керек. Газ жүретін түтіктің үшін оттегі жинайтын /стақан, сынауық/ ыдыстың түбіне дейін жеткіземіз. Оттегі аудан сәл ауыр болғандықтан, біртіндеп ауаны ыдыстан ығыстырады. Оттегі ыдысқа толғанын білу үшін тұтанған шыраны ыдыс аузына жақындатқанда шыра лып етіп жанады. Оттегінің суда ерігіштігі нашар болғандықтан оны суды ығыстыру арқылы да жинауға болады. Ол үшін 25-суреттегідей құрал жинап қолданамыз. Сеңгелге суға толған екі сынауыққа салып қоямыз.Калий пермаганты салынған сынауықты сәл қыздырып, газ жүретін түтіктегі ауа шыққаннан кейін оны су астындағы сынауыққа кіргізіп, сынауықтың түбін жоғары қаратып ұстаймыз. Оттегі суды ығыстырып, сынауыққа жиналады. Су астында сынауықтың аузын тығынмен жауып, сеңгелден аламыз. Қыздыруды тоқтатпай түтікті судан алу керек, себебі, су калий перманганаты салынған сынауыққа дейін кетіп, қызған сынауық сынуы мүмкін. Сымға бекітілген көмірді спиртшамды қыздырып оттегі бар сынауыққа кіргізгенде, ол жарқырап жанады. Байқалған құбылыстарды оқушылардың табиғаттану пәнінен алған білмдермен ұштастыруға болады. Төмендегідей сұрақ беріп, алған білімдерін бекіткен дұрыс: а) оттегінің қандай физикалық қасиеттерін байқадыңдар? ә) қандай химиялық қасиеттерімен таныстыңдар? б)оттегін ауаны және суды ығыстыру арқылы жинау себебін түсіндір. Ескерту: оттегін сутегі асқын оксидімен де алуға болады. Сарамандық жұмыс төмендегі жоспармен өту керек. І. Жұмысты жүргізуге берілетін оқытушының нұсқауы. ІІ. Оқушылардың сарамандық жұмысты жүргізуі: а) оттегі алуға арналған құралды жинау ә) құқралдың ауа өткізбейтіндігін тексеру б) оттегінің жиналғанын дәлелдеу (жаңа жанған шырамен) в) көмірдің оттегімен әрекеттесуі Ш. Жұмысты жазбаша қорытындылау. Үйге тапсырма беру: Қайталау. Күні Сабақтың тақырыбы. Оксидтер. Олардың аталуы. Тотығу. Сабақтың мақсаты. Білімділік: Оксидтермен, жану ұғымымен таныстыру. Дамытушылық: Оксидтердің формуласын құрастырып, аттарын дұрыс атауға дағдыландыру. Тәрбиелік: ғылымға, пәнге қызығуға тәрбиелеу. Құрал-жабдықтар. Оқушылар үстелінде: оксидтердің үлгілері – мыс(II) оксиді, магний оксиді. Тірек білім мен біліктер. Жану оксидтер, жай зат, күрделі зат, химиялық реакция теңдеуін құру білігі, реакцияларды салыстыру, валенттік бойынша оксидтердің формуласын құру. Сабақ барысы: Өткен сабақты қайталау мақсатында оқушыларға тапсырма беруге болады:. 1. Неліктен оттегі газы суды ығыстыру арқылы жиналады? Неліктен оттегі газы ауаны ығыстыру арқылы жиналады? Зертханада оттегін қандай приборда сақтайды? Оттегін зертханада қандай заттардан алады? Өнеркәсіпте оттегін қалай алады? Калий перманганатынан алу реакция теңдеуін жаз. Калий хлоратынан алу реакция теңдеуін жаз. Өршіткі дегеніміз не? , Сұрақтар талданғаннан кейін “Оксидтер үлгілері мен танысу” деген зертханалық жұмыс жүргізіледі, кесте толтырылады. Содан соң, оксидтер құрамына көңіл бөлу керек. Оксидтердің екі түрлі ерекшелігі бар: сандық және сапалық құрамы. Біріншіден, оксидтер тек екі элементтен тұрады, бұл сандық құрамы. Екіншіден, құрамында оттегінің болуы бұл сапалық құрамы, яғни барлық оксидтердің құрамында екі элементтің біреуі оттегі болатынын оқушы нақты білу қажет. Сөйтіп, оксидтерге анықтама беріледі. Оксидтердің күрделі заттарға жататынын осы жерде тоқталып кеткен жөн.Мұғалім мына ұғымдардың оксид, оксидтер класы, күрделі зат байланы сына көңіл бөледі. Әр түрлі оксидтер жиыны оксидтер класын құрайды. Ал оксидтер класы басқа кластармен қосылып, күрделі заттар жиынтығы екені айтылады. Оксидтер класын, оның құрам ерекшелігін жақсы түсінуі үшін оқушылардың өздігінен жұмыс істеуін ұйымдастыруға болады. Мысалы: төменде берілген формулалардан оксидтерді теріп жазыңдар: HCl, NaOH, CaO, ZnO, SО2 , HСІ, NaOH, H2S , K2 O, Fe2 O3 , ZnS. Тотығу реакциясына жай заттардың оттегімен қосылуы жататынын айта келіп, күрделі заттар да тотығатынын, бірақ олар реакцияның басқа типіне жататынына көңіл бөлген жөн. Күрделі заттар жанғанда реакция жүру ерекшелігіне, заттар түсінің, иісінің өзгеруіне қарап, алынған заттардың құрамын тұжырымдайды. Мысалы: а) бұзылған жұмыртқаның иісі баргаз (H2S) жанғанда реакцмя нәтижесінде күкірт (IY) оксиді мен судың түзілуі. Осы реакцияның ерекшелігі қандай? ә) сынап сульфидінің қара ұнтағы тотыққанда екі зат алынды. Олар қызғылт түсті зат пен өткір иісті газ. Бұл қай заттар? Реакция теңдеуін жаз. Тапсырманы орындау барысында оқушы әр уақытта реакцияларды салыстыра білуге, түсіндіруге, тұжырымдауға, қорытынды жүргізуге үйрену керек. Сабақты бекіту мақсатында мынадай тапсырмалар береміз: 1. Силанның SiH және сынап сульфидінің HgS тотығу реакциясының теңдеуін жазу. 2. Валенттілік бойынша оксидтердің формуласын құрып, аттарын атау. Мысалы: мырыш (II), күкірт (IY,YI), мыс Cu(I,II),хром Cr (III,YI), фосфор Р (III,Y), магний Mg (II), т.б. Үйге тапсырма. §23. 1,4,5-жаттығулар. Күні Сабақтың тақырыбы: Оттегінің табиғаттағы айналымы. Оттегінің қолданылуы. Сабақтың мақсаты: Оттегінің табиғаттағы айналымы мен қолданылуы, тірі табиғаттағы және өндірістегі маңызын түсіндіру. Құрал-жабдықтар: “Оттегі” кинофильмі, “Элементтердің табиғатта таралуы”, “Оттегінің қолданылуы” деген кестелер. Электрондық оқулық. Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақтың әдіс-тәсілдері: есептер шығару, сұраққа жауап. Пәнаралық байланыс: биология, география Тірек білім мен біліктер: Оттегінің қасиеттері, реакция теңдеуін жаза білу, массалық үлесін табу. Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оксидтердің құрамын қайталау мақсатында төмендегі тапсырмаларды орындатамыз. Мұнда оқушыларда валенттілік, күрделі зат, оксидтердің класқа бөліну ұғымдарын дамыту кезделген. 1.Берілген формулалардың оксидтердітеріп жазып, аттарын атаңдар. H2SO4 , Al2O3 , NaOH, K2SO4 , SiO2 , CH4 , MgO NaCl, SO2 , KNO3 ,Fe2O3 , SiO2 ,SiH4 , KOH. H2SO3 , KCl, H2O, CH4 , P2O5 , NaOH, ZnO. CO2 , Na2SO4 , KNO3,CaO, HCl, Cu, KOH. 2. Мына сызбанұсқа бойынша реакция теңдеулерін жазыңдар: 1-нұсқа 2-нұсқа Mg→MgO Zn→ZnO N2 →N2О5 Al→Al2O3 Na→Na2O H2→H2O Күрделі заттың құрамындағы жай заттың массалық үлесін табуға бірнеше есеп беруге болады. Бұл тапсырма оқушының алған білімін қалыптастыруға, бекітуге көмегін тигізеді. 1. Кварцтағы SiO2 кремнийдің массалық үлесін тап. 2. Мырыш оксидіндегі ZnO оттегінің массалық үлесін тап. Бұл сабақта мұғалім оқушылардың алған білімін жинақтап, оттегінің табиғатта таралуы мен маңызына тоқталады. Оттегінің химиялық элементтердің ішіндегі өмір, тіршілік үшін маңызы зор екенін айту керек. Жай зат ретінде оттегі демалу және процестеріне, ал күрделі зат ретінде судың құрамында кездесуі – тіршілік кезі. Осы орайда халық шаруашылығындағы қолданылуына да тоқталады. Оқушыға оттегінің мысалында қоршаған ортаның бір-бірімен байланыстылығы айтылады. Бұл сабақта кинофильм көруге болады. Фильмнен алған әсерін білу мақсатында және қорытынды жүргізу үшін төмендегідей сұрақтар қоюға болады. 1.Оттегі табиғатта қандай түрде кездеседі? 2.Оттегінің қандай химиялық қасиеттерімен таныстыңдар? Сызбанұсқа бойынша оттегінің қолданылуын, табиғатта таралуын талқылау ,,,,,,,,,,,,керек. Оттегінің техникада өте көп қолданылатыны тоқталады. Үйге тапсырма беру: 24, 2, 4-жаттығулар. Күні Сабақтың тақырыбы: Озон. Оттектің аллотропиялық түр өзгерісі. Озонның табиғатта таралуы. Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оттектің аллотропиялық түр өзгерісі – озонның физикалық қасиеттерін сипаттау, тұрақсыз қосылыс, тез ыдырап, оттекке айналуын және күшті тотықтырғыш екенін түсіндіру. Дамытушылық: табиғатта таралуын, пайдалы жақтарын айту, логикалық ойларын дамыту. Тәрбиелік: ғылымға, пәнге қызығуға тәрбиелеу. көрнекілігі: “Элементтердің табиғатта таралуы” кесте, оттек пен озон молекулаларының модельдері, озонатор приборының суреті . Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақтың әдіс-тәсілдері: түсіндіру.есеп шығару,тірек-сызба Күтілетін нәтиже:озон,оның құрылысы,қасиеті,маңызы жайлы үйренеді. Сабақ барысы: Ұйымдастыру кезеңі. Оттектің табиғаттағы айналымы мен қолданылуы тақырыбын қайталау мақсатында сұрақтар беру: Табиғаттағы оттектің айналуын айтып беріңдер. Оттектің тірі организмдер үшін маңызы қандай? Табиғатта оттек қалай түзіледі? «Орман – планета өкпесі» деген сөз неге байланысты айтылған? Оттектің пайдасы және бүлдіргіштік қасиеттерін айтып беріңдер. Оттек қандай мақсаттарда қолданылады. Жаңа сабақты түсіндіруді мынадай сұрақтан бастаған жөн. 1. Оттектің аллотропиялық түр өзгерісі – озон екенін және физикалық қасиет- терін сипаттаудан бастау. Формуласы – О3 грекше «озо» - иісті газ деген ұғымды білдіреді. ↑,Т(көкшілдеу),И(өзіне тән ерекше),Н2О-да аз ериді, Т=-1120С, Т=-1930С, О2-ден 1,5 есе ауыр. Күшті тотықтырғыш, бояғыш заттарды түссіздендіреді, Оны қолдану арқылы ауыз су мен ағын судағы, бөлме ауасындағы бактерияны жояды. Озон электр зарядтарының әсерінен табиғатта найзағай ойнағанда және ормандарда қылқанды ағаштардың шайыры тотыққан кезде найда болады. Найзағай жаңбырдан соң шығатын ерекше иіс – озонға тән. Тұрақсыз қосылыс: О3 → О2 + О О + О → О2 Аллотропиялық түр өзгерісі дегеніміз не? Анықтама беру. О3 + 2КІ + Н2О = О2 ↑+ І2↓ + 2КОН Озоны бар ауаны калий иодиді ерітіндісіне жіберсе иод бос күйінде бөлінеді. Жаңбырдан соң ауада озон мөлшері 0,00001% болғанның өзінде ауаны тазартып, таза оттекпен демалуға мүмкіндік туады. Озон шамамен 25км биіктікте жер бетіндегі ауа атмосферасын түгелдей қоршаған 2-3 мм қабатша түрінде болады. Атмосферадағы озон қабатының қызметі ерекше, ол Күннен келетін ультракүлгін сәулені жұтып, оның күйдіргіш әсерін азайтады. Оқушы білімін бекіту мақсатымен төмендегідей сұрақтар қойылады: Аллотропия, аллотропиялық түр өзгерісі дегеніміз не? Не себепті оттекті тотығу процесінде, ал озонды бактерияны жою үшін пайдаланады? Озонның түзілуі және оның табиғаттағы маңызы қандай? Озонды лабораторияда қалай алуға болады? Үйге тапсырма беру: §25. 6,7 жаттығу. Күні Сабақтың тақырыбы: Ауа-газдар қоспасы.Атмосфералық ауаны ластанудан қорғау Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларға ауаның құрамы газдардың қоспасы екенін, оның сандық және сапалық құрамын айтып түсіндіру. Дамытушылық: атмосферадағы ауаны қорғау маңызды шараларын аша отырып логикалық ойларын дамыту. Тәрбиелік: ғылымға, пәнге қызығуға, экологиялық тәрбиелеу. Көрнекілігі:тірек-сызба,кесте,оқулық Сабақтың түрі: аралас сабақ. Сабақтың әдіс-тәсілдері: сұрақ-жауап, түсіндіру. Сабақ барысы: 1.Ұйымдастыру, психологиялық дайындық Химиялық элемент оттегі табиғатта қандай түрде кездеседі? Оттегі қандай химиялық қасиет көрсетеді? Тотығу реакциясына қандай реакция типі жатады? Ішінде ауа бар ыдысқа жанып тұрған парафинді енгізіп ыдысты жабатын болсақ не байқалады? Ауа, оттегі,көмір қышқыл газы қай колбада бар екенін қалай анықтауға болады? Тотығу реакциясы дегеніміз не? күрделі заттар жанғанда не байқалады? Жаңа сабақты түсіндіру:Ауа құрамын анықтайтын ерте кезден белгілі тәжірибені қайталайық. Іші ауамен толтырылған қалпақ 21-суреттегідей суға төңкеріледі. Фосфорды темір қасыққа салып жағып, қалпақтың ішіне орнатады. Фосфор жанып біткенше қалпақ ішіндегі су жайлап оның 1/5 бөлігіне дейін көтеріледі, өйткені фосформен әрекеттесетін барлық ауа емес, оның құрам бөлігі – оттек газы. Демек, ол көлемі бойынша ауаның 1/5 бөлігн алып тұр. Қалпақ астында қалған газ жануды қолдамайды, өзі жанбайды. Онда тірі организмдер тіршілік ете алмайды. Сондықтан қалған газ «азот» ( грекше тіршілік қолдамайды дегенді білдіреді) деп аталады. Демонстрациялық тәжірибе жүргізу: Антуана Лавуазье тәжірибесі. Зат таза оттегінде жақсы жанып, ауада неліктен нашар жанады? Оттегі үлесіне ауаның қанша бөлігі сәйкес келетінін қалай білуге болады? Тәжірибе қорытындысы: ауада оттегі 1/5 бөлігі болады, көлемі 21%,қалған бөлігі қоспа. 1874 жылы Генрих Кавендиш ауа құрамынан азот және оттегін бөліп алды. 1884 жылы В.Рамзай және Д.Рэлея асыл газдарды алды. Жаңа сабақты қорытындылау білімдерін тексеру мақсатында сұрақтар беру: Ауаның қоспа екенін қалай дәлелдеуге болады? 1литр және 0,5литр көлемді колбада қанша мл оттегі болады? Неліктен жанған шырпы төмен қаратылса тез жанып,ал жоғары қаратылса сөніп қалады? Баяу тотығу дегеніміз не? Үйге тапсырма беру: §26. 1-6 жаттығу. Күні Сабақтың тақырыбы. Химиялық реакцияның жылу эффектісі. Сабақтың мақсаты. Білімділік:Эндотермиялық, экзотермиялық реакциялар, жылу эффектісі ұғымдарын түсіндіру.Дамытушылық: Термохимиялық теңдеулерді құрастыру білігін қалыптастыру Тәрбиелік: ғылымға, пәнге қызығуға тәрбиелеу. Тірек білім мен біліктер. Химиялық реакция, зат массасының сақталу заңы, химиялық теңдеулер, энергияның сақталуы және жылу процестері жөніндегі ұғымдар, теңдеуді құрастыру, теңестіру. Сабақ барысы: Жаңа сабақты түсіндіруді мынадай сұрақтан бастаған жөн. 1. Химиялық реакция деген не? 2. Химиялық реакцияның белгілерін атаңдар. Бұл сұрақтарға жауап беру барысында оқушылар химиялық реакцияның жүргенін тек бастапқы заттардың түсінің, исінің өзгеруі, тұнбаның түсуі, газдың бөлінуі сияқты белгілермен қоса жылудың бөлінгені не сіңірілгені арқылы да білуге болатындығын еске түсіреді. 1. Жану дегеніміз не? Баяу тотығу деген не? Бұл сұрақтардың жауабын талдау нәтижесінде оқушылар жану мен баяу тотығу процестері кезінде жылу бөлінеді деген қорытындыға келеді. Бұл қорытындыдан кейін экзотермиялық реакция ұғымы жөнінде түсінік береді, яғни жылу түрінде энергия бөле жүретін химиялық реакцияларды-экзотермиялық реакция дейміз. Егер химиялық реакция энергия бөле жүретін болса сол бөлінген энергияны тиімді пайдалануға болады. Айталық отынның жану кезінде бөлінген энергияны үйді жылытуға пайдаланады, ғарыштық ракетаның жану камерасындағы отыннан бөлінген жылу сол ракетаның жұмысына жұмсалады, т.б. Мүмкіндік болса судың электр тоғымен айырылуын көрсетіп, реакцияның жылуды сіңіре жүретініне де оқушы назарын аударады. Сол сияқты әктастың айырылуы да жылуды сіңіре жүретін реакцияға жататыны айтады. Мұғалім өз ұйғаруы боцынша, зертхана жағдайына, уақыттың жетуіне байланысты бұл екі тәжірибенің екеуін көрсетіп түсіндіруіне болады. Қорыта айтқанда, бұл тәжірибелер көмегімен эндотермиялық реакциялар ұғымын қалыптастырады, яғни энергия сіңіре жүретін реакцияны эндотермиялық реакция дейміз. Бұндай реакциялардың жүруіне қажетті ең басты жағдай-энергия. Сондықтан энергия көзінің болуын қамтамасыз ету керек. Экзотермиялық, эндотермиялық реакциялар түрін өзара салыстыра отырып, жылу эффектісі жөнінде түсінік беріледі. Демек, химиялық реакция көзіндегі бөлінетін не сіңірілетін жылу мөлшерін-жылу эффектісі дейміз. Олай болса химиялық теңдеулер арқылы бөлінген не сіңірілген жылу мөлшерін есептеуге болады. Осы тұста мұғалім оқушылардың физика курсынан алған білімін еске түсіріп, жылу мөлшерінің өлшем бірлігін, калориметрдің не екенін анықтайды. Сондықтан төөмендегідей сұрақтар қоюға болады. 1. Жылу мөлшерінің өлшем бірлігі не? 2. Жылу мөлшерін іс жүзінде қалай өлшейді? Осындай тірек білімге сүйене отырып, төмендегі мысал арқылы термохимиялық теңдеулер жөнінде ұғым қалыптастырылады. 1 г көмірді жаққанда 34,17 кДж жылу бөлінеді. Ал 1 моль немесе 12 г көміртегін жаққанда 410 кДж бөлінеді. Енді осы шама химиялық реакцияның оң жағына қосу (+) белгісі арқылы жазылады. Мысалы: С + О2 = СО2 + 410кДж Сонымен егер теңдеудің оң жағында қосу белгісі арқылы жылу мөлшері көрсетілген болса, ол экзотермиялық реакция екендігін көрсетеді. Ал егер реакция жылуды сіңіре жүрсе, онда химиялық теңдеудің оң жағына сіңірілген жылу мөлшері алу (-) белгісі арқылы көрсетіледі. ,,,,,,,,,,,, Мысалы: 2HgO = 2Hg + O2 - 180 кДж Бұндай жылу эффектісі көрсетілген химиялық теңдеулер термохимиялық теңдеулер делінеді. Мұғалім бұдан әрі химиялық энергия жөнінде, оның энергияның басқа түріне айналуын айта келіп, мысалдар келтіріледі. Бұл ұғымдарды физика курсындағы энергияның сақталуы және айналуы заңына сүйене отырып, түсіндіреді. Оқушы білімін бекіту мақсатымен төмендегідей сұрақтар қойылады: 1. Қандай реакция экзотермиялық деп аталады? 2. Қандай реакция эндотермиялық деп аталады? 3. Жылу эффектісі деген не? 4. Термохимиялық теңдеудің ерекшелігі неде? Үйге тапсырма беру: §27. 1-12 жаттығулар.§29 оқып үйрену. Күні Сабақтың тақырыбы: Оттек. Оксидтер. Жану тақырыбы бойынша бақылау жұмысы №2. Сабақтың мақсаты: Оқушылардың осы тақырып бойынша алған білімде- рін жүйелеу, алған білімдерін тексеру барысында екі нұсқада бақылау жұмы сын жүргізу. Сабақ барысы:Ұйымдастыру кезеңі. Бақылау жұмысын екі нұсқада жүргізу: 1 нұсқа Мына қосылыстардың ішінен оксидтердің формулаларын теріп жазып, оларды атап элементтердің валенттіліктерін анықтаңдар. HCI, CaO, Na2S, CO2, KCI, P2O5, H2S, SO2, H2SiO3, Fe2O3. Мына реакция теңдеулерін аяқтап, теңестір. C + O2= S + O2 = HgO = Ag + O3= Сынап (II) оксидіндегі оттектің массалық үлесін (%) есептеңдер. Мына элементтердің: H, Na, Mg, AI, Ca оксидтерінің формуласын жазып, атауларын атаңдар. Мына оксидтерді: MnO2, MnO3, NO, Mn2O7 халықаралық атаулары бойынша екі тәсілмен атаңдар. 2 нұсқа 1. Мына қосылыстардың ішінен оксидтердің формулаларын теріп жазып, оларды атап элементтердің валенттіліктерін анықтаңдар. NaCI, FeO, K2S, CaO, KCI, Ag2O, H2S, SO2, H2SO3, NO. Мына реакция теңдеулерін аяқтап, теңестір. N2 + O2= P + O2 = CuS + O2 = Cu + O2= Магний (II) оксидіндегі оттектің массалық үлесін (%) есептеңдер. Мына элементтердің: H, Si, Ag, Cu, Ca оксидтерінің формуласын жазып, атауларын атаңдар. Мына оксидтерді: Cr2O3, CrO3, NO2, AI2O3 халықаралық атаулары бойынша екі тәсілмен атаңдар. Үйге тапсырма: Қайталау. Сабақтың тақырыбы. Сутегінің химиялық қасиеттері және оның қолдануы Сабақтың мақсаты. Оқушыларды сутегінің химиялық қасиеттерімен таныстыру. Тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш ұғымдарын қалыптастыру. Экологиялық таза отынның маңызын айту. Құрал –жабдықтар. Мыс/фольга/, мыс оксиді /ІІ/, қорғасын /ІІ/ оксиді, қорғасын, пробиркалар, Кипп аппараты, спиртшам, сіріңке, зертханалық штатив, оттегі толтырылған штатив, оттегі толтырылған газометр, резенке тығыны бар 150мл қалың кабатты колба, суы бар табақша, воронка. Оқушылардың үстелінде мыс /ІІ/ оксиді немесе қорғасын /ІІ/ оксиді, мырыш, тұз қышқылы / хлорсутегі/ газадар алуға арналған құрал, пробирка, спиртшам, сіріңке, пробирка ұстағыш. Тірек білім мен біліктер. Сутегі оның физикалық қасиеті, химиялық реакция. Тотықсыздандырғыш. Өткен сабақта алған білім біліктер тексеру үшін төмендегі тапсырма беріледі. 1. Магний мен тұз қышқылының арасындағы химиялық теңдеуін жаз. Суды ығыстыру арқылы сутегіні жина. 2. Мырыш пен күкірт қышқылын әрекеттестіріп, сутегі алындар. Химиялық реакция тендеуін жаз. 3. Ауаны ығыстыру арқылы сутегіні жина. 4. Сутегіні екі түрлі жолмен алып, реакция тендеулерін жаз. 5. Хлорсутегіндегі сутегінің массалық үлесін есепте. Оқушылар мындай есепті шығарады: екі ыдыс сутегі мен оттегіне толтырылған. Осы газдардың физикалық қасиеттеріне сүйіне отырып, қай ыдыста қай газ екенін табындар? Өткен сабақты пысықтағаннан кейін жаңа материалды оқытуға көшеді. Жаңа сабақты мындай тәртіппен өтіледі. Тәжірибе: а/ сутегінің оттегінде жануы; ә/ Сутегінің тазаағанын тексеру; б/ Сутегінің ауада және оттегінде жануы; Судың түзілуі. Жасалған тәжірибелерден шығатын қортынды: Сутегі –жанғыш зат оттегімен қосып жандырғанда қопарылыс береді. Оқушыларға мынадай сұрақтар қойамыз: Сутегі күрделі заттың құрамында оттегімен әрекеттеседі ме ? Құрамында оттегі бар қандай күрделі заттарды білесіндер? Оқушылар столында мыс оксидінің /ІІ/ қара ұнтағы бар. Сутегімен әрекеттескенде қандай заттар түзілетінін табу үшін орын бсу реакциясын еске түсіру керек. Реакция нәтижесінде мыс бос күйінде бөлінеді . Бұл жерде –тотықтырғыш. Тотықтырғыш ұғымын түсіндіреміз. Тәжірибені жүргізу барысы айтылып түсіндірілгеннен кейін оқушылар зертханалық жұмыс жүргізіледі /оқулық, 113 –бет, 11 –жұмыс/. Реакция теңдеуін құрастырады. Мыс оксиді жоқ болса, темір /ІІ/ оксидін Ғе2О3 алуға болады. Темірдің пайда болуын магнитпен тексереді. Жаңа сабақты оқушылар сутегінің химиялық қасиетімен таныса отырып, мына байланыстарды түсінуі керек. Металл оксиді + сутегі →металл + су Бейметалл + сутегі →күрделі зат Сутегінің қолданылуын түсіргенде мына рекция оқушылардың есіне түсіреді: 2Н2+О2= 2Н2О+ 571,6кДж Сутегі жанғанда көп энегргия беріледі, осы қасиеті неге байланысты? Сутегін таза отын ретінде қолдануға болады. Сутегінің қолданылуы оның қасиетіне байланысты екенін ескере отырып, мынадай кестені ұсынуға болады. Сутегінің қолданылуы мен қасиетінің арасындағы байланыстық
Кестенің оң жағын кітаппен өздігіннен жұмыс істеу арқылы оқушылар өздері толтырылады. Мұғалім жазған жуаптарын тексереді. Үйге тапсырма. §31. 3,4,6 –жаттығулар. Темір /ІІ/, алюминий АІ, литий /Lі/ металдармен тұз қышқылын арасындағы реакция теңдеулерін жазындар. Сабақтың тақырыбы. Қышқылдардың құрамы. Тұздар. Сабақтың мақсаты. Оқушыларды жаңа қышқыл, тұз, индуктор ұғымдарымен таныстыру. Қышқыл қалдығының валеттілігін, тұздардың формуласын мен аттарын уйрету. Құрал жабдықтар.Күкірт қышқылы, тұз қышқылы, фосфор қышқылы, азот қышқылы, т.б. мырыш, магний, сутегі. Оқушы үстелінде: 12 –зертханалық жұмысқа керекті реактивтер мен ыдыстар. Тірек білім мен біліктер: валеттілік, қышқыл, тұз, оксид, қышқыл қалдығының валенттілігі, валенттілігі бойынша тұздарды жаза білу, негізгі қышқылдарды атау. Сабақты әнгімелесу түрінде жүргізуге болады. Ол үшін мұғалім мынадай сұрақтар қойады: 1.Сендерге қандай жай заттар белгілі? 2.Қандай күрделі заттармен таныстыңдар? 3.Төмендегі заттар қандай кластарға жатады?
Сутегінің химиялық қасиетін қайталау мақсатында төмендегі тапсырмалаларды беруге болады. Мына заттардың қайсысымен сутегі әрекеттесед: О2, Н2О, СІ2, СиО, СО2, РвО? Рекция теңдеуін жаз, реакцияның қай типіне жатқызасыздар? 2.Екі газ А және В берілген. А газы Б газында жанғанда бу пайда болады, оны суытқанда түссіз сұйықа айналады, осындай жағдай А газы қыздырылған мыс оксиді /ІІ/ арқылы өткізгенде /жібергенде/ де болды. А және Б газдарын тап. Жоғарыда құбылыстарды түсіндір, реакция тендеулерін жаз. 3. Мырыш пен тұз қышқылын әрекеттескенде алынған газды қатты қыздырған марганец /ІV/ оксиді арқылы өткіземіз. Қандай заттар түзіледі? Реакция тендеулерін жаз, реакцияның қай типіне жататынын көрсет. Қышқылдың құрамын оқып үйрету үшін кесте толтырамыз, онда бес бағна болады, қышқылдың формуласы /1./ қышқылдың аты /2./ қышқыл қалдығы /3/, тұздың осы қышқылы тән тиісті ата /4/, тұзға мысал, оның аты /5/. Мұғалім мына қышқылдардың НСІ, Н2S, Н2SО4,НNО3 формулаларын жазады. Бұл заттарды оксидтерге жатқызуға бола ма? Бұл қышқылдардың құрамында қандай ұқсастық бар? Қышқыл қалдығы ұғымын түсіну үшін сутегі бөліну реакциясын еске түсіру қажет. Мырыш тұз қышқылымен әрекеттескенде сутегі бөлінеді. Неліктен? Реакция теңдеуін бір оқушы тақтаға жазып, реакция нәтижесінде түзілген заттардың құрамын түсіндіреді. Оқушылар өздері қорытынды жасайды: металл қышқыл құрамындағы сутегін ығыстырып шығарады да, тұз түзеді. Тұз құрамына металл және қышқыл қалдығы кіреді. Мысалдар келтіріледі: Тұздың аты бойынша формуласын құрастр немесе берілген тұздың формуласы бойынша атын атаңдар: алюминий хлориді АІСІ3. Валенттілігі бойынша формуласын құрастыр. Сол сияқты темір сульфаты /ІІІ/ Ғе2/SO4/3, кальций нитраты Са/ Na3/2, барий карбанаты ВаСО3, натрий хлориді NaCI, т.б. Мұғалім мынадай сұрақтар қояды. Құрамына қарап қандай күрделі заттарды қышқылдар, тұздар деп атаймыз? Қышқылдарды қандай қасиетіне сүйеніп жіктейміз? Оқушылар өздерінің тұжырымдарын айтады: екі қасиетіне сүйеніп, қышқылдарды екі топқа бөлеміз. Бірінші, сапалық жағы, құрамында оттегінің болу болмауы, екінші, сандық құрамы, қышқылдағы сутегінің саны . Кестені әрі қарай толтыра береміз. Қышқыл қалдығының төбесіне рим цифрмен валеттілігін қоямыз. Мұғалім өзіндік жұмыс ретінде бірнеше тұздардың формуласын жазуды тапсырады: бірнеше қышқылдың натриймен, кальциймен формулаларын жаз, аттарын ата. Қышқылдардың индикаторға әсерін түсіндіру мақсатында зертханалық жұмыс жүргіземіз. Жұмыс нәтижесін кестеге түсіреміз. Қышқылдардың қасиеттері
Жаңа сабақты пысықтау мақсатында бірнеше тапсырмалар орындатамыз. 1.Төменде көрсетілген заттардың ішінен қышқылдардың, тұздардың формулаларын теріп жаз, қышқыл қалдықтарының астын сыз, валенттілігін көрсет:
2.Көмір және кремний қышқылдарының формуласын құрастыр, олардың әрқайсысының қышқыл қалдықтарының валенттіліктері екіге тең. 3. Берілген қышқылдардың, қышқыл қалдығының валенттілігін табындар:
Оқушылар үстелінде: №13жұмысқа тиісті реактивтер мен ыдыстар. Тірек білім мен біліктер: Қышқылдар, тұздар, құрамы, қышқылдың индикаторға әсері. Металдардың активтік қатары. Қышқылдардың құрамы туралы білімін қайталау үшін мынадай тапсырма беруге болады. 1. Қышқылдарға, тұздарға қандай заттар жатады? 2.Тығыны бар екі пробиркада концентрлі хлорсутегі және күкірт қышқылы бар. Оларды қалай айыруға болады? 3.Екі стаканның қайсысында су, қайсысында қышқыл бар екенін қалай айырамыз? 4. Тәжірибе арқылы тұз қышқылының құрамына сутегі элементі бар екенін дәлелде. 5. Азот және фосфор қышқылдарының формуласын жаз, егер азот қышқылының қалдығы NO3 –бір валентті, ал фосфор қышқылының қалдығы -РО4 –үш валентті болса. 6. Қышқыл құрамындағы сутегі жай зат па, әлде элемент пе? 7.Мына заттардың тұздарды теріп жаз, қышқыл қалдықтарының астын сыз, валенттіліктерін көрсет. СиО, НNO3, Н2О, К2SO4, H2SO4, HCI, NaOH, KCI, H3PO4, AIPO4, Mg. Мына заттардың ішінен СиSO4, H2S, H2O, HCI, CиСІ2, H2SO4, Ca3/РО4/2, HNO3, P2O5, HBr, NaOH, H2CO3, Са/ОН/2, Н2SiО3 қышқылдарды теріп жазыңдар, төмендегі кестені толтырыңдар.
Тұз қышқылының лакумус қағазымен сынағаннан кейін /лакумус қызарады/ магний жанқасын салдық. Біраз уақыттан кейін ерітіндісінің түсі неліктен өзгереді? Сұрақтың жауабын талқылағаннан кейін, мырыш пен күкірт қышқылының арасындағы реакция жасап көрсетеміз. Нәтижесі талданады. Барлық металдар сутегін бөліп шығарама? Осы сұраққа жауап ретінде оқушылар қышқылдардың металдарға әсерін негізделген зертханалық жұмыс жүргізеді. Оқушылар мыспен реакция жүрмейтін тәжірибе жүзінде көреді. Реакция теңдеулерін жазып, металдардың активтігін салыстырады да, қорытынды жасайды. Зертханалық жұмысты қорытындылау үшін оқушыларға мынадай сұрақ қоюға болады: 1Фосфор қышқылымен а/ сынап; ә/ алюмиеий; б/ хром әрекеттесе ме? 2.Мүмкін болатын реакциялардың теңдеулерін жазыңдар. жүктеу/скачать 3,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|