І тарау. Жас ұрпақҚА Ұлттық ТӘрбие берудің Әдіснамалық негіздері 1 Ұлттық тәрбиенің көздері

1 сурет. Девианттық мінез-құлықтың негізгі түрлері

Заңға қайшы мінез-құлық

Деструктивті мінез-құлық

Құқықтық іс- әрекеттер

Ішімгерлік,маскүнемдік, нашақорлық, өзін-өзі өлтірушілік, жезөкшелік

Биморальдық мінез-құлық

Асоциалды мінез-құлық

Қылмыс

Зинақорлық, фанатизм, конфор-мизм, мазохизм
2 сурет. Девианттық мінез-құлық формаларын индивидуалдық классификациялау
Негативті ауытқу

Девиация

Нейтралды ауытқу

Позитивті ауытқу

Заң бұзушылық

Қылмыс

Деликт
Моральдық іс-әрекет
Позитивті ауытқулар – бұл қандай да бір жалған нормалардан ауытқу (моральдық және құқықтық). Осындай ауытқулар тек қана қоғамға зиян келтірмейді, ол қарама-қарсы оның прогрессивті дамуындағы жоспарларына пайдалы.
Қылмыс - ол қылмыстық құқықтың қандай да бір нормаларын бұзатын аутқуды айтамыз.
Деликт – бұл қандай да бір норманың құқықтық түрін бұзатын азаматтық, административтік және басқа да ауытқулар.
Девиантты мінез-құлықтың индивидуалды формалары осындай.
Девиантты мінез-құлықтың индивидуалды формалары массалық аутқудың формаларына сәйкес келеді, олар әдебиеттерде мынадай түсініктермен анықталады, «девианттық», «заң бұзушылық», «қылмыскерлік», «деликвенттік», «аморальдық».
Сонымен, девиантты мінез-құлық ( лат. deviatio - ауытқу) - жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс-әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-кұлқы.
Кең мағынасында девиантты мінез-құлық кез келген әлеуметтік ережелерден (мысалы, оның ішінде жағымды: батырлық, аса еңбек-қорлық, альтруизм, өзін құрбан ету, аса үлкен рөл ойнау, жетістіктермен қатар, жағымсыз: қылмыс, қоғамдық тәртіпті бұзу, адамгершілік ережелерін, дәстүрді, әдет-ғұрыптарды аттап өту, өзіне-өзі қол жұмсау және т.б.) ауыт- қушылықты білдіреді.
Ал, тар мағынасында қалыптасқан құқықтық және өнегелік ережелерді тек белінен басып, аттап өту деп түсініледі. Мүндай девиантты мінез-құлық әлеуметтік өмірді ыдыратып, әлеуметтік аномияға әкеп соқтырады. Ол конформизмге қарама-қарсы. Девиантты мінез-құлық әлеуметтік себептері қоғамның мәдени құндылықтары мен оларға қол жет- кізудің әлеуметтік қолдау тапқан құралдарының арасындағы алшақтықта (Р.Мертон), әлеуметтік құндылықтардың, ережелердің, қатынастардың әлсіздігі мен қарама-қайшылықтығында (Э.Дюркгейм). Девиантты мінез-құлыққа жауап ретінде қоғам немесе әлеуметтік топ арнайы әлеуметтік санкциялар қолданып, өз мүшелерін ондай қылықтары үшін жазалайды.
Девианттық мінез-құлық әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы. Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді. Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық, геофизикалық, экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады.

Сонымен бірге әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:

• қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат, салт-дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);

  
  

• тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе, референтті топ,);

  
  

• микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар, басқа да маңызды адамдар).

  
  

Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді:

1. жанұяда берекенің болмауы;

   
   

2. ата-ананың «ерекше» қамқорлығы;

   
   

3. тәрбие берудегі кемшіліктер;

   
   

4. өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;

   
   

5. өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;

   
   

6. сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;

   
   

7. психоактивті заттарды жиі пайдалануы;

   
   

8. агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;

   
   

9. мекемелерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;

   
   

10. балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары

    
    

Кейбір ғалымдар оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады. Оларды жекеше қарастыратын болсақ:

• 
  
  
  
  жүктеу/скачать 0,85 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: