I теоретические основы логопедии



Pdf көрінісі
бет157/249
Дата18.05.2022
өлшемі5,47 Mb.
#143830
түріОқулық
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   249
Басылу кезеңі
(60 жас және одан жоғары) – дауыс аппаратының барлық 
функционалды мүмкіншіліктерінің төмендеуімен сипатталады. Мұндай 
төмендеу жүйке импульстарының өтуінің жас ерекшелігіне байланысты 
өзгеруінің (жүйке қоздырғыштардың жылдамдығының төмендеуі және нерв 
процестерінің қозғалғыштығының шектелуі), дауыс бұлшық еттерінің 
солуының, өкпенің тыныс алу көлемінің азаюының салдарынан пайда 
болады. Кәрілік дауыс акустикалық жағынан төмен диапазонмен, тұрақсыз 
тембрімен, «салдырлаған», «жарықшақтанған» тонымен, төмендеген 
күшімен сипатталады. Бірақ дауысты кәсіби әрекетте белсенді пайдалану 
(актерларда, педагогтарда, вокалистерде) кезінде дауыс аппаратында жас 
ерекшелігіне байланысты айқын өзгерістер байқалмайды. 
Дауыс бұзылуының түрлері 
 
Дауыстың бұзылуы
– дауыс аппаратының патологиялық өзгерістеріне 
байланысты фонацияның бұзылуы немесе мүлдем болмауы. Дауыс 
патологиясын негізгі екі терминмен атайды:
афония
(грекше «а» - теріс 
мағыналы қосымша, «phone» - дауыс) – сыбырлап сөйлеу сақталғанның 
өзінде де дауыстап және қатты сөйлеуге қабілетсіздік. 
Дисфония
(«dis» - 
бұзылу, «phone» - дауыс) – жарым-жартылай дауыс бұзылуы, осы кезде 
афониядан айырмашылығы дыбыс шығаруы сақталынып, бірақ ерекше 
тембр, әлсіздік немесе үзілмелілікпен сипатталады. 
Дауыс аппаратының әр түрлі ауруларына байланысты дауыстың 
бұзылуы ересектерде де, балаларда да кездеседі. Бірақ дауыс 
функцияларының бұзылуы балалар мен жасөспірімдерде жиі кездеседі. 
Ғалымдардың зерттеулері бойынша созылмалы ларингиты бар балалар саны 
көбеюде. Оқушыларды өзіндік жұмысқа тарту, гигиеналық тәртібін сақтамай 
дауыс жүктемесін көтеру дауыс патологиясына әкеледі. Дер кезінде көмек 
алмаған балаларда дауыс аппараты тұрақты олқылыққа ие болады. 
Болашақта бұл мамандық таңдауға әсер етеді, әр түрлі дауыс функциялары 
бұзылған адамдардың санын толықтырады.
Ю. С. Василенконың (1983) мәліметтері бойынша он мың қала 
тұрғындарының үшінде 60 дауыс аппаратының созылмалы ауырулары бар 
адамдар екен, ал дауысқа және сөзге қатысы бар мамандар дауысы бұзылған 


308 
адамдардың 30-40 % құрайды. Әсіресе дауыстың бұзылуы мұғалімдер мен 
тәрбиешілер арасында жиі кездеседі.
Дауыс патологиясын және оны қалпына келтіру тәсілдерін зерттеу 
логопедияның қарастыратын мәселесінің бірі болып табылады. Соңғы 
жылдары дауыс аппаратының бұзылыстарына педагогикалық ықпал ету 
аймағы кеңейіп, фонопедия деп аталды.
Фонопедия — арнайы жаттығулар арқылы көмейдің жүйке-бұлшық ет
аппаратын белсендендіруге және координациялауға, тыныс алуын және 
тұлғасын түзетуге бағытталған педагогикалық ықпал кешені.
Бұл дауыс 
шығарудың физиологиясына, логопедияның негізгі дидактикалық және 
методологиялық қағидаларына негізделген педагогикалық процесс. 
Шеткі табиғи (органикалық) бұзылуы дауыс шымылдықтарының 
фибромасы, папилломасының болуы кезінде туындайды, бұл олардың тығыз 
емес қабысуына әкеліп соғады. Дауыс қарлыққан түр алады, одан да ауыр 
жағдайларда афония дамиды. 
Сонымен, 
дауыс бұзылуына жататындар: афония, дисфония, фонастения.
Дауыстың бұзылуының себептері, механизмі және классификациясы 
Дауыс бұзылуының себептері алуан түрлі: көмей, мұрын қуысы мен 
жұтқыншақтың қосылған жерінің, өкпе, бронх және кеңірдек, жүрек және 
жүрек-тамыр жүйесінің ауырулары, дауыс гигиенасын ережелерін сақтамау, 
есту қабілетінің төмендеуі. Аталған этиологиялық факторлар дауыстың
органикалық және функционалды бұзылыстарына соқтырады. Бірақ дауыс 
бұзылуының осы түрлерінің арасында шек қою өте қиын. Органикалық 
бұзылыстың алғашқы симптомы көмей функцияларының жартылай бұзылуы 
және жеңіл түрде қырылдауы болуы мүмкін, ал функционалды бұзылыстар 
көмейдің ауыр органикалық өзгерістерінің, тиісінше дауыстың созылмалы 
бұзылыстарының себебінің бірі болуы мүмкін.
Дауыстың бұзылуы орталық және шеткі (перифериялық) болып 
бөлінеді. Бұның әр қайсысы органикалық немесе функционалды болуы 
ықтимал. Бұзылыстардың көпшілігі жеке бұзылыс болып келеді. Олардың 
себептері тек дауыс аппаратының әр түрлі өзгерістерінің немесе 
ауруларының пайда болуына байланысты. Бірақ, олар басқа да күрделі тіл 
кемістіктерімен бірге жүруі мүмкін (афазия, ринолалия, дизартрия, тұтықпа 
кезінде).
Дауыс 
бұзылуының 
механизмі 
көмейдің 
жүйке-бұлшық 
ет 
аппаратының өзгеруінің сипатына, бәрінен бұрын дауыс перделерінің 
қозғалуы және тонусына байланысты болады. Ол гипо- немесе гипертонус 
түрінде байқалады. Екеуінің тіркесуі сирек кездеседі.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   153   154   155   156   157   158   159   160   ...   249




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет