Ыбырай Алтынсариннің білім философиясы

Алтынсарин шығармашылығын түсіндіру бүгінгі таңда оңай шаруа емес, өйткені стереотиптер отандық тарихи-философиялық дискурста әлі де бар. Дегенмен, оның шығармашылық мұрасының қазіргі білім беру реформалары аясындағы маңызы орасан зор. Біріншіден, Алтынсариннің тәлім-тәрбие философиясы ұлттық ағартушылық концепциясын қамтығандықтан, тәрбиелік дискурстың теориясы мен тәжірибесінде ұлттық болмыс туралы да, ұлттық және жалпыадамзаттық мүдделерді қалай теңестіру керек деген мәселе де көтерілді. Ұлы Алтынсарин өмір сүріп, қызмет еткен сол заманның тәлім-тәрбиелік жиынтық әңгімесінде ұлттық дәстүрді сақтау мүмкін болды ма? Оның өзі осындай теңдестірілген тәрбие тұжырымдамасын жүзеге асыруға ұмтылды, онда ұлттық-дәстүрлі мазмұн (этикалық) тәрбие процесінің өзіне адамгершілік ұлылығын береді: адам тәрбиені өзінің адамдық болмысының қалыптасуы мен жүзеге асуы деп түсінеді. «Білім – күш», «білім – күш», бірақ өз күш-жігеріңіз өзіңізді өзгертудегі моральдық күш-жігерге айналғанда, өзіңізге билік ету - ойшылдың өзі ұмтылған.

Екіншіден, оның тұжырымдамасының өзектілігі білім беру парадигмасының білім мазмұнын қамтуы қажеттігінде. Біздің заманымыздың соңғы онжылдықтарында оқу-тәрбие процесі осы ең маңызды құрамдас бөліктен – білімнен айырылды. Қазір жоғары оқу орындарында білім беру үрдісі өз бетінше өзін-өзі тәрбиелеумен ауыстырылды, бұл дұрыс емес, өйткені мұғалім мен студенттің жеке тұлға және тұлға ретіндегі терең байланыс қабаты жойылған.

• Алтынсарин тәрбие процесіне үлкен мән берді, өйткені ол мұғалім институтын терең тұлғалық қарым-қатынас орын алатын оқушыға сенім институты деп түсінді.

• Ал, әсіресе, Ы.Алтынсарин үшін діни білім беру мәселесі қиын болды, өйткені әңгіме исламдық білім туралы болды. Қазақ ағартушысы діндегі ең жоғарғы рухани-этикалық мағынаны білген. Тәңір өзі жаратқан дүниеге қатысты бастапқы, біріншілік ретінде Ы.Алтынсариннің көзқарастары бойынша ең жоғары адамгершілік-рухани ізгілікті бейнелеуші. Сондықтан да қазақ ағартушысы молдалар мен мешіт қызметкерлерінің қасиетті имандылығын, оның пікірінше, өздері уағыздаған адамгершілік нормаларына сай келмейтінін қатаң сынға алады. Бұдан мынадай қисынды қорытынды жасауға болады: Ы.Алтынсариннің пікірінше, дінге сенуші адам болмыста да, ойы мен іс-әрекетінде де әдептілік, адалдық, ізгілік туралы ойларды басшылыққа алатын өнегелі жан.