Ыдырыс Айнұр Сағындыққызы Дарья орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

бекіту, музыка аспаптары туралы мағлұматтар беру.

Тақырыпқа қатысты жаңа сөздерді меңгерту.

Дамытушылық: Тіл байлығын дамыту, ой-өрісін кеңейту,

танымдық ізденушілік әрекеттерін дамыту.

тұрғысынан ойлау, деңгейлік саралап оқыту, сұрақ-жауап.

домбыра, қобыз, семантикалық карта, үлестірмелі карточкалар.

-Сәлеметсіңдер ме балалар!

-Бүгін кім кезекші?

-Бүгін ауа-райы қандай?

-Қай мезгіл, қыстың қай айы?

-Аптаның қай күні?

Сабақтың тақырыбы, мақсатымен таныстыру.

Сабақтың эпиграфы: Екі шектің бірін қатты,

Бірін сәл-сәл кем бұра.

Нағыз қазақ қазақ емес,

Нағыз қазақ-домбыра-деп Қадыр Мырзалиев ағамыз

жырлап кеткендей, бүгінгі сабағымыз музыка аспаптары болғандықтан,

сабағымызды күймен ашқым келіп отыр.

Нұрғиса Тілендиевтің «Аққу» күйі орындалады.

Сынып оқушыларын екі топқа бөлу.

1топ «Домбыра»

2 топ «Жетіген»

Әр топ берілген қағазға салалас құрмалас сөйлемнің түрін жинақтап тірек-сызба құру, ауызша кезекпен анықтау.

2 топ. Сүгір Әлиұлы мәтінін мазмұндайды.

-Қазақтың қандай музыкалық аспаптарын білесіңдер?

-Біздің қандай жерлес ақындарды, әншілерді, күйшілерді білесіңдер?

Домбыра- қағып, шертіп ойнайтын ішекті музыкалық аспап.Қазақтың

ән-күй орындаушылық дәстүріне байланысты домбыра аспабының бірнеше түрі бар, олардың тек сырт пішіні ғана емес, ішек және перне соны да әрқилы болып келеді.

Жетіген- шертіп ойнайтын жеті ішегі бар музыкалық аспап. Тиектің

орнына асықтарды пайдаланған. ХХ ғасырда белгілі фольклор зерттеуші

Болат Сарыбаев жетігенді көне көз қариялардың сипаттауы

бойынша құрастырып, қайта қалпына келтірді.

Қобыз- ысқышпен тартылатын, қос ішекті музыка аспабы. Дыбыс ішекті

тырнақтың жағымен басу арқылы шығады.

Сыбызғы- үрмелі көне аспап. Қурайдан, ағаштан, күмістен жасалады. Сыбызғының үні жұмсақ, құлаққа жағымды. Өзінің қарапайымдылығы-

на қарамастан, дыбыс шығару тәсілі өте қиын.

Сазсырнай- саздан жасалған үрмелі аспап. Үні ашық, нәзік болады. Сазсырнай Қазақстан аймағындағы Отырар қаласында жүргізілген қазба жұмыстар кезінде табылған.

Дауылпаз- ұрып ойналатын музыкалық аспаптың бірі. Ол тұтас

ағаштан ойылып жасалады. Бет шанағы терімен қапталады.

Иығына асып алу үшін қайыстан арнайы аспалы бау бекітіледі.

Дабыл- дабылды аспап, доға екі жағынан терімен тартылған.

Бұл аса қатты дыбысты беретін аспап. Ерте кезде дабылды аспаптар

дабыл, дауылпаз және шыңдауыл қазақтар өмірінде кең қолданылған.

Асатаяқ- дауысты аспап. Ол өрнектермен, темірлермен, алқалармен безендірілген, тегіс басты таяқ, ашық қатты дауысы бар.Аспаптың дауысын күшейту үшін бақсылар асатаяқтың басына қойылған қоңырауды пайдаланады.

Ауызсырнай- қазақ халқының үрмелі- уілдекті музыка аспабы. Халық

арасында оның ауызсырнай және қолсырнай деген екі үлгісі сақталған.

Екі жақтаудан тұрады.

Жақтауларының сыртына күмістен немесе сүйектен ұлттық өрнектер жүргізіліп, ортасына дыбыс беретін ойықтар жасалады, оған үн беретін сапалы жұқа металдан тілшелер орнатылады.

Шаңқобыз- темірден немесе күмістен жасалған сүйір тілшесі бар көне музыкалық аспап.

Қылқобыз- әлемдегі ысқышпен орындалатын ішекті аспаптардың атасы, қос ішекті музыкалық аспап.

1-тапсырма. «Ғасырлар сазы» мәтінін оқыту. Құрмалас сөйлемдердің

тұрлаулы мүшелерін тапқызу.

-Тұрлаулы мүшелер дегеніміз не?

2. Құрмалас сөйлемдердің тұрлаулы мүшелерін табу. (тақтамен жұмыс)

1 топ алғашқы құрмалас сөйлемді талдайды.

Мұнда әр музыкалақ аспаптың үнін естуге, ойнау тәсілімен көзбе-көз танысуға мүмкіндік жасалған.

2 топ келесі құрмалас сөйлемді талдайды.

Ішекті аспаптарға домбыра, кобыз, сазген, жетіген, адырна жатқызылса, үрмелі аспаптарға сыбызғы, керней, сазсырнай, уілдек, қамыссырнай, үскірік жатқызылады.

Үн-звук, голос

Көзбе-көз-с глазу на глаз

Жіктелу-классифицировать

Ішекті аспап-струнный инструмент

Үрмелі аспап-духовой инструмент

Дабылды-шулы аспап-тревожно-шумный инструмент

Сарнамалы аспап- заунывный инструмент

-Жақсы, балалар, осы жаңа сөздер бойынша сөз тіркестерін құраймыз.

Мәтінмен жұмыс. Мәтінді бөліп оқыту. Мәтін бойынша бір-біріне сұрақтар қою.

ШАҢҚОБЫЗ.

Шаңқобыз- қазақтың көне музыкалық аспабы. Ол темірден жасалады. Сым темірдің арасына бекітілген тілі саусақпен шалып тартылады.

ХІХ ғасырда шаңқобызды музыкалық аспап ретінде көбіне әйелдер ойнаған. Шаңқобыз халық аспаптар оркестірінде, ансамбльдерде қолданылады әрі жеке де ойналады

Жұмбақ жарысы.

Үш қазық, екі желі, тоғыз ноқта,

Теңселіп тербеледі адам соқса

Шешен тіл, сөзге жүйрік болғанымен,

Не пайда үндемейді адам жоқта.\ домбыра\

Сызылған үні, сүйкімді тілі,

Үрлесең ойнайтын аспаптың бірі.\ сыбызғы\

Ел қорғайтын ерлікке,

Батылдыққа ерлікке

Әуенімен шақырған,

Қандай аспап , балалар?\дабыл\

Жүректі баурар үні бай,

Баршаға ортақ тілі бай. \саз\

ДЕҢГЕЙЛІК ТАПСЫРМАЛАР.

-Әр топқа үлестірмелі тапсырмалар беріледі.

1 топ. Дәурен сабақты жақсы оқиды, өйткені оның жақсы оқу орнына түскісі келеді.\себеп-салдар\ Жолдасым ауырып қалды, сонда да дәрігер шақыртпады. \қарсылықты\

2 топ. Сабақтан соң кітапханаға барамын, не кітап дүкеніне барамын.

\талғаулы\ Айдар бүгін ұстазын алғаш рет көрген еді, сондықтан ол қуанышты сезімде болды. \себеп-салдар\

Музыкалық аспаптарға байланысты сызбаны толтыру.

Топпен жұмыс нәтижесін шығару.

Үйге тапсырма. Үйге 3-тапсырма жазбаша, 4-тапсырма жаттау.

Бағалау.

шығармашылығымен таныстыру, есімшенің жұрнақтарын

қайталау, сөйлесе білуге үйрету;

Дамытушылық: Ауызша, жазбаша тіл байлықтарын дамыту, сөздік

қорларын молайту, логикалық ойлау қабілеттерін

дамыту, шығармашылық пен жұмыс істеу қабілеттерін

арттыру;

құрмет, мақтаныш,сүйіспеншілік сезімдерін оята тәрбиелеу.

Оқушылардың туған елін, жерін, Отанын, қазақ тілін

құрметтеуге сыйлауға тәрбиелеу.

-Балалар бүгін біз қазақ халқының күй өнері шеберлерімен танысып,

есімшені қайталаймыз.

Сабақтың эпиграфы: «Құлақтан кіріпбойды алар әсем ән мен тәтті күй»

А. Құнанбаев.

а) Амандасу

ә) Сыныпты түгендеу.

-Балалар үйге не берілді? -Үйге 97 беттегі 4 тапсырмадағы сөйлемдерді дұрыс құрап, есімшелерін табу. ( Тапсырманың берілгенін оқыту, тапсырманы оқушыларға бөліп оқыту; есімшелерін атату; кесте бойынша есімше жұрнақтарын қайталау.)

Тірек сызба арқылы жаңа сабақты түсіндіру.

Атақты күйшілер

--------------------------------------------------------------

Сағырбайұлы Нұрпейісова Қазанғапұлы

композитор композитор композитор

(1818-1889) (1861-1955) (1815-1862)

«Кішкентай» «Бұлбұл» «Көкейкесті»

«Көбік шашқан» «Әсем қоңыр» «Сылқылдақ»

2. Сөздікпен жұмыс.

Күйші –исполнитель кюя (мелодия на домбре)

Жетілдіру – совершенствовать

Қарапайым – простой

Шаруа отбасында –в бедной семье

Қақпай еркін өсірген – воспитовал свободно

Зеректік – способность

Жеткіз –донеси

Ұсыну – вручить

А) сөздерді сөздік дәптерлеріне жаздырту;

Ә) кезек-кезек оқу;

Б) хормен оқу.

а) әр қатар сөйлемдерді құрастырады

ә) тексеріп қортындысын айту.

ІV. Сабақты бекіту. ( Кестені толтыру)

-Балалар, бүгін сабақта қандай күйшілермен таныс болдыңдар?

-Олар қай жылдары туған?

-Қай жерлерде туған?

-Қандай шығармаларымен таныстық?

-Қай жылдары қайтыс болған?

Сөзжұмбақ шешу

1. 
   Құрманғазының алғашқы ұстазы кім болған? (Ұзақ)
   
2. 
   Дина Нұрпейісованың күйі? (Бұлбұл)
   
3. 
   Дина Нұрпейісова қай жерде туған? (Орал)
   
4. 
   Музей сөзінің аудармасы? (Мұражай)
   
5. 
   Құрманғазы Сағырбайұлының күйі? (Адай)
   
6. 
   Дина Нұрпейісованың әкесінің аты? ( Кенже)
   
7. 
   Тәттімбет Қазанғапұлы қай жерде туған? (Қарағанды)
   
8. 
   Құрманғазы Сағырбайұлы қай жерде қайтыс болған? (Астрахан)
   
9. 
   Дина неше жасында Құрманғазымен танысады? (9)
   
10. 
    Дина Нұрпейісова қай жерде қайтыс болған? (Алматы)