Қыдыршаев indd
шешен сөйлеудің логикасы
жүктеу/скачать 4,53 Kb. Pdf көрінісі
|
Қыдыршаев
| 1.3. шешен сөйлеудің логикасы
Шешендіктану – тілдік қатынастың қилы аспектілерін қамтитын кешенді пән. Шешендік өнерді игеру барысында шешен сөйлеудің логикалық аспектілері өз алдына бір бөлек мәселе. Сондай-ақ бы - лайша жіктеп, тармақтау тым шартты да. Себебі сөз өнерінің барлық элементтері бір-бірімен өте тығыз байланысты. Шешен сөйлей білудің логикалық аспектілерін психологиялық аспектілерден бөле-жара қарау адам псикасының рациональды, эмоциональды арналарының бір-біріне қатыссыздығын білдірмейді. Жалпы шаршы топ алдын - да ауызша сөйлеу өзіндік эмоциональдығымен, көркемділігімен қызықтырары даусыз. Солай десек те, сөзді логикалық тұрғыда ұйымдастыруға арқа сүйенілмесе, ойлаған мақсатқа сай келмесі де ақиқат. Сөйленген сөзде логиканың болмауын психологиялық амал - дармен де, тілдің бейнелілігімен де, дауыс мәнерлілігімен де алма - стыру мүмкін емес. Кез келген сөйленген сөздің тиімділігі, жандылығы алғашқы кезекте оның мазмұндылығымен анықталары сөзсіз. М.Т.Цицеронға сүйенсек, сөйленер сөзде тек негізгі нысан ғана толық әрі жан- жақты қозғалысқа түсіп, жарқырай гүлдене алмақ. Егер де сөйленер сөздің тұғыры шешен жіті танып білген, мұқият меңгерген мазмұнға негізделмесе, онда оның негізгі нысанды сөзбен бейнелеуі бос мылжыңдық болып танылмақ [3,44]. Алайда бір ғана мазмұндылық жағы әлі жеткіліксіз. Бұл ретте: сөз нысаны бірізділікпен өріле баяндалуы тиіс; жекелеген бөлімдері бір-біріне қарсы келмеуі тиіс; басты ой нақты айғақтардың көмегімен дәлелденуі тиіс. Шешен әзірлік мезетінен бастап төмендегі сауалдарға ойлануы тиіс: 1) өз ойын түсінікті етіп қалай жүйелеу керектігі; 2 ) сөз мате - риалдарын қандай үлгіде орналастыруға болатындығы; 3) деректер мен айғақтарды қалай қолдану қажеттілігі. Классикалық риторикаларда бұл «ойлап табу», «орналастыру» кезеңдеріне сәйкес келеді. Ал қазір бұл орайда көбіне-көп «сөйлеуді логикалық тұрғыдан ұйымдастыру» термині қолданылады. де - мек, сөз сөйлеудің сәтті болуы осы арадан басталмақ. Ендеше, шешеннің логикалық мәдениетінің маңызы ерекше. Бұл ұғым арқылы сөйлеу сәтінде шешен ойланысының алуан сапалық белгілері танылады. олардың қатарына: 1) басты идеяның мазмұнын түсінікті, екі ойлылықтан аулақ қалыпта анық ұсынуын; 2) талдау - да қарама-қайшылықтың болмауын; 3) бір ойдан екінші ойға ауы - суда бірізділіктің болуын; 4) айғақтарға сүйене дәлелді баяндауын қосамыз. Бұл арада баса ескерілер тұс - осы сапалық белгілерді /сөздің анықтығы; қайшылықсыздығы; бірізділігі; негізділігі; дәлелділігі/ логиканың заңдарын /тепе-теңдік; қарама-қайшылық; жоққа шығару; жеткілікті негіздеу заңы/ қолдану арқылы қамтамасыз ету мәселесі /4-сызба/. Келесі мәселе – сөз сөйлеудегі шешен іс-әрекетінің түрлі кезеңдеріне сәйкесті логика ілімінің қояр талаптары. Шешен сөйлер сөзінің нысанын, негізгі мәселесін анықтағаннан кейін, оның түсініктілігі, мәнерлілігі, қысқалылығы сияқты талаптар ескеріледі. Сөз сөйлеудің бірізділігін және қарама-қайшылықсыз болу - ын қамтамасыз ету үшін міндетті түрде сөйленер сөздің жоспарын мұқият ойлану керек, оның композициясын қадағалай шегелеу артық емес. жүктеу/скачать 4,53 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|