ІІ. Негізгі бөлім 1 Ғарыштық атаулардың мақал-мәтелдердегі көрінісі

Қазақтың мақал-мәтелдері – көркем әдебиетте сөздің әрін келтіретін, айтайын деген ойдың мағынасын толықтыратын, сонымен қатар ұтымды да ықшам қолданатын әдемі форма. Өйткені бұл – мол тәжірибенің ұзақ уақыт әбден сұрыпталған, екшелген, сыннан өткен асыл түйіні.

Адамның мінезіндегі жат қасиеттер де мақал-мәтелдерде жеркенішті түрде берілген. Халық даналығына баулуда мақалдар мен мәтелдердің тәрбиелік мәні бөлек.

Бұл зерттеуде қазақ халқының ежелден келе жатқан астрономиялық білімдерінің ерекшеліктері баяндалады. Қазақ халқында есепшілер жұлдыздар арқылы ауа-райын болжай білген және мал шаруашылығы мен егіншілікке де қатысты халықтық білімдерін жетілдірген. Зерттеу жұмысында сонымен қатар жұлдыздарға қатысты ырымдар, соған қатысты мақал-мәтелдер келтірілген. Мұнда жұлдыздардың тууы мен батуы қазақ халқының өмірі мен тіршілігінде, шаруашылығы мен дүниетанымдық көзқарастарында ерекше орын алған. Аспан денелері халқымыздың өмір сүруінің факторы болып есептелген. Аспан әлеміндегі жұлдыздың қазақтар өміріндегі орнының ерекшелігі сондай, есепшілер өз жорамалдарын жұлдыздарға қарап болжағаны туралы да қарастырылған.

Ал адам өмірден өтсе, «көктегі жұлдызы сөнді», «жұлдызы жерге ағып түсті» деген әпсана ел ішінде кең тараған болатын. Яғни, мұндай әпсаналық түсініктерді ежелгі анимистік танымнан туындап, қалыптасқан деуге болады.

Қазақ мақал-мәтелдерінде, әсіресе, ғарыштық атауларға байланысты бірліктер көптеп кездеседі. Оның себебі қазақ халқының дүниетанымында біркездегі көшпелі өмір салтында аспан әлемімен «тілдесу», сол арқылы өмір көшін бір арнаға түзеу салты қалыптасқан. Сондай-ақ өздерінің малшылық, бақташылық өмір салтына байланысты, аспан әлемінің әрбір құбылысына (жұлдыздар, өзге де галактикалық құбылыстар) қарап, бағыт бағдар алып отырған.
2. 2 Аспан денелерінің мақал-мәтелдерде кездесуінің шығу тегі

Қазақ халқы ежелден-ақ күн, ай, жұлдыздар бойынша ауа райыны тәуелсіз астрономиялық негізі бар күнтізбе жасаған. Табиғат құбылысының тосын жағдайларынан халқымыздың өмір сүру тәсіліне, мал бағу кәсібі мен диханшылық өміріне байланыстыра отырып жинақталған білім жүйесінің негізінде күнтізбе жасап, оны ежелден пайдаланып келеген. Аспан құбылыстарының қайталану заңдылықтарын бақылау нәтижесінде уақытты есептеудің әр түрлі жүйесін игерген. Дүние жүзіндегі халықтарда көптеген күнтізбелер бар. Календарь атауы – Ежелгі Римді мекендеген латын халқының «календы» деген сөзінен шыққан. Оларды үлкен үш типке жинақтаған. Біріншісі Шәмсия типі, бұл «күнтізбесі» деп аталады, екіншісі Қамариа типі, яғни «Ай күнтізбесі». Мысалы, Хижра мұсылман күнтізбесі. Үшіншісі «Шәмсі қамариа» типі, бұл Күн мен Айдың біріккен күнтізбесі. Мысалы, қытай халқының күнтізбесі. Қазақ, монғол, тибет халқының ескіше күнтізбесі де осы типке жатады. Мұсылман күнтізбесі Хижра – Ай күнтізбесі (қамариа) типіне жатады [1, 51-52 бб.].

Қазақ халқында ежелден келе жатқан сенімдердің бірі – көкке сену. Көк ұғымы – «тәңірі (құдай)» ұғымымен пара-пар болған. Адамның басына қиын жағдай туғанда: «Е, тәңірім қолдай гөр!», «Тәңірім жарылқай гөр!» деген жалбарыну сөздері арналса, біреуге ризашылық «тәңірі жарылқасын», «тәңірі риза болсын» деген сөздермен берілген [2, 200-210 бб.].

Қазақ халқының өзіндік күнтізбелік санаулары болған. Қазақ күнтізбесінің негізгі аспандағы жұлдыздардың тууы мен бату қозғалыстарына орай қалыптасқан. Жұлдыздар тек уақытты белгілеушілер ғана емес, сонымен қатар бағдаршы қызметін де атқарған. Қазақша жұлдыз атауларының ішінде көне түркі заманынан ұмытылмай, атын өшірмей сақталып келе жатқан Жетіқарақшы, Үркер, Сүмбіле, Темірқазық және Шолпан жұлдыздары. Қазақ ен далада жүргенде, табиғат белгілеріне қарап жолын бағдарлап отырған. Баратын жеріне, адаспай жетуіне жұлдыздардың көрсеткен жолы көмектескен. Мәселен, Темірқазық жұлдызын қазақ халқы көшпелі тұрмысында бағдар ретінде пайдаланған. Ол бағдар тек жол бағытын ғана емес, өмір көкжиегін дұрыс тануға дейін ұласады. Темірқазық жұлдызы атауының туындауы да атына сай, қазыққа қағылып байланған, бір орында тапжылмастан тұрады. «Темірқазық түнгі аспанның шырқау биігі – жоғарғы нүктесінде орналасқан.

Кейде Солтүстік жарты шардың осынау орталық жұлдызын Алтын Қазық деп те атайды. Оған Тәңір өзінің аттарын байлайды. Темірқазықтың қасындағы қос жарық жұлдыз – Тәңірдің ақбоз тұлпарлары» [1, 210 -б.], – деген мифологиялық түсініктен темірқазықтың Тәңірге «бағынышты» туған ғарыштық бейне екенін көруге болады. Мәселен, Махамбет жырында кездесетін: Тебінгі теріс тағынбай, Темірқазық жастанбай, Қу толағай бастанбай, Ерлердің ісі бітер ме?! Тіркестері жақсы жасалынған.

Сол секілді өзге де космонимдік атауларға қатысты қазақ тілінде көптеген төмендегідей мақал-мәтелдер қалыптасқан.


Ғылыми жобаның толық нұсқасын жүктеу ақылы.

Ғылыми жобалар жалпы қойылатын талапқа сай дайындалған.

Уорд нұсқасы, аңдатпалар, пікірлері, күнделігі және көрнекі жасалынған тұсаукесері (презентация) ғылыми жобаның құрылымы жүйеленген толық нұсқасын құрайды.

Ол үшін халық банкінің 4402 5735 5419 3229 шотына (ЖСН 750115401055)

Каспий банк депозитіне ЖСН 750115401055 номеріне ақша аударып,

немесе

Qiwi кошелек арқылы 8-701-859-48-75 (телефонға емес) номеріне

2500 теңге аударып, осы номерге телефон соғып, қажетті ғылыми жобаңызды айтасыз немесе saulealt@mail.ru поштасына не ватсапқа түбіртектің сканерленген түрін салып, қажетті ғылыми жоба тақырыбын жазып жібересіз.

Хабар алынысымен Сіздің поштаңызға қалаған ғылыми жобаңыздың толық нұсқасы салынады.

Сондай-ақ, өзіңізде бар ғылыми жобаның толық нұсқасымен айырбас жасауға болады, сіз онымен сайтымыздың толыға түсуіне көмектесесіз!!!

Байланыс телефоны (ватсап) : 8-701-859-48-75 Сауле

1. 
   Қарбыздың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 29 бет
   
2. 
   Қауынның адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 27 бет
   
3. 
   Дәрілік өсімдіктердің емдік қасиеттері ғылыми жоба 44 бет
   
4. 
   Жолжелкеннің емдік қасиеттері ғылыми жоба 20 бет
   
5. 
   Лимон жемісінің таңғажайып әлемі ғылыми жоба 22 бет
   
6. 
   Түймедақтың емдік қасиеттері ғылыми жоба 24 бет
   
7. 
   Бақбақтың емдік қасиеттері ғылыми жоба 22 бет
   
8. 
   Құрма - құнардың қайнар көзі ғылыми жоба 37 бет
   
9. 
   Үкі - киелі құс ғылыми жоба 13 бет
   
10. 
    Шайдың құпия сыры ғылыми жоба 23 бет
    
11. 
    Тотының тоқсан тарауы ғылыми жоба 26 бет
    
12. 
    Әсемдік пен әдеміліктің символы - тауыс құсы ғылыми жоба 18 бет
    
13. 
    Тасбақа - төзімді жануар ғылыми жоба 16 бет
    
14. 
    Судың құпия сырлары ғылыми жоба 27 бет
    
15. 
    Зәйтүн жемісі мен майының адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бет
    
16. 
     Төрт түліктің бірі - сиыр ғылыми жоба 22 бет
    
17. 
    Сахар сабынығылымижоба 23 бет
    
18. 
    Фелинотерапия және мысықтар әлемі ғылыми жоба 26 бет
    
19. 
    Қырғауыл - сезімтал құс ғылыми жоба 18 бет
    
20. 
    Кірпі, менің тікенекті досым ғылыми жоба 14 бет
    
21. 
    Қызылша және оның пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
22. 
    Итмұрынның емдік қасиеттері ғылыми жоба 21 бет
    
23. 
    Алма жемісінің пайдасы ғылыми жоба 30 бет
    
24. 
    Қамыстың тұрмыста және шаруашылықта қолданылуы ғылыми жоба 22 бет
    
25. 
    Ішекқұрттар, олардың адам ағзасына әсері ғылыми жоба 27 бет
    
26. 
    Желден жүйрік жануар ғылыми жоба 20 бет
    
27. 
    Жыл иесі - жылан ғылыми жоба 20 бет
    
28. 
    Жұмбақтар сыры ғылымижоба 18 бет
    
29. 
    Жаңғақ жемісінің қасиеттері ғылыми жоба 22 бет
    
30. 
    Жергілікті жердегі жануарлар мен жәндіктерді емдік мақсатта қолдану ғылыми жоба 27 бет
    
31. 
    Ақсуым - арымдай, Жабағылым - жанымдай ғылыми жоба 26 бет
    
32. 
    Адыраспан - киелі көп ғылыми жоба 16 бет
    
33. 
    Кереметі көп киелі ағаш ғылыми жоба 24 бет
    
34. 
    Құлпынайдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 32 бет
    
35. 
    Ошағанның емдік қасиеттері ғылыми жоба 20 бет
    
36. 
    Таңқурайдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 20 бет
    
37. 
    Қарақаттың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бет
    
38. 
    Мақсырдың пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
39. 
    Күнбағыстың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бет
    
40. 
    Қиярдың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 24 бет
    
41. 
    Қырыққабаттың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 30 бет
    
42. 
    Сарымсақ - сансыз ауруға ем ғылыми жоба 25 бет
    
43. 
    Пияздың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
44. 
    Шырғанақ (облепиха) жидегінің емдік қасиеттері ғылыми жоба 27 бет
    
45. 
    Қызанақтың адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
46. 
    Анар - жеміс-жидектердің патшасы ғылыми жоба 25 бет
    
47. 
    Жүзім - дертке шипа болатын жеміс ғылыми жоба 23 бет
    
48. 
    Шие жемісінің адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
49. 
    Сәбіз және оның адам ағзасына пайдасы ғылыми жоба 25 бет
    
50. 
    Сан қырлы сырдың иесі, сүлікте емнің киесі ғылыми жоба 16 бет
    
51. 
    Дәруменге бай - асқабақ ғылыми жоба
    
52. 
    Киелі сандар сыры ғылыми жоба
    
53. 
    7 санының қасиеті ғылыми жоба
    
54. 
    Мақал-мәтелдердегі киелі сандардың мәнін ашу ғылыми жоба
    
55. 
    Қазақтың байырғы өлшемдері ғылыми жоба
    
56. 
    Числа в пословицах и поговорках
    

1. 
   Қазақтың ұлттық ағаш ою-өрнегінің этномәдени қызметі ғылыми жоба 28 бет
   
2. 
   Қазақтың ұлттық киім үлгілері ғылыми жоба 25 бет
   
3. 
   Зергерлік әшекей бұйымдар жиынтығы ғылыми жоба 20 бет
   
4. 
   Ата салтым - асыл қазынам (ерулік туралы) ғылыми жоба 17 бет
   
5. 
   Ақ тілеудің белгісі - бата ғылыми жоба 16 бет
   

1. 
   Ә.ҚОҢЫРАТБАЕВТЫҢ ТОТЫНАМА ЕРТЕГІЛЕРІНІҢ ШЫҒУ ТАРИХЫ
   
2. 
   ОРАЗБЕК СӘРСЕНБАЙ КӨРКЕМСӨЗ ШЕБЕРІ
   
3. 
   Қ.ӘБДІҚАДЫРОВТЫҢ МЫҢ БІР ТҮН ЕРТЕГІСІ
   
4. 
   МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРДЕГІ КИЕЛІ САНДАРДЫҢ МӘНІН АШУ
   
5. 
   М.МАҚАТАЕВ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ҰЛТТЫҚ РУХ
   
6. 
   Қ ӘБДІҚАДЫРОВ ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
   
7. 
   ҒАНИТӘРБИЕСІНДЕӨСКЕНҒҰЛАМА
   
8. 
   АЛАШТЫҢАРЫСЫ, ЖАСТАРДЫҢКӨСЕМІ
   
9. 
   ЖАЛЫНДАПӨТКЕНЖАСҒҰМЫР (ҒАНИМҰРАТБАЕВТУРАЛЫ)
   
10. 
    СЫР СҮЛЕЙІ - БҰДАБАЙ
    
11. 
    АЛМА ҚЫРАУБАЕВА - ӘДЕБИЕТТАНУШЫ ҒАЛЫМ, КЕМЕҢГЕР ҰСТАЗ
    
12. 
    Өшпес ән мен тозбас жырдың дүлдүлі(Нартай Бекежанов туралы)
    
13. 
    О.Сәрсенбайдың «Бақыт құсы» повесіндегі диалект сөздер
    
14. 
    Қорқыт туралы аңыз бен ақиқат
    
15. 
    Абай – дана, Абай – дара қазақта
    
16. 
    Қазақ сатирасының бала тәрбиесіне әсері (О.Әубәкіровтың сықақ өлеңдері бойынша)
    
17. 
    Халқына пана болған – Бала би
    

19 Халық даналығына баулудағы мақал – мәтелдердің тәрбиелік мәні

20. Дала академигі Ы.Жақаевтың көркем әдебиеттегі бейнесі

Қазақстан тарихы бойынша

1. 
   Өзгент қаласы және оның Сыр өңірі тарихындағы маңызы ҒЫЛЫМИ ЖОБА
   
2. 
   Қазақ хандығының құрылуы және нығаюы ҒЫЛЫМИ ЖОБА
   
3. 
   Түркі жұртының мұраты – Мәңгілік Ел
   
4. 
   Ұлы Жібек жолының Сыр бойындағы тармақтары
   
5. 
   Шиелі халқының тарихы және әлеуметік жағдайлары
   
6. 
   Ыбырай Жақаевтың ерен еңбек жеңістері – патриотизм үлгісі
   
7. 
   Еңбегімен ел таныған тау тұлға (Ы.Жақаев туралы)
   
8. 
   Ақ күріштің атасы – Ыбырай Жақаев
   

Информатика бойынша

1. 
   ХХІ ғасыр ғылыми техникасы - ұялы телефон. ҒЫЛЫМИ ЖОБА
   
2. 
   Wi-Fi-дың пайдасы мен зияны ғылыми жоба 24 бет
   

Байланыс телефоны (ватсап) : 8-701-859-48-75 Сауле