§ 18. Саяси қысым жағдайында.
Бекамаханов ісі.
1943 ж. кітабы жарық көрді: « ҚазКСР тарихы» Монографиясы – «ХІХ ғ-ң 20-40 ж-ғы Қазақстан» (Кенесары туралы).
1950 ж. желтоқсанда «Правда» газетінде мақала шықты: «Қазақстан тарихын маркстік, лениндік тұрғыдан баяндайық. Автор Бекмахановқа айып тақты: «буржуазиялық ұлтшыл».
1951 ж. Қаз.Коммунистік партия қаулы қабылдады: «буржуазиялық ұлтшыл» деп айыптады.
1952 ж. – сотталды
1954 ж.- бостандыққа шықты. Панкратованың көмегімен.
Бірқатар зиялылар зардап шекті: А.Жұбанов, Жұмалиев, Сүлейменов, Ысмаилов, Кеңесбаев, С.Мұқанов. Ә. Марғұланның көзқарасы «жат» деп танылды. Домбровский - дарынды жазушы, Қазақстанды тастап кетті. Одан басқа Сәтпаев, М.Әуезов.
1950 жылдардан бастап жазалау әдістері өзгерді. Партиядан шығару, қызметтен қуу, жындыханаға жіберу. Мысалы: Хрущевтың кезінде 90 мың адам психологиялық ауруханаларға жіберілді.
Қаулылар
|
Сипаттама
|
«Звезда», «Ленинград» журналдары туралы
|
Қазақстандағы ұлт зиялыларын қудалауының жаңа толқынына жол ашты. 1946 ж. қабылданды.
|
«Қаз КСР ҒА тіл және әдебиет институты-ң жұмысындағы өрескел саяси қателер туралы»
|
Қаз.халқы-ң Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңдегі, әсіресе ХХ ғ-ң басындағы, рухани мұрасын зерттеуге шек қойды. 1947 ж. қабылданды.
|
Хрущев жылымығы ХХ съезден кейін (1956 ж).
Ақталғандар: Асфендияров, Жандосов, Исаев, Мирзоян, Меңдешев, Масанчи, Розыбакиев, Сейфулин, Майлин, Жансүгіров.
Ақталмағандар: Алаш қайраткерлері құқылары қалпына келтірілген халықтар: шешен, ингуш, қалмақ, балқар.
Құқылары қалпына келтірілмеген халықтар: корейлер, немістер, қырым татарлары, месхет түріктері.
§ 19. 1945-65 жж. экономиканың дамуы.
Отын-энергетика
|
Көлік , байланыс
|
Металлургия, машина жасау, химия
|
Жеңіл, тамақ өнеркәсіптері
|
1950 жж. көмір шабу, қопару, вагонға тиеу толық механикаландырылды. Көмір көлемі:1950 ж. - 17,4 млн. т., 1960 ж. - 33,3 млн.т. Бұқтырма СЭС-ы салынды. 1950 жж. одан басқа Өскемен, Алматы, Жезқазған, Қарағанды, Шымкентте салынды. 1950 жж-дан бастап электр станциялар бір орталықтан басқарылатын болды. 1945 ж. Қазақстанда 1,5 млрд квт өндірілді. 1960 ж. 10,6 млрд квт өндірілді. Мұнай өндіру 25 есе ұлғайды.
|
1945 ж. теміржол ұз.-8212 км. 1950 ж. – 12419 км. Белгілі учаскілер Мойынты-Шу (483 км). Ақмола - Павлодар, Өскемен- Зырянов, Мақсат –Ақтау. Тасымал транспорт-ң ішінде теміржол үлесі басым болды. Автомобиль жолдарының ұз.-108 мың км.
|
Бұл салаларға баса назар аударылды. Өскемен қорғасын мырыш комбинаты 1947 ж салынды. Теміртауда металлургия комбинаты салынды. Қарағанды комбинаты металмен Қазақстанда ғана емес, Орта Азия, Сібір, Оралды қамтамасыз етті. Химия өнеркәсібі соғыстан кейін дами бастады. 1950 жж-дан бастап минералды тыңайтқыштар өндіріле басталды (Оңт.Қазақстан, Жамбыл).
|
Цемент зауыттары: Семей, Өскемен, Қарағанды. Ет комбинаттары: Ақтөбе, Шымкент, Жамбыл. Тоқыма ф-ры: Семей, Ақтөбе, Жезқазған. Мақта,мата комбинаттары: Алматы, Шымкент. Ақ-киім тігу ф-сы: Қарағанды. Тері илейтін фабрикалар: Семей, Петропавл, Павлодар, Жамбыл.
|
§20. Әлеуметтік даму (1940-60 жж.)
І. 1950-1960 жж. жұмысшылар саны
1940 ж.
|
634 мың жұмысшы болды. 912 мың шаруа болды.
|
1945 ж.
|
жұмысшылар саны. 1 млн 44 мың (өнеркәсіпте істейтіндер – 304 мың)
|
1960 ж.
|
жұмысшылар саны: 2,2 млн. шаруалар саны: 611 мың
|
1956-1960 жж.
|
767,12 мың жұмысшы мамандығын жетілдірді (58,5%)
|
ІІ. Халық тұрмысы
1947 ж.
|
карточкалық жүйе жойылды.
|
1947 ж.
|
ақша реформасы жүрді. 1/10
|
ІІІ. Жұмысшылардың жалақасы:
жыл
|
Жалақы мөлшері:
|
1940 ж.
|
29,8 сом – жұмысшылар
|
1950 ж.
|
62 сом – жұмысшылар
16,4 сом – ұжымшар мүшелері (4 есе кем)
|
1965 ж.
|
97,4 сом – жұмысшылар
|
1947 ж.
|
Баға 3-4 есе төмендетілді.
|
Өмір деңгейі
Жыл
|
Оқиға
|
1940 ж-дың соңы
|
Тұрғын үй салуға мемлекет тарапынан ақша бөліне бастады.
|
1950 жж-дың соңы - 1960 жж-дың басы
|
Адамдар киім сапасына назар аудара бастады. Көп қабатты үйлер салына бастады.
|
1956 ж.
|
Қызметші, жұмысшы әйелдерге ақылы демалыс 112 күнге ұзартылды.
|
1958 ж.
|
Пәтерлерге газ беріле бастады.
|
1960 жж. басы
|
200 мың пионер лагерьде демалды.
|
1965 ж
|
79 санаторий, 23 демалыс үйі болды.
|
1950-1965 жж.
|
Қассаларда халықтың ақшасы өсті. 88-ден 298-ге дейін.
|
§21. Тың игеру
І. Алғышарттары. Қаулылар.
Жыл
|
Қаулы
|
1949
|
Мал шаруашылығын дамытуға арналған қаулы. Ұжымшарларға 540 мың га жер қайтарылды. 214 млн сом қарыз кешірілді.
|
ІІ. Ауыл шаруашылығының артта қалу себептері:
Шаруа жерден, еңбек құралдарынан шеттетілді.
Материалдық,техникалық жағынан нашар қамтамасыз етілді.
Ауылдағы проблемалар экстенсивті жолмен шешілді.
ІІІ. Әкімшілік шаралар
Республика басшылығы ауысты. Шаяхметовтың орнына Пономаренко келді. (1954-1955)
IV. Тың игеру кезіндегі қоныстану (орыс тілді)
Жыл
|
Келген адамдар саны
|
1954-1955 жж.
|
640 мың адам келді. Олардың 150 мыңы ғана механизатор болды.
|
1954-1960 жж.
|
2 млн. адам келді. Басым көпшілігі славяндар.
|
V. Тың игерушілерге мемлекеттің көмегі
1
|
Тегін көшірілді.
|
2
|
Әр отбасына 500 сом ақша
|
3
|
Әр мүшеге 150-200 сом көмек
|
4
|
Үй салу үшін несие берілді. 10 жылға. (35%-ын мемлекет төледі)
|
5
|
Салықтан босатылды(2 жылдан 5 жылға дейін)
|
VІ. Тыңның алғашқы табыстары
Жыл
|
Табыс
|
1954
|
6,5 млн га жер жыртылды. Одан алынған астық мөлшері 7 млн 650 мың т.
|
1954-1955
|
1 жылдың ішінде 337 астық кеншары құрылды. Кеншарлардың жерлері 10 млн га.
|
1955
|
20 млн 600 мың га жер жыртылды. 4 млн 750 мың т астық алды.
|
1956
|
16 млн т астық алды.( 1 млрд пұт). Ленин орденімен марапатталды Қазақстан.
|
1956-1958
|
4,8 млн га жер жыртылды.
|
VІІ. Тың игерудің азаттары
Есімі
|
Қызметі
|
Довжик
|
Ақмола обл. «Ярославский» кеншарының бригадирі
|
Демеев
|
Қостанай обл. «Павлов» кеншарының механизаторы
|
Музыка
|
Павлодар обл. «Буденный» ұжымшарының комбайншысы
|
Жақаев
|
Қызылорда обл. «Шием» ауд. «Қызылту» ұжымшарының звено жетекшісі. Күріштен рекорд жасады.
|
VІІІ. Тың игерудің аудандары
6 облыс: Ақмола, Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солт.Қазақстан, Торғай, (Арқалық - орталығы)
ІХ. Тың игерудің қорытындылары:
Жағымсыз тұстары
|
Жағымды тұстары
|
Арамтамақтар келді.
Экстенсивті әдіс басым болды.
Топырақ эрозиясы күшейді
Мал жайылымдары тарылды. Сондықтан мал шаруашылығы шығынға ұшырады. (Артта қалды)
Астық өндіру төмендей берді. Алтыншы бесжылдықты (56-60) орындалмауын жасыру үшін 7-і жылдық жоспар қабылданды. (59-65). Өнім өндіру 70 %-ға арттыру көзделді. (іс жүзінде 15 % ғана б-ды)
Демографиялық жағдай келенсіз болды. Мысалы:
Теміртауға 1958 ж. 132 мың адам келді. 1959 ж. 170 мың адам келді.
1959 ж. қазақтар саны 29 % (2 млн 787 мың адам). Қытайдан қазақтар келді (1962-1963): 200 мың адам (Тәтімов).
|
Егіншілік мәдениеті кеңейді. Тұрғын үй кұрылысы кең көлемде жүрді. 15 қала, 86 поселок салынды (1940-1950). 10-даған мың км жол салынды.
|
Х. Мал шаруашылығының жағдайы (1950-1960)
Артта қалу себептері
|
Мал шығыны
|
Үкімет шаралары
|
Әкімшілік –әміршіл жүйенің сауатсыз әрекеттері. Ол басты себеп.
Техникалық жабдықталу төмен болды.
Тың игеру кезінде жайылымдардың тарылуы.
|
1951 ж. 330 мың, ірі қара, 3,2 млн қой, 89 мың жылқы шығын болды.
|
47 ұжымшар және 225 кеңшар ет дайындауға бағытталды. 54-58 ж-ры мал шаруашылығына 52 мың адам жіберілді. 1958 ж. 1239 комсомол бригадасы құрылды. Еңбек озаттары: Семей обл, Қаракөл кеңшарының шопаны Әбжанов, Қызылорда обл, Коммунизм ұжымшарының шопаны Көкеев, Жамбыл обл, Айдарлы кеңшарының шопаны Қуанышбаев. 1965 ж. мал басы 39 млн. жетті.
|
§ 23. Тоқырау жылдарындағы Қазақстан (1965-1985)
Кемелденген социализм тұжырымдамасы. Бұл тұжырымдама 1967 жылы Қазан төңкерісінің 50 жылдығына арналған салтанатты мәжілісте алғаш рет айтылды. Баяндаушы: Брежнев.
КОКП билігінің конституциялық деңгейде заңдастыру 1977 ж-ғы КСРО Конституциясында 6-шы бап қабылданды: «Кеңес қоғамының басты және бағыт беруші күші, оның саяси жүйесінің ұйытқысы - КОКП»
Қазақстан Компартиясының басшылығы: Қонаев- 1960-62; 1964-86. Конституцияның қабылдануы – 1978, сәуір.
§ 24. 1965-1985 ж-ғы ұлт зиялыларының және халықтың наразылығы
І. Қоғамдық ұйымдар
Атауы
|
Сипаттама
|
«Жас тұлпар»
|
1960-шы жж-да құрылды. (1963ж.), Мәскеуде, 800 студентті біріктірді. Ұйымдастырушылары: М.Әуезов, Қадыржанов, Тайжанов.
|
«Жас қазақ»
|
1960-шы жж-да құрылды. Қарағандыда. «Жас тұлпардың» бөлімшесі
|
Тайшұбар
|
1960-шы жж-да құрылды. Семейде. «Жас тұлпардың» бөлімшесі.
|
ІІ. О.Сүлейменовты қудалау.
Кітабы: «АЗ и Я» - 1975 ж. шықты. Кітапханалардан алынып тасталды.
Қудалаған: Суслов
Мазмұны: «Игорь жасағы туралы» жырға тарихи-лингвистикалық талдау жасады.
ІІІ. Халықтың наразылығы, Целинград оқиғалары.
Себептері
|
Салдары
|
КОКП Орт.Комитетінің неміс автономиясын құру туралы шешімі. Авторы: Андропов. Қазақстандағы Комитеттің басшысы – Коркин. Орталығы – Ерейментау. 3 облыс қамтыды:
Павлодар, Қарағанды, Көкшетау.
|
2 күн ереуіл болды. 16 маусым , 19 маусым 1979 ж. Коммунистік басшылар халықты тышынтандырды. Неміс автономиясын құру туралы шешім жүзеге аспады.
|
§ 25. Тоқырау ж-ғы экономика
Өнеркәсіп
І. 1965 ж-ғы шаруашылық реформа (Косыгин)
Сандық көрсеткіштер
|
Нәтижелер
|
Реформаның басталуы – 1965 ж. КОКП ОК қыркүйек пленумында. 1967 ж. Қазақстан бойынша 193 кәсіпорын жаңаша жұмыс істеді. (Бүкіл кәсіпорындардың 10 %-ы). 1970 ж. кәсіпорындардың 80 % -ы жаңаша жұмыс істеді. (Жоспарлаудың жаңа түріне көшті)
|
Шаруашылық реформа сәтсіздікке ұшырады. Себебі: адамдар еңбек құралдарынан, меншіктен, өз еңбегінің жемісінен алыстатылды.
|
ІІ. 1960-1980 жж-ғы ауыр өнеркәсіп
Сала
|
Сипаттама
|
Энергетика
|
1960 жж-да Жамбыл электр станциясы салынды.
1972 ж. – Қапшағай электр станциясы салынды
1970 ж. 34,7 млрд қуат өндірілді.
1984 ж. 74,6 млрд квт қуат өндірілді.
|
Көмір өндірісі
|
1984 жылы 125,5 млн т көмір шығарылды. Одақ бойынша Қазақстан үлесі: 17,6 %
|
Мұнай
|
1965ж. Өзен алғашқы мұнай берді. Маңғыстауда газ өндірілетін зауыт салына бастады.
|
Түсті, қара металлургия
|
1960 жж. салынды:Лениногор мырыш зауыты (Риддер), титан-магний комбинаты Өскеменде. 1970-80 жж. Шығыс Қазақстан мыс - химия комбинаты, Павлодар алюминий зауыты іске қосылды. Қара металлургия бойынша: 1984 ж 24 млн т темір кені өндірілді. «КСРО бойынша Қазақстан елеулі орын алды» мыс, қорғаныс, титан бойынша.
|
Химия өнеркәсібі
|
1960 жж. салынды. Ертіс химия - металлургия зауыты, Атырау мұнай химия зауыты. 1970 жж. Қазақстан КСРО бойынша жетекші орынға шықты сары фосфор өндіруден.
|
Машина жасау
|
1960 ж. Павлодар трактор зауыты , «Ақмоладағы Қазауылмаш», Семейде арматура зауыты салынды. Электротехникалық машина жасау дамыды. Семей кабель зауыты, Өскемен конденсатор зауыты, Кентау трансформатор зауыты, Текелі аккумулятор зауыты.
|
Жеңіл және тамақ өнеркәсібі
|
1960 жж. салынды: Жамбыл былғары аяқ киім фабрикасы. Алматы мақта-мата комбинаты, Қарағанды аяқ киім фабрикасы. Семей, Ақтөбе тоқыма фабрикалары. Тамақ өнеркәсібі жақсы дамыды: Алматы маргарин зауыты, Ақтөбе кондитер фабрикасы салынды. 1970 ж. жеңіл өнеркәсіп Республика өнеркәсібінің 16 % -ын берді.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
