ІІ. Соғыс кезіндегі мәдениет (1941-45)


§ 18. Саяси қысым жағдайында



бет3/3
Дата02.07.2018
өлшемі64,22 Kb.
#45617
1   2   3
§ 18. Саяси қысым жағдайында.
Бекамаханов ісі.

  1. 1943 ж. кітабы жарық көрді: « ҚазКСР тарихы» Монографиясы – «ХІХ ғ-ң 20-40 ж-ғы Қазақстан» (Кенесары туралы).

  2. 1950 ж. желтоқсанда «Правда» газетінде мақала шықты: «Қазақстан тарихын маркстік, лениндік тұрғыдан баяндайық. Автор Бекмахановқа айып тақты: «буржуазиялық ұлтшыл».

  3. 1951 ж. Қаз.Коммунистік партия қаулы қабылдады: «буржуазиялық ұлтшыл» деп айыптады.

  4. 1952 ж. – сотталды

  5. 1954 ж.- бостандыққа шықты. Панкратованың көмегімен.

Бірқатар зиялылар зардап шекті: А.Жұбанов, Жұмалиев, Сүлейменов, Ысмаилов, Кеңесбаев, С.Мұқанов. Ә. Марғұланның көзқарасы «жат» деп танылды. Домбровский - дарынды жазушы, Қазақстанды тастап кетті. Одан басқа Сәтпаев, М.Әуезов.

1950 жылдардан бастап жазалау әдістері өзгерді. Партиядан шығару, қызметтен қуу, жындыханаға жіберу. Мысалы: Хрущевтың кезінде 90 мың адам психологиялық ауруханаларға жіберілді.



Қаулылар

Сипаттама

«Звезда», «Ленинград» журналдары туралы

Қазақстандағы ұлт зиялыларын қудалауының жаңа толқынына жол ашты. 1946 ж. қабылданды.

«Қаз КСР ҒА тіл және әдебиет институты-ң жұмысындағы өрескел саяси қателер туралы»

Қаз.халқы-ң Қазан төңкерісіне дейінгі кезеңдегі, әсіресе ХХ ғ-ң басындағы, рухани мұрасын зерттеуге шек қойды. 1947 ж. қабылданды.

Хрущев жылымығы ХХ съезден кейін (1956 ж).

Ақталғандар: Асфендияров, Жандосов, Исаев, Мирзоян, Меңдешев, Масанчи, Розыбакиев, Сейфулин, Майлин, Жансүгіров.

Ақталмағандар: Алаш қайраткерлері құқылары қалпына келтірілген халықтар: шешен, ингуш, қалмақ, балқар.



Құқылары қалпына келтірілмеген халықтар: корейлер, немістер, қырым татарлары, месхет түріктері.

§ 19. 1945-65 жж. экономиканың дамуы.

Отын-энергетика

Көлік , байланыс

Металлургия, машина жасау, химия

Жеңіл, тамақ өнеркәсіптері

1950 жж. көмір шабу, қопару, вагонға тиеу толық механикаландырылды. Көмір көлемі:1950 ж. - 17,4 млн. т., 1960 ж. - 33,3 млн.т. Бұқтырма СЭС-ы салынды. 1950 жж. одан басқа Өскемен, Алматы, Жезқазған, Қарағанды, Шымкентте салынды. 1950 жж-дан бастап электр станциялар бір орталықтан басқарылатын болды. 1945 ж. Қазақстанда 1,5 млрд квт өндірілді. 1960 ж. 10,6 млрд квт өндірілді. Мұнай өндіру 25 есе ұлғайды.

1945 ж. теміржол ұз.-8212 км. 1950 ж. – 12419 км. Белгілі учаскілер Мойынты-Шу (483 км). Ақмола - Павлодар, Өскемен- Зырянов, Мақсат –Ақтау. Тасымал транспорт-ң ішінде теміржол үлесі басым болды. Автомобиль жолдарының ұз.-108 мың км.

Бұл салаларға баса назар аударылды. Өскемен қорғасын мырыш комбинаты 1947 ж салынды. Теміртауда металлургия комбинаты салынды. Қарағанды комбинаты металмен Қазақстанда ғана емес, Орта Азия, Сібір, Оралды қамтамасыз етті. Химия өнеркәсібі соғыстан кейін дами бастады. 1950 жж-дан бастап минералды тыңайтқыштар өндіріле басталды (Оңт.Қазақстан, Жамбыл).

Цемент зауыттары: Семей, Өскемен, Қарағанды. Ет комбинаттары: Ақтөбе, Шымкент, Жамбыл. Тоқыма ф-ры: Семей, Ақтөбе, Жезқазған. Мақта,мата комбинаттары: Алматы, Шымкент. Ақ-киім тігу ф-сы: Қарағанды. Тері илейтін фабрикалар: Семей, Петропавл, Павлодар, Жамбыл.

§20. Әлеуметтік даму (1940-60 жж.)

І. 1950-1960 жж. жұмысшылар саны

1940 ж.

634 мың жұмысшы болды. 912 мың шаруа болды.

1945 ж.

жұмысшылар саны. 1 млн 44 мың (өнеркәсіпте істейтіндер – 304 мың)

1960 ж.

жұмысшылар саны: 2,2 млн. шаруалар саны: 611 мың

1956-1960 жж.

767,12 мың жұмысшы мамандығын жетілдірді (58,5%)

ІІ. Халық тұрмысы

1947 ж.

карточкалық жүйе жойылды.

1947 ж.

ақша реформасы жүрді. 1/10

ІІІ. Жұмысшылардың жалақасы:

жыл

Жалақы мөлшері:

1940 ж.

29,8 сом – жұмысшылар

1950 ж.

62 сом – жұмысшылар

16,4 сом – ұжымшар мүшелері (4 есе кем)



1965 ж.

97,4 сом – жұмысшылар

1947 ж.

Баға 3-4 есе төмендетілді.

Өмір деңгейі

Жыл

Оқиға

1940 ж-дың соңы

Тұрғын үй салуға мемлекет тарапынан ақша бөліне бастады.

1950 жж-дың соңы - 1960 жж-дың басы

Адамдар киім сапасына назар аудара бастады. Көп қабатты үйлер салына бастады.

1956 ж.

Қызметші, жұмысшы әйелдерге ақылы демалыс 112 күнге ұзартылды.

1958 ж.

Пәтерлерге газ беріле бастады.

1960 жж. басы

200 мың пионер лагерьде демалды.

1965 ж

79 санаторий, 23 демалыс үйі болды.

1950-1965 жж.

Қассаларда халықтың ақшасы өсті. 88-ден 298-ге дейін.

§21. Тың игеру

І. Алғышарттары. Қаулылар.

Жыл

Қаулы

1949

Мал шаруашылығын дамытуға арналған қаулы. Ұжымшарларға 540 мың га жер қайтарылды. 214 млн сом қарыз кешірілді.

ІІ. Ауыл шаруашылығының артта қалу себептері:

  1. Шаруа жерден, еңбек құралдарынан шеттетілді.

  2. Материалдық,техникалық жағынан нашар қамтамасыз етілді.

  3. Ауылдағы проблемалар экстенсивті жолмен шешілді.

ІІІ. Әкімшілік шаралар

  1. Республика басшылығы ауысты. Шаяхметовтың орнына Пономаренко келді. (1954-1955)

IV. Тың игеру кезіндегі қоныстану (орыс тілді)

Жыл

Келген адамдар саны

1954-1955 жж.

640 мың адам келді. Олардың 150 мыңы ғана механизатор болды.

1954-1960 жж.

2 млн. адам келді. Басым көпшілігі славяндар.

V. Тың игерушілерге мемлекеттің көмегі

1

Тегін көшірілді.

2

Әр отбасына 500 сом ақша

3

Әр мүшеге 150-200 сом көмек

4

Үй салу үшін несие берілді. 10 жылға. (35%-ын мемлекет төледі)

5

Салықтан босатылды(2 жылдан 5 жылға дейін)

VІ. Тыңның алғашқы табыстары

Жыл

Табыс

1954

6,5 млн га жер жыртылды. Одан алынған астық мөлшері 7 млн 650 мың т.

1954-1955

1 жылдың ішінде 337 астық кеншары құрылды. Кеншарлардың жерлері 10 млн га.

1955

20 млн 600 мың га жер жыртылды. 4 млн 750 мың т астық алды.

1956

16 млн т астық алды.( 1 млрд пұт). Ленин орденімен марапатталды Қазақстан.

1956-1958

4,8 млн га жер жыртылды.

VІІ. Тың игерудің азаттары

Есімі

Қызметі

Довжик

Ақмола обл. «Ярославский» кеншарының бригадирі

Демеев

Қостанай обл. «Павлов» кеншарының механизаторы

Музыка

Павлодар обл. «Буденный» ұжымшарының комбайншысы

Жақаев

Қызылорда обл. «Шием» ауд. «Қызылту» ұжымшарының звено жетекшісі. Күріштен рекорд жасады.

VІІІ. Тың игерудің аудандары

6 облыс: Ақмола, Көкшетау, Қостанай, Павлодар, Солт.Қазақстан, Торғай, (Арқалық - орталығы)



ІХ. Тың игерудің қорытындылары:

Жағымсыз тұстары

Жағымды тұстары

  1. Арамтамақтар келді.

  2. Экстенсивті әдіс басым болды.

  3. Топырақ эрозиясы күшейді

  4. Мал жайылымдары тарылды. Сондықтан мал шаруашылығы шығынға ұшырады. (Артта қалды)

  5. Астық өндіру төмендей берді. Алтыншы бесжылдықты (56-60) орындалмауын жасыру үшін 7-і жылдық жоспар қабылданды. (59-65). Өнім өндіру 70 %-ға арттыру көзделді. (іс жүзінде 15 % ғана б-ды)

  6. Демографиялық жағдай келенсіз болды. Мысалы:

  1. Теміртауға 1958 ж. 132 мың адам келді. 1959 ж. 170 мың адам келді.

  2. 1959 ж. қазақтар саны 29 % (2 млн 787 мың адам). Қытайдан қазақтар келді (1962-1963): 200 мың адам (Тәтімов).

Егіншілік мәдениеті кеңейді. Тұрғын үй кұрылысы кең көлемде жүрді. 15 қала, 86 поселок салынды (1940-1950). 10-даған мың км жол салынды.

Х. Мал шаруашылығының жағдайы (1950-1960)

Артта қалу себептері

Мал шығыны

Үкімет шаралары

  1. Әкімшілік –әміршіл жүйенің сауатсыз әрекеттері. Ол басты себеп.

  2. Техникалық жабдықталу төмен болды.

  3. Тың игеру кезінде жайылымдардың тарылуы.

1951 ж. 330 мың, ірі қара, 3,2 млн қой, 89 мың жылқы шығын болды.

47 ұжымшар және 225 кеңшар ет дайындауға бағытталды. 54-58 ж-ры мал шаруашылығына 52 мың адам жіберілді. 1958 ж. 1239 комсомол бригадасы құрылды. Еңбек озаттары: Семей обл, Қаракөл кеңшарының шопаны Әбжанов, Қызылорда обл, Коммунизм ұжымшарының шопаны Көкеев, Жамбыл обл, Айдарлы кеңшарының шопаны Қуанышбаев. 1965 ж. мал басы 39 млн. жетті.

§ 23. Тоқырау жылдарындағы Қазақстан (1965-1985)

  1. Кемелденген социализм тұжырымдамасы. Бұл тұжырымдама 1967 жылы Қазан төңкерісінің 50 жылдығына арналған салтанатты мәжілісте алғаш рет айтылды. Баяндаушы: Брежнев.

  2. КОКП билігінің конституциялық деңгейде заңдастыру 1977 ж-ғы КСРО Конституциясында 6-шы бап қабылданды: «Кеңес қоғамының басты және бағыт беруші күші, оның саяси жүйесінің ұйытқысы - КОКП»

  3. Қазақстан Компартиясының басшылығы: Қонаев- 1960-62; 1964-86. Конституцияның қабылдануы – 1978, сәуір.

§ 24. 1965-1985 ж-ғы ұлт зиялыларының және халықтың наразылығы

І. Қоғамдық ұйымдар

Атауы

Сипаттама

«Жас тұлпар»

1960-шы жж-да құрылды. (1963ж.), Мәскеуде, 800 студентті біріктірді. Ұйымдастырушылары: М.Әуезов, Қадыржанов, Тайжанов.

«Жас қазақ»

1960-шы жж-да құрылды. Қарағандыда. «Жас тұлпардың» бөлімшесі

Тайшұбар

1960-шы жж-да құрылды. Семейде. «Жас тұлпардың» бөлімшесі.

ІІ. О.Сүлейменовты қудалау.

Кітабы: «АЗ и Я» - 1975 ж. шықты. Кітапханалардан алынып тасталды.

Қудалаған: Суслов

Мазмұны: «Игорь жасағы туралы» жырға тарихи-лингвистикалық талдау жасады.



ІІІ. Халықтың наразылығы, Целинград оқиғалары.

Себептері

Салдары

КОКП Орт.Комитетінің неміс автономиясын құру туралы шешімі. Авторы: Андропов. Қазақстандағы Комитеттің басшысы – Коркин. Орталығы – Ерейментау. 3 облыс қамтыды:

Павлодар, Қарағанды, Көкшетау.



2 күн ереуіл болды. 16 маусым , 19 маусым 1979 ж. Коммунистік басшылар халықты тышынтандырды. Неміс автономиясын құру туралы шешім жүзеге аспады.

§ 25. Тоқырау ж-ғы экономика

Өнеркәсіп

І. 1965 ж-ғы шаруашылық реформа (Косыгин)

Сандық көрсеткіштер

Нәтижелер

Реформаның басталуы – 1965 ж. КОКП ОК қыркүйек пленумында. 1967 ж. Қазақстан бойынша 193 кәсіпорын жаңаша жұмыс істеді. (Бүкіл кәсіпорындардың 10 %-ы). 1970 ж. кәсіпорындардың 80 % -ы жаңаша жұмыс істеді. (Жоспарлаудың жаңа түріне көшті)

Шаруашылық реформа сәтсіздікке ұшырады. Себебі: адамдар еңбек құралдарынан, меншіктен, өз еңбегінің жемісінен алыстатылды.

ІІ. 1960-1980 жж-ғы ауыр өнеркәсіп

Сала

Сипаттама

Энергетика

  1. 1960 жж-да Жамбыл электр станциясы салынды.

  2. 1972 ж. – Қапшағай электр станциясы салынды

  3. 1970 ж. 34,7 млрд қуат өндірілді.

  4. 1984 ж. 74,6 млрд квт қуат өндірілді.

Көмір өндірісі

1984 жылы 125,5 млн т көмір шығарылды. Одақ бойынша Қазақстан үлесі: 17,6 %

Мұнай

1965ж. Өзен алғашқы мұнай берді. Маңғыстауда газ өндірілетін зауыт салына бастады.

Түсті, қара металлургия

1960 жж. салынды:Лениногор мырыш зауыты (Риддер), титан-магний комбинаты Өскеменде. 1970-80 жж. Шығыс Қазақстан мыс - химия комбинаты, Павлодар алюминий зауыты іске қосылды. Қара металлургия бойынша: 1984 ж 24 млн т темір кені өндірілді. «КСРО бойынша Қазақстан елеулі орын алды» мыс, қорғаныс, титан бойынша.

Химия өнеркәсібі

1960 жж. салынды. Ертіс химия - металлургия зауыты, Атырау мұнай химия зауыты. 1970 жж. Қазақстан КСРО бойынша жетекші орынға шықты сары фосфор өндіруден.

Машина жасау

1960 ж. Павлодар трактор зауыты , «Ақмоладағы Қазауылмаш», Семейде арматура зауыты салынды. Электротехникалық машина жасау дамыды. Семей кабель зауыты, Өскемен конденсатор зауыты, Кентау трансформатор зауыты, Текелі аккумулятор зауыты.

Жеңіл және тамақ өнеркәсібі

1960 жж. салынды: Жамбыл былғары аяқ киім фабрикасы. Алматы мақта-мата комбинаты, Қарағанды аяқ киім фабрикасы. Семей, Ақтөбе тоқыма фабрикалары. Тамақ өнеркәсібі жақсы дамыды: Алматы маргарин зауыты, Ақтөбе кондитер фабрикасы салынды. 1970 ж. жеңіл өнеркәсіп Республика өнеркәсібінің 16 % -ын берді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет