Қылмыстық іс жүргізуді жүзеге асыратын органның заңсыз іс әрекеттерімен келтірілген зияндыөтетін алуға құқығы бар тұлғалар

Негіздер бар болған жағдайда қылмыстықіс жүргізушілік ақтауды қолдану- соттың, қылмыстық ізге түсу органының міндеті. Ақтау негіздері анықталған жағдайда қылмыстық іс сотқа дейінгі іс жүргізудің кез келген сатысында тоқтатылады.

Егер іс сотқа жіберілсе, ал адамдарды сотқа прокурор берсе, ал айыпталушыны ақтау үшін негіздер бар екенін байқаған жағдайда істі соттан басты сот тергеуі басталғанға дейін кері қайтарып алуға және істің жүргізілуін тоқтатуға құқылы. Егер ақтау негіздері сот тергеуі барысында байқалған болса, іске мемлекеттік айыптаушы ретінде қатысушы прокурор айыптаудан бас тартатыны туралы мәлімдеуге міндетті. Қаралып отырған негіздерді соттың байқауы айыпталушыны ақтау үшін көзделген шаралардың қолданылуын қажет етеді.

Ақтау қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-әрекеттерінің салдарынан келтірілген зиянды өтеуге бағытталған шешімдер қабылдауды қамтиды. Сол органның қатарына сот, қылмыстық ізге түсу органдары (прокурор, тергеуші, анықтау органы, анықтаушы.) жатады. Айыпталушыны қылмыстық іс жүргізушілік ақтау үшін негіздердің байқалуы қылмыстық процесті жүргізуші органның іс-әрекеттері заңсыз болғанын білдіреді. Заңдылықтың бұзылуына жол берген органның анықталуы нақты ақтау негізімен, қылмыстық процесссатысымен және қылмыстық іс жүргізу субъектісінің шеңберімен байланысты. Бұзылған құқықты қалпына келтіруге бағытталған өзге де жалғас нысандардың таңдалуы заңдылықтың бұзылуына қандай органның жол бергеніне байланысты. Заңдылықтың бұзылуына жол берген органның анықталуы келтірілген зиянды өтеу көздерін анықтауға ықпал етпейді, бірақ заңдылықтың бұзылуына себеп болған мән-жайларды жою үшін оның маңызы бар.

Қылмыстық іс жүргізушілік ақтау толық немесе ішінара болып бөлінеді (ҚІЖК-42-б). Толық ақтау адамдардың бұзылған барлық құқықтарының қалпына келтірілуін, қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-әрекеттері салдарынан келтірілгензиянныңбарлық түрлерінің толық көлемінде өтелуін білдіреді. Толық ақтау қылмыстық істің тоқтатылуы жүзеге асырылатын айыптаудың көлемімен айқындалады. Егер әңгіме қылмыстық істі айыптаудың бүкіл көлемі бойынша, ҚК-те көзделген, жүктелетін барлық әрекеттер бойынша тоқтату жайында болса, ақтау толық дептанылады. Егер іс ҚІЖК-ң 39-бабында көзделген негіздер бойынша адамға тағылған айыптар бойынша тоқтатылатын болса, ақтау ішінара сипатта болады. Ішінара ақтау келтірілген зиянның заңдылықтың бұзылуына жол берілген мөлшерде өтелуін көздейді. Мәселен, адамға ҚК-ң баптарының жиынтығы бойынша айып тағу, сол баптардың бірі бойынша қылмыстық процесті тоқтату ақтау туралы ережесінің тек айыптаудың іс жүргізу тоқтатылған көлемінде ғана қолданылуына әкеп соғады, бірақ ҚК-ң ақтау күшін негізде көзделмеген бөлігі мен баптары бойынша қылмыстың тоқтатылуына әкеп соқпайды. Басқаша айтсақ, адамға ҚК-ң 3-бабы бойынша айып тағылған. Сол баптардыңбірі бойынша мерзімі ескірген. Мерзімі ескірген қылмыс бойынша ұылмыстық істі тоқтату, сол қылмысқа байланысты заңсыз іс-әрекеттер салдарынан келтірілген зиянды өтеу ішінара ақтауды білдіреді, өйткені өзге қылмыстар бойынша қылмыстық іс одан әрі жүргізілуге береді.

Қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз әс-әрекетінің салдарынан келтірілген зиянның өтелуіне өз құқығымен бостандықтарынан қысым жасалған сезіктілер мен айыпталушылардың айтарлықтай басым бөлігінің құқығы бар. Заңсыз ұстаудың, қамауға алудың, үйде қамауда ұстаудың, қызметке уақытша шектеудің, арнаулы медициналық мекемеге орналастырудың, соттаудың, медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолданудың нәтижесінде келтірілген зиян өтелуге тиіс. Мүліктің зиян республикалық бюджетке толық көлемінде өтеледі. Мұндай зиянды өтеу үшін қылмыстық процесті жүргізуші органның қаншалықты кінәлі екендігінің маңызы жоқ.

Өтелуге тиісті материалдық зиянның мөлшері заңдылықтың бұзылуына жол берген органдар арасында бөлінбейді. Тиісті өтем төлемдерінің түгелдей республикалық бюджеттен төлену үшін мүліктік зиянды өтеуге заңды негіздердің анықталуы жеткілікті.

ҚІЖК-ң 40-бабына сәйкес қылмыстық процесті жүргізуші органның заңсыз іс-әрекеттерімен келтірілген зиянның өтелуіне құқығы бар адамдар бес топқа бөлінген;

1. 
   39-бабына сәйкес қылмыстық іс жүргізушілік ақтауға жататын адамдар.
   

• 
  Өздеріне қатысты қылмыстық іс қозғамауға тиісті, ал қозғалған іс ҚІЖК-ң 40-бабының 2-бөлігінің 2-тармағында көзделген бірқатар негіздер бойынша қысқартылуға тиісті адамдар. Ол негіздер мыналар:
  

Жеке айыптаушының ҚІЖК-ң 33-бабының 1-бөлігінде көзделген жеке айыптау қылмыстық туралы істер бойынша айыпталудан бас тартуы.

• 
  жеке айыптау ісі бойынша жәбірленушінің шағымы болмауына, яки қылмыс дәрменсіз немесе басқаға тәуелді жағдайда не басқа себептер бойынша өзіне тиесілі құқықтарды өз бетінше пайдалануға қабілетсіз адамның мүдделері не басқа адамның қоғамның немесе мемлекеттің елеулі мүдделерін қозғайтын көрсететін белгілер болмауына қарамастан қылмыстық іс қозғау. (қіжк 33-бабы 2-б ) 34-б, 2-бөлігі)
  
• 
  қылмыстық істі ҚІЖК-ң 33-б-ң 2-б-де 34-б-ң 2-б-де көзделген белгілердің болмауына қарамастан қылмыстық ізге түсуді болдырмайтынжағдайлар анықталмаған сәттен кейін тоқтатпастан одан әрі жүргізу.
  

3. 
   Өздеріне қатысты қылмыстық іс рақымшылық ету актісінің шығуына, жасалған қылмыс үшін жаза соған сәйкес қолданылмайтын болуына, сондай-ақ мерзімнің ескіруіне байланысты тоқтатылуына тиісті адамдар. Келтірілген зиянды өтеу үшін аталған негіздер міндетті шарт ретінде қолданғанда қылмыстық ізге түсу, қылмыстық істі қысқартудың тиісті негіздері анықталғанына қарамастан одан әрі жалғастырады.
   

• 
  егер мерзімнің ескеруі анықталуы, қылмыстық ізге түсу жалғастырылатын болса, қылмыстық іс жүргізу заңын қолдану принципі бұзылады.
  
• 
  Егер айыпталушы рақымшылық етуге жататын болып, оның қылмыстық ізіне түсу тоқтатылмаса қылмыстық іс жүргізу заңын адамға қолдану принципі бұзылады.
  
• 
  Қылмыстық процеске заңсыз қатыстырылған адамның рақымшылық ету актісіне немесе мерзімінің ескіруіне байланысты оларға қатысты қылмыстық істің тоқтатылуына келісімі ескірмейді.
  

3. 
   
   
   жүктеу/скачать 34,4 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: