Ильясова гульжахан уалибековна

78 
Кесте 2
– 
Ӛзіндік жұмыстардың түрлері және олардың атқаратын қызметі 
Ӛзіндік 
жұмыстың түрі 
Әдіс-тәсілдері 
Білімдік 
Дамытушылық Тәрбиелік 
1 
2 
3 
4 
5 
Оқулықпен
жұмыс 
Жоспар, тезистер 
құру; 
мәтінді 
қайталап 
айту
қысқаша 
конспект,
реферат, 
қорытынды 
жасау. 
Ғылымның 
эверистикалық 
деңгейіне 
жету.Ғы-лыми 
ұғымды 
меңгеру.Химиялы
қ атауларды есте 
сақтау. 
Ғылыми ұғым-
ды керекті жер 
інде қолдануды 
меңгеру 
Ғылымға деген 
ізденушілікті 
дамыту. 
Ізденушілікке 
тәрбиелеу 
Дәптермен 
жұмыс 
Кәсіптік 
терминология, 
химиялық 
түсініктер, 
заңдар, атаулар, 
формулалар мен 
реакциялар, 
шартты белгілер
, 
сӛздерді жазу 
Атауларды,заң, 
анықтамаларды, 
есте 
сақтау. 
Олардың 
маңызынтүсіну 
Химиялық 
атауларды заң 
дарды, 
анықтамалард
ы, 
меңгеріп 
керекті 
жерінде 
қолдану 
Оқушылардың 
зейінін, 
есте 
сақтауын 
қалыптастырып, 
іскерлікке
тәрбиелеу 
Таратып 
берілетін 
материалдарме
н жұмыс 
Заттар 
мен 
денелерді 
анықтапқарау,кӛр
у оның нәтижесін 
тұжырымдау 
Заттар мен
денелер 
туралы 
ғылыми ұғымды 
меңгеру.
Заттар 
мен 
дене 
лерді 
танып, 
білу. 
Байқап қарау
арқылы
ұқсастықтары 
мен 
айырмашы-
лықтарын табу. 
Ӛздерінқоршаға
н 
заттармен 
денелерді 
сақтауға, 
қорғауға 
тәрибелеу 
Тәжірибелік 
жұмыс 
Оқулықта 
және 
оқу 
құралында 
берілген 
тәжірибелерді 
сабақта және үйде 
жасау 
Тәжірибе 
бойынша 
қортынды 
жасау,нәтижесін-
де 
ғылыми 
ұғымды меңгеру 
Тәжірибе 
нәтижесінде 
меңгерген 
ұғымның 
ғылымилығына 
кӛз жеткізу.Кез 
келген жағдай 
да 
оны 
қолдану
Ұқыптылыққа, 
істеген 
ісіне 
жауапкершілік
пен қарауға 
тәрбиелеу 
Эксперимент 
қою 
Эксперимент 
қойып, 
заттар 
дың 
қасиетін 
және 
құрамын 
анықтау 
Эксперименттің 
нәтижесін қортын 
дылау 
арқылы 
ғылыми ұғым алу 
Экспериментті
ң 
маңызына 
түсі ну, оны 
керекті 
жағдайда 
қолдана білу. 
Ізденушілікке 
тәрбиелеу 
Тапсырмаларды 
орындау 
Ауызша, 
жаз 
баша 
және 
тәжірибе арқылы 
орындау 
Ткориялық және 
практикалық , іс-
әрекеттік 
дағдыны
Ойлау, салыс 
тыру, 
қортынды 
жасау 
Теория 
мен 
практиканы 
байланыстыра 
білуге 

79 
меңгеру 
тәрбиелеу 
2 –кестенің жалғасы
1 
2 
3 
4 
5 
Кӛрнекілікпен 
жұмыс 
Кӛрнекілік 
түрлерін қолдану, 
сипаттау, 
мазмұнын ашу 
Алған 
ұғымды 
кӛрнекілік 
арқылы нығайту. 
Теориялық 
материалмен 
кӛрнекілікті 
байланыстыра 
білу 
Байқағыштыққа 
тәрбиелеу 
Химиялық 
диктант 
Мұғалімнің 
ұсынысы 
бойынша 
химиялық 
диктант жазу 
Белгілі 
тақырыпты 
не 
тарауды меңгеру 
деңгейлерін 
анықтау 
Меңгерген 
білімдерін есте 
сақтау, жатқа 
қолдану 
Іскерлікке 
тәрбиелеу 
Бақылау 
жүргізу 
Қоршаған 
орта 
заттарын 
және 
түрлі химиялық 
құбылыстарды 
бақылау 
Білімді тәжірибе 
мен 
байланыстыру 
арқылы түсіндіру
Алған білімін 
ӛмір 
тәжірибесімен 
байланыстыра 
білу 
Байқағыштыққа 
тәрбиелеу 
Шығармашылы
қ жұмыс 
Ӛз қалауымен 
не 
мұғалімнің 
ұсынысымен 
ғылыми жоба 
орындау 
Оқушының 
шығармашылық 
деңгейін дамыту 
Ғылыми 
жұмыспен 
айналысу
дағдыларын 
қалыптастыру 
Шығармашы- 
лыққа тәрбиелеу 
Қорыта айтсақ, жалпы білім беретін мектептегі жаңа мазмұнда оқытудың 
негізгі талабыоқушының ӛз деңгейіне лайықты құзыреттіліктерін 
қалыптастыруды жүзеге асыру болып отыр. Ал, құзыреттілік бұл тиянақты 
және саналы меңгерген білім арқылы ғана жүзеге асатыны белгілі. Сондықтан 
да, берілітін білім мазмұны мемлекет тапсырыстарын, оқушының қажеттілігін 
қанағаттандыратын, шешуші құзыреттіліктерін қалыптастыратындай дәрежеде 
болуға тиіс. Әр оқушының ӛздігінен жұмыс істеуіне, жеке қабілеттілігін 
ашуға мүмкіндік туғызылады. Ӛзіндік жұмысты орындай білген оқушы 
мәселені шешуде кездескен қиыншылықтарды жеңуге дағдыланады. Ӛзіндік 
жұмыстар орындау нәтижесінде ӛз бетімен дами алатын, қиындықтарды жеңе 
білетін, білімін қажетті жерінде қолдана алатын, ӛзін қоршаған дүниемен 
қарым-қатынасқа түсе алатын, белсенді, білімді, танымдық құзыреттіліктері 
қалыптасқан жеке тұлға тәрбиеленеді. Осыған сәйкес ӛзіндік жұмыстың 
түрлерімен атқаратын қызметін 2 кестеде келтірдік. 
 
2.3 
Бейорганикалық химия оқулығы мен оқу құралын
байланыстыра 
пайдаланудың 
тиімді 
әдістерін 
 
тәжірибелік 
– 
экспериментке қою және оның нәтижесі. 
Қазақстан 2030 стратегиялық бағдарламасы білім берудің ұлттық 
моделінің қалыптасуын және Қазақстанның білім беру жүйесін әлемдік білім 
беру кеңестігіне кіріктіруді кӛздеп отырғандығы белгілі
. 
Сондықтан да,
қ
азіргі 

80 
таңда оқытудың тиімді жолдарын тауып, оны пән мазмұнын ашатын- дай етіп, 
жүйелі 
түрде 
қолдану-заман 
талабы 
болып 
отыр.Сонымен 
қатар, 
Республикамызда әрбір пән бойынша жаңартылған бағдарламалар мазмұны 
ұсынылды. Соның бірі 7 сыныпқа арналған -
«Химия»
пәнінің де – 
бағдарламалық мазмұны 2016 жылғы 13 мамырда қайта қаралып, оған 
ӛзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Бұл жаңартылған бағдарламаның 
түсінік хатында былай деп кӛрсетілген «7-сыныпқа арналған «Химия» пәнінің 
жаңартылған мазмұндағы оқу мақсаттары оқушыларға заттар мен олардың 
айналымы, заттар қасиеттері, олардың құрамы мен құрылысына тәуелділігін 
түсіндіретін заңдар мен теориялар туралы білім жүйесін ұсыну, оқушыларға 
химиялық процестердіңң мағынасын, негізгі заңдар мен заңдылықтарды 
түсініп, оларды шынайы ӛмірде қауіпсіз қолдана алуға, ақпаратты сыни 
бағалауға және шешім қабылдауға мүмкiндiк береді».
Бағдарламаның мазмұнына кӛз салсақ, халықаралық білім беру 
стандарттарына сәйкес бейорганикалық химиядан білім алушылардың 
психологиялық және жас ерекшеліктерін ескеріліп әзірленгенін бірден байқауға 
болады. Сонымен қатар, жаңартылған оқу бағдарламасы оқушылардың келесі 
сыныптарда меңгеретін химиялық білімі, білігі мен дағдыларын дамытуға 
бағытталған. Бағдарламада химиядан оқушылардың ізденушілдігі мен 
біліктілігін қалыптастыру үшін бірнеше мақсаттар атап кӛрсетіледі. Олардың 
қатарына: 
- қауіпсіздік техникасын пайдалана отырып құрылғылар мен құрал- 
жабдықтарды қолдану;- тәжiрибе жүргізу; химиялық заттарды анықтау;
-моделдерді жинау;
-табиғи 
құбылыстар, үдерістер, заңдардың мәнін түсіну үшін 
лабораториялық тәжірибе және зерттеу жұмыстарын жүргізу; 
- эксперименттік есептер шығару т.б. іс-әрекеттерді білім беру барысында 
ұйымдастыру кӛзделіп отыр. Бұған қарап, «Химия» пәні 7-сыныптан 
басталатын болғандықтан, оқушылардың пәннің негізін қалайтын ұғымдарды, 
заңдар мен заңдылықтарды дұрыс түсінулерін қамтамасыз етуді талап 
еткендігін кӛреміз.Себебі, осы аталған мәселелерді саналы меңгеру арқылы
келешекте химияның «Термодинамика», «Энергетика», «Кинетика», «Тепе-
теңдік» бӛлімдерін жеңіл меңгеруге мүмкіндік туады.
Сондықтан да біз эксперимент кезінде осы талаптарды ескере отырып 
жүргіздік. Қазіргі таңда білім берудің мазмұны жаңаруына орай , оны оқытуға 
байланысты да жаңаша кӛзқарас пайда болды. Әсіресе, мұғалімдердің алдында
оқытудың әдіс тәсілдерінің үнемі жаңартып отыру және жаңа технологияларды 
меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті қойылып отыр.
Орта мектептегі жаратылыстану пәндерінен жаңартылған білім мазмұны
құзыреттілікке 
және 
оқушыларға 
білімдісаналы 
меңгертуге
бағытталғандықтан, олардың білім алу барысында сын тұрғысынан ойлауын, 
зерттеу жұмыстарын жүргізуін, тәжірибе жасауын, АҚТ –ны қолдана білуін,
осы 
іс-әрекеттер 
арқылы 
коммуникативті 
қарым-қатынасқа 
түсуін 

81 
қалыптастыру жағына баса кӛңіл бӛлінеді. Осындай іс-әрекеттер барысында 
оқушылар жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білуге жаттығады.
Жаңартылған білім беру мазмұнының басты ерекшелігі мына тӛменде- 
гілерді қамтитынын білеміз:
-Оқу дағдылары (оқылым, айтылым, тыңдалым, жазылым)- Ойлау 
дағдылары (білу, түсіну, қолдану, талдау, салыстыру, бағалау);
-Шығармашылық ойлау дағдысы;
-Логикалық ойлау дағдысы;
- Сыни ойлау дағдысы;
- Алгоритмдік ойлау дағдысы;
-Критикалық ойлау дағдысы;
-Проблемалық ойлау дағдысы;
-Технологиялық ойлау дағдысы;
- Тілдік құзіреттілік дағдысы;
-
 
Оқушылардың коммуникативтік дағдыларын дамыту
.
Осы жоғарыда кӛрсетілген талаптарды ескере отырып, біз 
эксперименттікжұмыс нәтижесін бағалауда критериялық бағалау жүйесіне 
кӛңіл бӛлдік. Сондықтан да, оқушылардың пән бойынша үлгерімі екі тәсілмен 
бағаланады: қалыптастырушы бағалау және жиынтық бағалау. Бұл 
оқушылардың жан-жақты ізденуіне, мәселені шешуге қызығушылықтарының 
артуына жағдай жасалды. Күнделікті қалыптастырушы бағалау барысында 
оқушылар мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етіліп, кеткен 
қателерді дер кезінде түзетіп отыруға мүмкіндік туды. Жиынтық бағалау оқу 
бағдарламасынның бӛлімдерін оқып аяқтаған кезде оқушының ӛткен 
материалдар бойынша үлгеріміне баға қою арқылы ӛткізіледі.
Бейорганикалық химия оқулығы мен оқу құралын байланыстыра отырып 
оқытуда оқушылардың ӛзіндік жұмысын орындату арқылы олардың теориялық 
білімі мен пректикалық дағдыларын дамуын зерттеу жұмысымызға 
байланысты жасалған болжамның дұрыстығын тексеру мақсатымен
тәжірибелік 
эксперимент 
жұмысын 
ұйымдастырдық. 
Мұндағы 
мақсатбіріншіден, оқушыларға бейорганикалық химия пәнінен алған 
білімдерінің тереңдеуіне ол пәнді оқыту барысында оқу құралдарын 
байланыстыра пайдаланудың тиімділігін анықтау. Екіншіден, оқулық пен оқу 
құралын байланыстыра оқытуда ұйымдастыруға болатын ӛзіндік жұмыстардың 
жүйесін байқаудан ӛткізу. Үшіншіден, осы жұмыстарды ұйымдастыру 
барысында қолданылған әдіс-тәсілдердің тиімділігін анықтау.
 
Тәжірибелік эксперименткеАлматы қаласындағы А.Қарсақбаев атындағы
№41жалпы білім беретін мектептің 7- сыныбы алынды. 
Эксперименттік сыныпта 32 оқушы, бақылау сыныбында 33 оқушы болды. 
Эксперименттік топтағы бейорганикалық химия пәнін оқыту біз ұсынған 
жоспармен жүргізілді. Ал, бақылау тобында ӛздерінің бағдарламалық 
талаптары бойынша оқытылып, оқулықпен оқу құралын байланыстыруға кӛңіл 
бӛлінген жоқ. 

82 
Эксперимент жұмысын жүргізу үшін мұғалімдерге арналған әдістемелік 
нұсқаулар, сабақ жоспарлары, сауалнамалар, ӛзіндік жұмыстар түрлері, тест 
тапсырмалары дайындалды. Сонымен қатар, анықтау экспериментінің 
нәтижелерін қортындылауға, ӛңдеуге арналған нұсқау әзірленді. Эксперимент 
жұмысының алғашқы бӛлімі анықтау жұмысына арналды. Мұндағы мақсат 
оқушылардың бейорганикалық химияны 
оқуда орындайтын ӛзіндік 
жұмыстардың кӛлемін, сонымен қатар, олардың сабақтағы дербестігі мен 
коммуникативтік деңгейін байқау болды. Анықтау эксперименті кезінде екі 
сынып бойынша да, әңгімелесу, сауалнама жүргізу, пікірлесу, оқушылармен 
қарым-қатысқа түсу сияқты жұмыстар жүргізілді. Осы анықтау эксперименті 
барысында оқушыларға ӛзіндік жұмыстар беріп орындату да қарастырылды
.
Өзіндік жұмыстарды мына формаларда ұйымдастырып байқадық: 
1. Фронтальды (ұжымдық), 
2. Топтық, 
3. Жекеше түрде. 
Анықтау экспериментінің барысында болашақта жеке тұлға дайындау 
үшін оқушылардың ӛзіндік іс-әрекетін ұйымдастырудың жағдайын байқау 
кӛзделді. Біз ӛзіндік жұмысты оқулық мазмұны мен оқу құралын байланыстыра 
отырып ұйымдастыру мәселесін де назарда ұстауға тырыстық. Осыған дейінгі 
зерттеулерде оқулық пен әдістемелік кешендердің байланысын қарастырған 
еңбектердің бар екені белгілі. Біздің кӛздегеніміз оқулықпен оқу құралын 
байланыстыра отырып білім беру арқылы бейорганикалық химиядан 
оқушылардың теориялық білімін тереңдетіп, практикалық дайындығын 
күшейту мәселесі. Себебі, бейорганикалық химия оқушылардың орта мектепте 
химиядан алатын білімдерінің бастамасы және негізі деуге болады. Кейінгі 
органикалық химиядан алатын білімдерінің базасы, болашақтағы меңгерілетін 
химиялық білімдер осы негізгі базаға байланысты ӛз дәрежесіне жететіні анық. 
Оқулық пен оқу құралын байланыстыра пайдалануда оқушыларға жан-жақты 
тәрбие беру мәселесі де жүзеге асады. Оқу құралында берілген материалдар 
негізінен Қазақстанның жетістіктеріне негізделе жазылғандықтан, бұл 
оқушыларға ӛлкетанулық, отан сүйгіштік, экологиялық т.б. тәрбиелерді беруге 
қолайлы келеді.
Анықтау эксперименті барысында тек оқушылар ғана емес, мұғалімдермен 
сӛйлесу, пікір алмасу, химия кабинеттерінің жабдықталу жағдайын байқау, 
сабақта жаңа технологияларды қолдану деңгейін байқау істері де жүргізілді. 
Сондай-ақ, химия пәнінің мемлекеттік құжаттарға (мемлекеттік міндетті білім 
стандарты, пән бағдарламасы және оқулық) сай жүргізілуі де қарастырылды. 
Мұғалімдермен әңгімелесу, сабақтарға кіріп бақылау барысында олардың 
ӛзіндік жұмыстарды жеткіліксіз деңгейде ұйымдастыратыны байқалды. 
Сонымен қатар, олар сыныпта оқушылардың мәтін мазмұнын ауызша оқу 
арқылы қабылдау жағына кӛп кӛңіл бӛлетіндігі белгілі болды. Кӛбіне мұғалім 
сабақта сӛздік-кӛрнекілік әдістері арқылы оқушыларға материал мазмұнын 
жеткізеді. Бірақ, тапсырмалар орындау барысында оқушылардың материалды 
жете түсінбегендігі байқалып қалады. Мұның себебін, біз оқушылардың ӛзіндік 

83 
ізденушілігінің сабақ барысында орын алмағандығынан деп түсіндік. Мұндай 
жағдайда оқушылар оқулықтағы мәтінді мазмұндап айтып бергенмен, тақырып 
соңындағы сұрақтар мен тапсырмаларды, жаттығуларды орындауда 
қиналады.Бұл мұғалімнің білім берудің белсенді әдістерін қолданбауынан 
туындайтын жағдайлар деп түсінеміз. Білім беруде оқулықтағы материалдарды 
оқумен ғана шектеліп, жаңа технологиялардың нашар қолданылуынан 
оқушылардың белсенділігі тӛмендейтіні белгілі. Мәтіннің мазмұнын 
мазмұндап берудің мәнін жоққа шығара алмаймыз. Бірақ, білімді бұлайша 
қабылдаудан оқушының ойында ұзақ сақталуын күтуге болмайды. Оқушының 
ойында ӛзі іздеп, ӛзі тұжырым шығарып, ӛзі еңбегімен шешкен мәселелер 
жақсы сақталатынын психологтардың бәрі дерлік дәлеледеп отырғаны белгілі. 
Оқулықтағы материал дардың оқу құралындағы материалдармен мүлде 
байланыспайтыны да анықталды. Мұндай жағдайда оқушылардың оқу 
белсенділігі тӛмендейтіні сӛзсіз. Неғұрлым бала ізденсе, солғұрлым оның 
белсенділігі күшейеді. Ізденген мәселесін шешкісі келіп оқушы алға 
талпынады. 
Анықтау эксперименті кезінде оқушылардың бейорганикалық химиядан 
алған білімдерінің есте сақталуын байқау мақсатымен бірнеше сұрақтар 
берілді: 
- бейорганикалық химия нені оқытады? 
- қандай тәжірибелер жасадыңдар? 
- затпен дененің айырмашалығы неде?
- эксперимент деген не? 
- күнделікті тұрмыста химияның қандай пайдасы бар? 
- қоспалар деген не? 
- қоспаларды қандай әдістер арқылы айыруға болады? 
- таза зат деп қандай затты айтамыз? 
- гомогенді қоспадан гетерогенді қоспаның қандай айырмашылығы бар? 
- ауаның құрамына не кіреді? 
- суды буландыру арқылы не білеміз? 
- тотығу деген не? 
- тәжірибе жасау не үшін керек? 
- ас тұзын ертіндіден бӛлу үшін қандай тәжірибе жасауға болады? т.б. 
сұрақтар берілді. 
Анықтау 
эксперименті 
кезінде 
эксперименттік 
және 
бақылау 
сыныптарының білім деңгейлері мен біліктіліктері және ӛздігінен жұмыс 
орындау деңгейлері бір-бірімен шамалас болды. Берген жауаптары мен 
орындаған жұмыс түрлеріне қарап оқушылардың білімі мен біліктілік және 
ӛзіндік іс-әрекетке дайындығын 3 деңгейге жіктедік. 
1-жоғары деңгей.
Ӛз ойын тұжырымдап айта алатын оқушылар. Химиялық 
тілді қолдануға тырысады. Пікірлеріне дәлелдер келтіре алады. Теориялық 
білімдерін іс-әрекетте пайдаланады. Пікірлерін дәлелдеу барысында тұрмыстан, 
қоршаған орта заттарынан мысалдар келтіреді. Ӛкінішке орай, мұндай 
оқушылардың саны екі сыныпта да ӛте аз болды. 

84 
2-
орта деңгей.
Сұрақтар мен тапсырмаларды түсінеді. Оған жауап беруге 
тырысады. Бірақ, ойын тұжырымдап айта алмайды. Химиялық тілді қолдануы 
тӛмен. Теориялық білімдерін кез келген жағдайда пайдалануға дайын емес. 
Мұндай оқушылар екі сыныпта да, оқушылардың 80 пайызынан артығын 
құрады. 
3-
төмен деңгей.
Ойын қорытып айта алмайды және оны дәлелдеулері 
тӛмен. Химиялық тілді қолдана алмайды. Жергілікті материалдармен 
теориялық 
ойды 
байланыстыруды 
мүлде 
меңгермеген.Теориялық 
дайындықтары нашар. Мұндай оқушылар эксперименттік сыныпта 5, ал 
бақылау сыныбында 7 оқушы болды. Мұндай жағдай жаратылыстану 
ғылымдарының негізгілерінің бірі болып есептелетін бейорганикалық химия 
пәнінің оқытылуында, яғни онан оқушыларға білім беруде кетіп отырған 
кемшіліктердің бар екенін кӛрсетеді. 
Жоғарыда кӛрсетілген әдістерді қолданудың нәтижесінде анықтау 
эксперименті бойынша мынандай қортындыға келдік: 
- бейорганикалық химия пәнін негізінен сӛздік әдістерді қолдану арқылы 
оқытылған; 
- оқушылар пән мәтіндерін игеру кезінде тәжірибе, эксперимент жасап 
жаттықпаған; 
- оқулықты оқу құралдарымен байланыстырып, оқушылардың теориялық 
білімін тереңдету, практикалық іскерліктерін жаттықтыру жағы қарастырыл-
маған; 
- бейорганикалық химия пәнін басқа жаратылыстану пәндерімен кіріктіре 
оқыту мәселесі ескерілмеген;
- оқулықты 
пайдалану 
барысында 
ӛзіндік 
жұмыс 
түрлері 
ұйымдастырылмаған. 
Егер, оқулықтағы материалдарды оқушылардың ӛзіндік жұмыстары 
арқылы олардың ізденушілігіне негіздей отырып меңгерілген болса, 
оқушылардың саналылығы артқан болар еді. 
Осындай 
кемшіліктерді 
байқағаннан 
кейін, 
эксперименттің 
қалыптастырушыбӛліміне кӛшуге тура келді. Ол үшін алдымен, мұғаліммен 
кеңесе отырып, қалыптастыру экспериментіне дайындық басталды.
Қалыптастыру эксперименті кезінде жаңа технологияларды пайдалана отырып, 
оқулық пен оқу құралын материалдарын байланыстыру арқылы сабақ 
жоспарлары жасалды. Оқу материалдарын оқушылардың саналы меңгеруіне 
жағдай жасау мақсатымен, әрбір мәтін мазмұны оқу құралындағы қосымша 
материалдармен, түрлі тапсырмалар мен есептерді және тәжірибе жасау 
жолымен байланыстырылды. 
Ӛзіндік жұмыс түрлерінің сан алуан екенін ескере отырып, сабақ жос- 
парын жасағанда оның мәтін мазмұнын аша түсуге және оқушылардың ойда 
сақтау үдерісіне кӛмек ететін жағына кӛңіл бӛлуге тырыстық. Ӛзіндік жұмыс 
түрлерін оның мазмұны мен сабақ мақсатына қарай топтастырып отырдық. 
Мұның бірінші тобына жататындар: 

85 
а) жаңа білімді меңгеру, яғни жаңа тақырыпты жан – жақты талдауға 
кӛмек- тесетін ӛзіндік жұмыс түрлері. 
ә) жаңа білімді бекіту, түрлі жаттығулар, оқулықпен жұмыс, практикалық 
жұмыс, тәжірибе, баяндамалар, тест жұмысын орындау. 
б) оқушылардың шығармашылық іс-әрекетнң дамытуға, ізденушілігін 
қалыптастыруға жетелейтін ӛзіндік жұмыстар түрлері. 
 
Кесте 3–Анықтау эксперименті кезіндегі оқушылардың білім деңгейінің 
кӛрсеткіші 
р/с 
Деңгейлер 
Эксперимент тобы Бақылау тобы 
1. 
Жоғары 
21,8 
9,09 
2. 
Орта 
62,5 
69,6 
3. 
Тӛмен 
15,6 
21,2 
4. 
Оқушы саны 
32 
33 
Сурет 5 –Анықтаушы эксперимент қорытындысы 
Мұндай жаттығуларда оқушылардың ӛздігінен орындаған жұмыстарын 
ӛздері қортындылап талдай алады. Себебі, оқулықпен жұмыс кезінде олармен
алдын ала дайындық жұмыстары жүргізіледі. Оқушылардың алған білімдерін 
бекітуді кӛздеу барысында олардың тұтас тәжірбиелік жұмыстар орындап, 
соны қортындылау арқылы білімді тұжырымдауы мүмкін. 
Қалыптастырушы эксперимент кезінде оқушылардың ӛзіндік жұмысқа 
белсенділігін арттыру үшін жаңа технологияларды қолдану тұстарына кӛп 
кӛңіл бӛлінді. Әсіресе, оқушының жеке қасиеттері, икемдігі, білім деңгейі
ескеріліп, жекелей, жұппен, топпен және саралап, деңгейлеп оқыту әдісі
пайдаланылды. Оқушылардың мүмкіндігін ескеру арқылы кейбір ӛзіндік 
жұмыстарды орындаушыларға нақты түсіндіріп отыру керек болса, олардың 
кейбіріне тапсырманы беріп, онан әрі ӛзінің шешімімен жұмыс істеу 
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
21,8
9,09
62,5
69,6
15,6
21,2
тӛмен
орта
жоғары

86 
тапсырылады. Топпен жұмыста да сол сияқты, кейбір топ мүшелеріне 
орындаудың жоспары айтып түсіндірілсе, кейбір топ оқушылары ӛздіктерінен 
жоспар құрып орындай алады. Бірақ, қалай болғанда да, оқушыларға 
орындататын тапсырмалар олардың шамалары келетіндей деңгейде болу жағы 
қарастырылды. Бұл айтып отырғанымыз қазіргі таңда білімді жеке тұлғаға 
бағыттауды кӛздеуді талап ететінін естен шығармай, білімді деңгейлей отырып 
беруді ойластыруға тиіспіз.Бұл білім беруде деңгейлеп оқыту технологиясының
кеңінен қолданылуын кӛздеуді керек етеді. 
Жоғарыда кӛрсетілгендей
, жаңа білімді меңгеру, яғни жаңа тақырыпты
жан-жақты талдауға кӛмектесетін ӛзіндік жұмыс түрлерін айқындауда ең 
алдымен оқулықпен орындалатын ӛзіндік жұмыстарға кӛңіл бӛлдік. Себебі, 
негізгі ғылыми ұғымдарды, химиялық заңдылықтарды, химия тілін оқушылар 
мәтін мазмұнынан меңгеретіні анық [141].
Оқушылардың ӛздігінен білім негізін меңгеруде оқулық бойынша
орындалатын ӛзіндік жұмыстардың мәні жоғары. Білім беруде жаңа 
технологияларды қолданудың маңыздылығы артып тұрған шағында
оқушыларды оқулықпен және басқа білім кӛздерімен белсенді жұмыс жүргізуге 
үйрету үшін оқулықпен жұмыс жасау дағдыларын қалыптастырудың аса 
қажеттігі туындайды. Оқушылардың ғылым негізін, ғылыми тілді меңгеруінде 
де оқулық мәтінінің мәні үлкен. Мәтін – материал мазмұнын айқындайтын 
құрал, оқу, білім беру ақпаратының басты кӛзі. Ең негізгі және оқушылардың 
міндетті түрде меңгеруіне тиісті ұғымдар мен түсініктер, заңдар, ілімдер мен 
анықтамалар осы мәтін арқылы беріледі. Сонымен қатар, пәнге байланысты
ғылым саласындағы жетекші идея мен болашақ бағыттарды да мәтін ашып 
кӛрсетеді. Мәтін мазмұнын саналы меңгерген оқушының жүйелі ойы, ойлау 
және шығармашылық дағдысы қалыптасады[141, 142]. 
Сондықтан да, сабақ барысында оқулықтағы материалдарды бірден оқып, 
оның мазмұнын қайталап айтуға тырыспай-ақ, ӛзіндік іс-әрекет арқылы қалай 
саналы меңгертуге болатын жағын да есте ұстауға тырыстық. Сонымен қатар, 
оқулықтағы әрбір мәтіннің мазмұнын оқу құралындағы материалдармен 
байланыстыра отырып беру кӛзделді.Мұндай жағдайда, мұғалімнің уақытты 
үнемдеу, сабақтың қызығушылық тұстарын кӛтеру, оқушылардың оқу әрекетін 
тиімді ұйымдастыру арқылы олардың белсенділігін тудыру жағына кӛңіл бӛле 
отырып, оқулықпен жұмысты түрлендіруге тура келді. 
Бейорганикалық химия оқулығының мәтіндері арқылы сабақ үстінде 
оқушылардың әр түрлі ӛзіндік жұмыстар орындатуға тура келді. Солардың бірі- 
мәтінді оқып, мазмұнын түсіну, оны қайталап айтудың жоспарын құру. Жоспар 
құру оқушылардың пән бойынша жүйелі түрде білім алуына мүмкіндік береді.
Мәтін бойынша сӛздік жұмыс жасау. Мұнда мәтінде кездескен жаңа сӛздерді, 
химиялық атауларды (су, оттек, кӛмірқышқыл газы, азот, сутек, күкірт және 
т.б.) талдап түсіну. Мәтіндегі негізгі ойды кӛрсете білу. Тақырыптың соңында 
берілген сұрақтар мен тапсырмаларды орындау. Мәтін бойынша конспект, 
тезистер құрастыру, мәтінді рефераттау. Оқулық мәтінімен жүргізілетін ӛзіндік 

87 
жұмыстың тағы да бір түрі- мәтінді мазмұны бойынша бӛліктерге бӛлу, оларға 
ат қою, қорытынды жасау.
Оқулықпен жұмыс барысында берілетін ӛзіндік жұмыстарды жалпы 
сыныпқа арнамай, жеке топтарға және жеке оқушыға арнап алдын ала 
дайындау арқылы мұғалім біріншіден, уақыт үнемдесе, екіншіден, 
оқушылардың ӛздігінен жұмыс орындауын қамтамасыз етеді. Үшіншіден, 
олардың ӛзіндік іс-әрекеттерінің нәтижесін сабақ барысында ортаға салып, 
ұжым болып талқылай отырып, оқушылардың материалдарды ӛздігінен 
меңгеруін жүзеге асырады [143-147]. 
Мәселен, бейорганикалық химия оқулығы мен оқу құралын байланыстыра 
отырып, оқушылардың –ӛзіндік жұмыстары арқылы жаңа білім алу және оны 
қортындылау мақсатымен ұйымдастырылған сабақ түріне тоқталайық. 

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: