Информационное письмо
Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)
жүктеу/скачать 326,19 Kb.
|
сөзжасам, морф 2020етістік (2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Жедел өткен шақ
| Дәрістің топтама-тәсімі ( тірек конспектісі немесе тезистер)
Қимыл, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтпен байланысты болып өткендігін, бірақ болатынын білдіріп, белгілі жолдармен жасалатын етістіктің грамматикалық категориясы шақ категориясы деп аталады. Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың мезгілі, шақтық мағынасы мынадай болады: үнемі қайталанып, дағдыға айналған іс-қимыл, сөйлеп тұрған кезде болып жатқан қимыл, іс-әрекет. Сөйлеп тұрған сәттен бұрын болып кеткен қимыл, іс-әрекет. Сөйлеп тұрған кезде әлі болмаған, бірақ кейін болуға тиісті қимыл-іс әрекеттер. Сонымен, сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың болу мезгілі үш түрлі. Қазіргі қазақ тілінде шақ категориясы морфологиялық белгісіне, шақтық мағынасына қарай өткен шақ, осы шақ, келер шақ болып үшке бөлінеді. Өткен шақ қимылдың, іс-әрекеттің сөйлеу кезінен бұрын болып, істеліп кеткенін білдіретін етістіктің грамматикалық формасы. Қазіргі қазақ тіліндегі өткен шақ грамматикалық формасы мен мағыналық ерекшеліктеріне қарай жедел өткен шақ, бұрынғы өткен шақ, ауыспалы өткен шақ болып үшке бөлінеді. а) Жедел өткен шақ етістіктің түбіріне –ды, -ді, -ты, -ті жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалып, жіктеліп қолданылады: барды, келді, кетті. Жедел өткен шақ жұрнағы етістіктің тұлғаларына тікелей жалғанады. Жедел өткен шақтың болымсыз түрі етістіктің –ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалады: бермеді, айтпады, келмеді. Жедел өткен шақтың жіктелу үлгісі: Жекеше: Көпше: І. –м: бардым, келдім -к, -қ: бардық, келдік ІІ. –ң: бардың, келдің -ңдар, -ңдер: бардыңдар, келдіңдер -ңыз, ңіз: бардыңыз, келдіңіз -ңыздар, -ңіздер: бардыңыздар ІІІ. Ø Ø
жүктеу/скачать 326,19 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|