«Интернет» ғаламторының қазақша Викепедиясында маркетингке «Маркетинг (ағылш. Marketing рынок, базар, өткізу, сауда) кәсіпорынның
жүктеу/скачать 2,9 Mb.
|
4 кред 2 тема ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МЕНЕДЖМЕНТ. БАСҚАРУ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІ Менеджмент - басқару теориясы мен нарықтық экономикада қажетті элементі болып табылады. Басқару теориясы ғылым ретінде XIX ғасырдың аяғымен XIX ғасырдың басында пайда болып, өзінің дамуында бірнеше дэуірді басынан кешірді. Экономикалық эдебиеттерде басқарушылық ойдың алғашқы қарқыны «тейлоризммен» байланысты екені айтылады. Фредрик Уинслоу Тейлор (1856-1915жж.) американ инжинері басқаруды ғылыми түрғыдан жүргізуді алғашқы рет айтқан, және ол кез үшін бүл жаңалық фантазия сияқты көрінді. Кейінірек оның еңбектері мойындала бастады жэне ғылыми басқарудың классикалық мектебінің негізі болып қалады. Ф. Тейлор «Халыкіык менеджменттік принциптері» еңбегінде кэсіпорынды басқаруды онер ретінде қарастырып, онда «нені жасауды дэл білу керек жэне оны арзан эрі ең жақсы тэсілмен қалай жасауға болатынын» талқылаған. Оған қол жеткізу үшін Ф. Тейлор ойынша төмендегіндей кейбір басқарудың шешімдерін жүзеге асыру қажет: мақсатты таңдау жэне оған жету жолы, нэтижені талдау бақылаудың тэсілін дайыңдау. Ф. Тейлор өзінің еңбектерін басқаруды үйымдастырудың тек кэсіпорын деңгейінде қарастыруға арнады. Осы мектептің жақтаушысы француз ғалымы Анри Файоль (1841-1925жж.) болған. Ол практикалық тэжірибені жинақтау негізінде төмендегідей қортындыға келген: «басқару -кэсіпорынның ресурстарын барынша пайдалаңып, оны мақсатқа жетелеу», сөйтіп алғашқы рет мемлекеттік басқаруда оны ғылыми үйымдастыру принципін қолданудың мүмкін екендігіне ой туғызды. А. Файоль басқарушылық міндеттерін кэсіпорнының техникалық, қаржылық жэне басқа мэселелрімен қарағанда ерекше зерттеу обылысы ретінде қолданды. Басқару - бүл өнер сияқты қызметтің бір түрі, немесе өзінің заңдылығына бағынатын ілім. Бүл заңдылық барлық жерде өзінің эсерін тигізеді. Бүл элеуметтік, психологиялық, нарықтық жэне т.б. заңдылықтар. Осыған байланысты денсаулық сақтау жүйесін басқарудың тиімділігін жоғарылататын тйісті заңдылықтар да бар. Медицинада денсаулық сақтау жүйесін басқаруды ерекше қарастыру қажет, себебі мүнда 2 - түсінік бар: салауаттылықты жэне денсаулық сақтау жүйесін басқару. Ал менеджерлік басқару ілімі екеуіне де тиісті. Ал бастапқыда денсаулық сақтау мекемелерін бір жүйе ретінде қарастырайық. Денсаулық сақтау жүйелері эртүрлі қызмет атқаратын мекемелер, мысалы: Емдеу профилактикалық мекемелер: Диспансерлер Санатория Мемлекеттік санаторлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармалары: Соттьщ медициналық сараптау мекемелері Жоғарғы жэне орта білім беру мекемелері Мамандықты жоғарылату факультеттері Ғылыми-зерттеу мекемелері Аса көңіл қойып қарасақ осы мекемелердің барлығы біреуге қызмет істейді. Науқас адамға сондықтанда медицина мен денсаулық сақтау жүйелерінің жетістіктері: осындан шығар! Бірақ мүмкін емес. Біз білеміз -салауаттылық - өмір салтымен, алдын алу профилактикасына байланыстылығын. Егерде денсаулық сақтау жүйелерінің барлық қызметі - науқастарға бағытталса, онда сау адамдар азайып науқастар көбейе түсуші еді, медицинаның тиімділігі 10 пайыз екендігін ескерсек. Медициналық қызметтердің ішкі қүрылымдарын қарастыратын болсақ, жайды көруге болады: Негізгісі: Маңыздылығы Ұйымдастыру Экономикалық Қүқықтық Ғылыми Кадрлық Жоғарғы медициналық оқу орындарында медицинаның маңыздылығына ғана коңіл бөледі, ал қалганы қайда, дайындаған мамандарымыз тиісті үйымдастыру эдістері мен білімді қайдан алады, қалай қызмет істейді? Әсіресе денсаулық сақтау жүйесін үйымдастырушы мамандар: Былай қарайтын болсақ, жоғарғы оқу орындарында денсаулық сақтау жүйесінің қызметін үйымдастырушы, басқарушы мамандар дайындамайды. Басқарушы, үйымдастырушы қызметкерлер жетіспейді, эрине маман д ан дырылған. ҚР-дағы медицина мен денсаулық сақтау жүйесін басқару ең негізгі мәселе екенін ескерсек, онда онымен мүқият айналысуымыз керек. Сондықтан да біздің денсаулық сақтау жүйеміздің өзіндік ерекшелігін оқи отырып, денсаулық сақтау жүйесінде халықаралық басқару тэжірибелерінің ең негізгісін ендіре білуіміз керек. Сондай басқару тэжірибелердің бірі «Менеджмент» - ілім жэне басқару - өнері. Анықтаманың түсінігі - бүл басқару, үйымдастыру жүйелердің қүрылымы мен қызметі туралы хабарлар. Басқару немесе Менеджмент - (ағыл. - тапа§етепі; - басқару, қызметті үйымдастыру) қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыруға мүмкіншілік туғызатын жэне кэсіпорындардың қызметінің тиімділігін жоғарылатуға, бағытталған басқару формалары мен эдістемелік қүралдардың жиьштығы. Басқарудың мақсаты - кэсіпорындардың тиімділігін жоғары деңгейге жеткізу жэне үнемі жаңа номенклатураларды енгізе отырып сапалы өнімдер шығару (қызмет көрсету). Кеңінен айтқанда басқару сөзі - белгілі бір шаруашылық қызметтерінде нақты стильді қолдана отырып, материалдар мен ресурстарды рациональді қолдана білу. Басқару обылысы бойынша машықтанған қызметкерді - менеджер деп атайды. Атап айтқанда нақ сол қызметкер - қазіргі басқару әдісін қолдана отырып мекемелердің қызметкерлерінің нақты жүмыстарын ұйым д астырады. Әсіресе менеджердің ролі нарықтық экономикалық жағдайда жоғарылай түседі, себебі бәсекелесуге қабілетті мекемелер ғана жоғары нэтижелерге жетіп, өте коп пайда көреді. Ағылшын авторлары жэне басқару бойынша консультанттар Майкл Вудкк жэне Дэвис Френсис жай айтпаған басқару эдісі қазір жэне болашақта менеджерден мынадай дағдылар мен қабілеттіліктің болуын қажет етеді: өзін-өзі үстай білуді жеке айтылған ақыл кеңестің қүндылығын білу нақты мақсатты білу үнемі жоғарылауға тырмысу мәселелерді шешу дағдысын білу қоршаған ортасына әсер ете білу қабілеттілігі қазіргі басқару тэсілін білу басқара білу қарамағындағыларына ақыл-кеңес айта білу тиімді жүмысшылар тобын қалыптастыра білу Менеджерлерге басқару - кэсіби қызмет болып табылады. Менеджмент -жүйенің кызметінің тиімділігін қамтамасыз етуге және бар ресурстарымен белгілі жағдайда дамыта отырып, қойылған мақсаттарына жетуге бағыттау. Көбнесе басқарудың көбінде өзіндік мақсаты - өнімді шығару барысын белгілі бір жүйеге келтіре отырып, жетістікке жету мақсатында жүмысшылардың жүмыстарын үйымдастыру, болып табылады. Денсаулық сақтау жүйесінде - эрбір медициналық мекеме өзінің емдеу-профилактикалық қызметін атқарады, яғни медициналық тауарларды шығару немесе медициналық көмек көрсету. Сонымен бірге өндірістік процессті басқаруда басты рол - тауар шығарылып, көмек көрсетіліп жатырма жоқпа оған байланысты емес. Себебі емдеу-ирофилактикалық мекемені басқару - бүл жаңа медицналық технологиялар мен медициналық көмектің сапасын басқаруды талап етеді. Емдік-диагностикалық процессті бір деңгейде басқару - өзіне емдеуші дэрігер мен онда қызмет көрсететін барлық мамандарды, олардың қызмет ету координациясын, келісіліп қабьшдаған шешімдерін, науқастардың салауаттылық көрсеткіштерінің жоғарғы деңгейге жетуіне бағыттталған шаралардың шешімін, емдеу, диагностика, реабилитация, профилактиканы жүзеге асыруға бағытталып жасалған жоспарлар бір тэртіпке келтіруді қамтиды. Басқарудың екі бағыты бар: басқарушы, басқарылатын. Басқарушы бүл - басқаруы субъекті (субъект - бүл іс-эрекетпен білім иесі, жеке немесе элеуметтік топ, объектіні өзгертудегі белсенділік козі), ал басқарылатын бүл -басқару объекті. Басқаруы субъекті - бүл адамдар, олардың қызметі мен міндетіне басқару, яғни басшылар, бастықтар мен үйымдастырушылар атқаратын қызметтер кіреді. Ал, денсаулық сақтау жүйесінде - денсаулық сақтау министрі, емдеу-профилактикалық мекемелердің бас дэрігерлері олардың көмекшілері мен бөлім меңгерушілер. Басқару объекті - бүл нені баскарып отырғанымыз, яғни ондіріс ресурстары. Ал ресурстарға белгіленген мақсат бойынша тағайындалған жэне басқаруы субъектінің үйғарымымен қойылған кадрлар, немесе қандайда бір шаруашылық, жэне экономикалық объекттер. Мүнда ең қиыны кадрларды басқару. Денсаулық сақтау жүйесіндегі объект - денсаулық сақтау мекемелерімен, оның бөлімдері. Жүйе бүл - бірін-бірімен тығыз байланысты қызмет істейтін, сапалық қасиеті бар толық элемент немесе, жүйе бүл көптеген эртүрлі элементтерден түратын, бір-біріне белгілі бір қатынаста орналасқан, жанжақта байланыста болып - толық бір жүйе түзетін элементтер жиынтыгы. Денсаулық сақтау жүйесі - өзіне адамдарды жэне техникалық компоненттерді қамтиды. Сондықтан да денсаулық сақтау жүйесінің объектілерінің спецификациясына байланысты - оны басқару өте қиынға түседі. Денсаулық сақтау жүйесін басқарудың өзіндік ерекшеліктеріне жатады: Адам салауаттылығына байланысты дүрыс шешім қабылдау. Қабылдаған шешімнің ерекше жауапкершілігі (адамдар денсаулығы). Қайта қабылдаған шешімді түзете алмау. Осыган байланысты басқарудың өзіндік ерекшеліктерін білу керек. XX ғасырда басқарудың жалпы заңдылықтарын оқытатын арнайы ғылым қалыптасты жэне мынадай деңгейде көрсетіледі. Басқару субъектісі-басқару күші ретінде - бүйрық кем есе т.б. түрінде - басқару объектісіне белгі (басқару сигналы) береді. Ал басқару объектісі басқару сигналын қабылдай отырып, өзінің қызмет барысын тиісті басқару сигналына қарай бейімдей түседі. Басқару субъекті - объект бүйрықты орындаган, қандай деңгейде орындағанын туралы хабарға байланысты - жаңа басқару эдісін қабылдайды. Басқарусубъекті басқарушы объектіге нэтижелі эсер қалдыру үшін -өзіне мьшадай қажетті басқару технологиясын білу керек -үйымдық қүрылымын, белгілі басқару механизмін және басқару процессінің іске асу барысын. Үйымдық қүрылым -басқарудағы ең қажетті элементтердің бірі. Ол мекеме қызметінің орындалуының сандық, сапалық қүрылымын көрсететін элементі. ЕПМ - қызметін үйымдастырушы элементтер қызметін - бөлімшелер атқарады. Басқару - өзіне басқару объектісін жүйе ретінде талдауды, олардың элементтерінің өзара байланысымен одан шығарылған қортындылардың нэтижелерін қамтиды. Ситуациялық талдау - басқару объектісінің қызметінің өсу жағдайын талдауға мүмкіндік береді. Яғни негізгі мэселелерді таңдау, оның қажеттілігі бойынша рет-ретімен қойылу ішкі жэне сыртқы ресурстарды бағалау, негізгі мэселелердің жүмыс қортындысына эсерін анықтау. Ситуациялық жэне жүйелі түрдегі жүргізілген талдау - өз мақсатымызға жетуге бағытталған бағытпен басқару объектісінің стратегиялық дамуына мүмкіндік береді. Сонымен мақсатты анықтау үшін - басқарудың эффективтілігі мен қортындысын бағалай біліуіміз керек. Сондықтан да басты (генеральды) мақсатты білуіміз керек. ЕПМ - үшін басты мақсат-стационарда емдеу жүргізе отырып науқастардың салауаттылығын жақсарту (өлім деңгейін төмендету, жатақ орын болудың күнін қысқарту, жэне т.б.). Басқару процессі мен технологиясына реттілігмен орындалатын операциялық жүйелер мен емдеу процедурасы да жатады. Одан эрі мақсатқа жету сатысы - басқару алгоритмі деп аталады. Басқару циклі - үш бөлімнен түрады. Хабарламамен қамтамасыз ету. Басқару шешімін өңдеп қабылдау. Қабылданған шешімді жүзеге асыру. Бүл цикл кері байланыспен аяқталады, қортындысында қабылданған шешімнің жүзеге асырылғанын жэне жаңа басқару объекттісінің пайда болғанын одан соң жаңа басқару циклінің басталғанын көреміз. Басқарудың ерекшелігі - барлық қиыншылықты жеңе отырып мақсатқа жету. Денсаулық сақтау жүйелерінде басқару субъекті - емдеуші дэрігер, бөлім меңгерушісі, бас дәрігер жэне басқарма бастығы мен министерства болады. Басқару барысында мынадай негізгі функцияларды орындаулары керек. Бүл жоспарлау, үйымдастыру, басқару жэне бақылауға алу. Жоспарлау - өзіне материал жинауды, сақтауды, өңдеуді, ақпаратты өңдеуді жэне ыңғайлы шешімді қабылдауды қамтиды. Жоспарлау эдістері аналитикалық, нормативті, бюджетті, қатынас жэне экспериментті, моделдеу эдістерімен жүргізіледі. Жоспар мен бағдарламаны орындау үшін қабылданған басқарма шешімдерін тез шешуге қажетті қаржыларды, материалдық-техникалық жабдықтармен қажетті басқа да ресурстарды дүрыс үйымдастыру басты алғы орынды алады. Басқару - бүл басқару шешімін орындаушы адамдарға мүмкіндік туғызу. Осы кезеңде үйымдастыру - жарлық бүйрық, үсыныс, жазылу (санкция) эдістерді қолданады: Экономикалық әдістер: ақшалай марапаттау, экономикалық көмек, басқада шаруашылық формалары. Бақылау - басқару цикілін аяқтауға кері байланыс жасауға мүмкіндік жасайды. Күнделікті бақылау шешімнің тез орындалуына жэне тиісті жағдайда кемшіліктерді дер кезінде түзетуге мүмкіндік береді. ЕПМ - үжымдарын нэтижелі басқаруды қамтамасыз ету үшін мынадай жагдайларды орындау керек: басқару объектілерінің мақсатын қапыптастыру. қойылған мақсатқа жету үшін қолайлы жағдай туғыза отырып орындау механизмін қалыптастыру - ЕПМ - қызметін бағалауды жүзеге асыру мақсаттың орындалуы үшін жасалған қолайлы жағдаймен орындалу механизміне түзетулер енгізу қойылған мақсатқа жету үшін маниторингтар жасау. Денсаулық сақтау жүйесінің қүрылымының эффективтілігін жақсарту үшін мынадай басқару механизмдерін үсынады: амбулаторлық-емханалық көмектің рөлін жоғарылату стационарлық жатақ орынды қолдануды барынша оптимизациялау көрсетілетін медициналық жэрдемнің деңгейін интеграциялау. Медицина мен денсаулық сақтау жүйесінің даму жетістіктері тікелей менеджмент обылысында мамандар дайындауға байланысты. Ақырғы жылдар біздің мемлекетте үлкен экономикалық өзгерістер болды. Әкімшілік - басқару жүйесінің орнына нарықтық механизм келді. Сондықтанда қазіргі жағдайда менеджменттің қүрылымдық басқару ролі жоғарылай түсті. Менеджмент - бүл адамзаттың оптимизациялық процесстері, яғни үйымдастыру мақсатына жету үшін материалдық жэне қаржылық ресурстарды дүрыс қолдана білу. Оптимизациялау - бүл менеджерлердің тез жоғары нэтижелерге жетуі мақсатында - жүргізетін жүмыстары немесе аукционерлік компаниялардың қол жеткізген жетістіктері. Менеджемнт - бүл өнер. Сонықтанда өнер көп қабілеттілік пен таланты қажет етеді. Менеджерлер өз тәжірибелерінен немесе осы қызметпен айналысып жүрген басқалардың тэжрибелерінен біледі, бір немесе көп адамдар тобын қалай басқару керектігін. Осыған қарамай кейбіреулер -менеджментті ғылым деп таниды. Менджмент тез дамып келе жатқан ғылым деп қарауға болады. Соныменен менджмент - бүл ғылымда, өнерде. Ал ғылым мен өнер бірін-бірі толтырады жэне демеп отырады. Ғылымда өзін көрсете алмаған дэрігер - тэжірибеде өте жақсы емші-хирург болуы мүмкін. Бір ғана территорияны біліп, тэжірибеде жоғарғы жетістіктерге жету мүмкін емес,. оны дер кезінде қолдана білу де керек. Сонымен бүл курстың мақсаты: студенттерді менеджерлік қызметке дайындау, менеджменттің кейбір талаптарын орындауға үйрету. Денсаулық сақтау жүелерін қазіргі нарықтық экономикалық жағдайда жаңа басқару тэсілін ендіре отырьш жоғарғы жетістіктерге жетуге бағыттау. ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУДАҒЫ МАРКЕТИНГ НЕГІЗДЕРІ Денсаулық сақтау жүйесінде маркетингтің енгізудің негізгі себептері. Қазіргі уақытта денсаулық сақтау жүйесін реформалау барысындағы басты мақсат қоғамымыздағы, барлық сферадағы дамып келе жатқан элеуметтік-экономикалық жағдайды - нарықтық қатынас жағдайына бейімдеу болып табылады. Бүл денсаулық сақтау жүйесінде қазіргі жаңа эдістермен басқаруды жэне жүріп жатқан реформаны тездетуге бағытталған жаңа технологиялармен ақпараттық қүралдарды ендіру мен өңдеуді қажет етеді. Ақырғы он жылдықта шет мемлекеттерде кэсіп орындардың өндірісін өткізу туралы басқару ілімі қалыптасты - ол маркетинг (ағыл. Сөзі - шагкеі -нарық). Сондықтанда бірінші қызығушылықты кэсіп орындар мен өндірістік мекемелер халықаралық нарық жүйесіне шығу үшін көрсетті. Маркетинг жүйесін ең соңынан меңгере бастағандар ондіріс шығармайтын кэсіп орындар болды сонын ішінде медициналық мекемелер. Денсаулық сақтау жүйесіне маркетингтің концепциясын ендіру адамдардың мүқтаждықтары мен қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік туғызып отыр. Себебі жеке медициналық клиникалар, сақтандыру медицинасының қалыптасуы т.б. нарықтық қатынастың элементтерінің қалыптасуына жағдай жасап отыр. Медициналық қызмет көрсетуде маркетинг алғы мақсаты болып мыналар саналады: жаңа шаруашылық механизмінің даму барысында медициналық мекемелерді қаржыландару эдісін енгізу комерциялық медициналық мекемелердің дамуы, қызмет істеу барысында пайда табу мемлекетке тэуелсіз сақтандыру компаниясы сияқты жаңа қаржьшандыру көзін табу жаңа емдеу эдістері мен технологиялық жабдықтарды қолдану медициналық көмек көрсетудің сапасын жоғарылатуға қойылатын талапты жоғарылату (күшейту). Осыған байланысты медициналық қызметтің қажеттілігінің қүрылымы мен көлемін оптимазациялау қажет. Сондықтанда маркетингтің көмегімен науқасқа қандай медициналық көмегін қажет екендігі, қанша ақша төлей алатындығы, медициналық көмегін нақты түрі мен сапасы туралы ақпарат ала-аламыз. Нарықтық экономиканың эвалюциялық жолына түскен Қазақстандағы маркетингтің дамуы, нарық заңдары мен қағидаларынан туындайды. Маркетингті игеру жэне оның кэсіпорындағы басқару жүйесімен бірігуі нарықтық экономиканың даму деңгейін көрсетеді. Нарықтағы қатаң бэсеке, халықтың толем қабілеттілігінің төменділігі, кэсіпорындардағы айналым қүралдарының жеткіліксіздігі, өндірістік шығындардың үнемі өсуі, отандық өнімнің бэсекеге қабілеттілігін төмендетіп, өткізуді қиындатуда. Осы жэне басқа да мэселелерді шешу нарықты дамытатын қозғаушы күштер мен тэсіл-қүралдарды түсінуге бағытталған үйымның казіргі бизнес философиясы - маркетингті творчестволық түрғыда пайдалануға байланысты. «Қазақстан -2030» стратегиясы үсынған стратегиялық мақсаттарға жету экономиканы түбегейлі реформалау жөніндегі терең ғылыми зерттеулерді, сонымен қатар отандық компаниялардың іс-эрекеттерінде маркетингтің шетелдік тэжірибесін қолдануы туралы тэжірибелік үсыныстарды эзірлеуді талап етеді. Қазақстанның қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы кэсіпорынды басқару мэселелерін талдай отырып, маркетингті жетілдіру бағыттары мен даму ерекшеліктерін анықтау, отандық өнімнің табыстылығы мен бэсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды болып табылады. Маркетингтің эволюциялық даму кезеңі бір ғасырдан асты. Ол ірі ауқымды өндірістерді қалыптастырып, бэсекелестің күрт шиеленіскен жағдайларында өндірісті басқару жэне өнімді өткізу эдісі ретінде ең алғаш АҚШ-та, содан кейін Еуропа елдерінде пйдаланыла бастады. XX ғасырдың 60-шы жылдары маркетинг ғылыми түрғыдан негізделді жэне толысқан нарық жағдайында онімді сатудың тиімді эдісі ретінде кең қолданьглды, 70-ші жылдары өнеркэсіпте белсенді пайдаланыла бастады, ал 80 жылдары қызмет көрсету салаларында жэне коммерциялық емес үжымдарда де енгізіледі. «Маркетинг» үғымы ағылшынның «тагкеЪ> (нарық) сөзінен шыққан, ал «инг» жалғауы нарық жасаушы немесе нарық аумағындағы қызмет дегенді сипаттайды. Маркетинг - ірі ауқымды өндірістің қалыптасуы мен бэсекелестіктің күрт шиеленіскен жағдайында өнімді өндіру мен өткізуді басқарудың эдісі ретінде бөлініп шықты. Маркетинг дамуының бірінші кезеңі XX ғасырдың басынан бастап 40 жылдардың соңына дейін созылды. Бүл кезеңдегі маркетингтің мақсаты -тауарларды үтымды өткізу, тездетіп сату жэне коммерциялық іс-эрекеттің тиімділігін арттыру болды. Осы кезеңнен 60 жылдарға дейін маркетингтің кең қанат жайған өндірістік, содан соң өткізу түжырымдамалары дамыды. Сонымен • қатар бэсекелестіктің күшеюі, капитал шоғырлануы мен орталықтандырылу үдерісінің үдею ықпалмен, кейіннен маркетинг білімінің жеке саласы ретінде бөлініп шықты. Ал оқу пэні ретінде маркетинг XX ғасырдың басында алғаш АҚІП-тың Мичиган жэне Калифорния университетінде жүргізіле бастады. Елуінші жылдары маркетингтің тауар өткізу жүйесі ретіндегі дэстүрлі үғымы нарықтың озгермелі жағдайларына бейімделген басқару түжырымдамасы ретінде өзгерді. Ол фирма мен компания жүмысының эр түрлі жақтарын да қамтып, өнімді жасау жэне жылжыту жөніндегі іс-эрекеттің бір элементіне айналды. Оның инстутитутциондық қалыптасуы жэне үйымдық ресімделуі бір уақытта жүзеге асырылды. 1926 жылы АҚШ-та Маркетинг пен жарнаманың үлттық үйымы қүрылды, ол 1973 жылы Американдық маркетинг ассоциациясы деп өзгертілді. Кейіннен мүндай ұйымдар Батыс Еуропа елдерінде және Жапонияда қүрылды. Менеджменттің эйгілі маманы Питер Друкердің үйгарымы бойынша: Бизнес мақсатының тек бір гана дүрыс анықтамасы бар, ол - түтынушыны жасау. «Фирманың болашағы мен табыстылығы үшін түтынушы оның тауары туралы не ойлайды, тауар қүндылығы деп нені есептейді, осының барлығы бизнестің мэнін анықтап, түпкілікті маңызын білдіреді, фирманың табысқа жету жолын айқындайды» (2, 37-6). Маркетинг теориясы экономикалық ғылым жүйесінің қалыптасуымен тығыз байланысты. Маркетингті тереңдетіп зерттеу тек нарық, айырбас, тауар, сүраныс, қажеттілік сияқты экономикалық категориялардың мэнін түсіну негізінде ғана болуы мүмкін. Бүл түсініктер маркетингтің прагматикалық теориясының даму негізі болып табылады. Маркетинг жүйесшде нарық - пақты жэне элеуетті (потенциалды) түтынушылардың жиынтығы. Нарықты тауарды сатып алу мүмкіндігі жэне қажеттіліктері бар түтынушылар қүрайды. Сондықтан маркетингтің басты міндеті түтынушылардың мүқтаждықтары мен қажеттіліктерін айқындау жэне қанағаттандыру болып табылады. Медициналық қызметтері нарық - бүл өте қажетті нарық, себебі адамдарға қажетті салауатылықты қанағаттандыратын жэне сапалы деңгейде, қажетті көлемде медициналык комек алуға кепілдік берді. Мүндай нарықтық жүйенің - қызмет етуді қамтамсыз ететін өзіндік инфра қүрылымдмқ бар: емдеу-профилактикалық мекемелер, жоғарғы оқу орындары, медициналық ассоциациялар, медициналық сақтандыру компаниялары, т.б. Медициналық орталықтар. Медицинада нарық жүйесі мемлекеттік денсаулық сақтау жүйесі болып саналады. Сонымен" қатар - медициналық техникалардың нарық жүйесі, фармакологиялық өнімдердің нарық жүйесі, санитарлық-гигиеналық қызмет көрсетуге арналған апараттық жабдықтардың нарық жүйесі т.б. болуы мүмкін. Әрбір нарық жүйелері менеджерлермен сатушылардың тұтынушыларға сататын нарықтық сегменттеуге бөлінеді. Нарықты сигменттеу - маркетингтің тиімді қүралдарының бірі. Ол кэсіпорын ресурстарын үтымды пайдалануға негізделеді жэне түлынушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында жүргізіледі. Сегменттеу - бір жағынан ресурстарды оңтайландыру жэне маркетингтіл бағдарламаны жасау үшін қолданылатын стратегия, ал екінші жағынан нарықты белгілі бір топтарға бөлу эдісі. Нарықты сигменттеу фирма үшін маңызды стратегиялық іс-эрекет болып табылады. Себебі ол фирманың эрекет ету шеңберін және нарықта\{ табысқа жету үшін қажетті өзгерілімдеррді анықтауға мүмкіндік береді. Нарықты сигменттеуді -маркетинг жоніндегі маман игеруге тиісті. Нарықты сигменттеу мыналарға мүмкіндік береді: - Сатып алушылардың тауарларға деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға: - Кэсіпорындарға тауарларды шығару жэне өткізу шығындарын оңтайландыруға: Маркетингтің тиімді стратегиялық бағдарламасын жасап шығаруға; - Толтырылмаған нарық кеңестерін табуға: Сатып алушылардың мінез-қүлқы туралы ақпараттарға сүйене отырып, шешім қабылдау деңгейін жоғарылатуға: - Кэсіпорын жэне оның тауарларының бэсекедегі артықшылықтарын көбейтуге. Әрбір фирма өзі қызмет көрсете алатын жэне ең тартымды деген нарықтық сегменттерін анықтауы қажет. Фирманың келешекте нарықта жэне бэсекедегі күресте жеңіп шығуы нарық сегменттерінің қаншалықты дұрыс таңдалғанына да байланысты. Сондықтан маркетинг маманы нарықты сегменттей білуі қажет. Тауар - маркетингтің бүкіл іс-эрекеттін қозғаушы күші, оған байланысты маркетингтің саясаты мен стратегиясы жасалады. Тауар - бүл адамдардың нақты қажеттіліктерін қанағаттандыратын жэне айырбасқа түсетін өнім. Тауарлар материалды (шикізат, машиналар, қүрал-жабдықтар, азық-түлік) жэне материалды емес (қызмет, идеялар) сипатта болады. Айырбас - өндірушілер мен түтынушылардың арасында баламалы (эквивалентті) негізде жүзеге асырылатын қоғамдық байланыс түрі. Мэміле - белгіленген шартқа байланысты тауар мен қызметті (жеткізу) іске асыру үшін екі немесе бірнеше жақтардың өзара келісімі. Мэміленің екі түрі бар: біріншісі ақшалай, мүнда тауарлар ақшаға айырбасталады, екіншісі бартерлік, ол ақша қаражаттарынсыз тек тікелей тауар айырбасты негізінде жүзеге асырылады. Сүраныс - сатып алу қабілеті бар қажеттілік. Сүраныс адамның қажеттілігін ғана емес, ең басты оның қажетті тауар сатып алуға қаржылық мүмкіндіктерін де білдіреді. Нарықтағы сүраныс - бүл тауар нарығындағы фирма жэне тауар маркалары жиынтығының нақты кезең мен белгілі мекендегі жалпы сату көлемі. Өнімге (немесе маркаға) сүраныс - фирманың нарықтығы үлесіне сәйкес келетін, тауар нарығындағы сүраныс бөлігі. «Сүраныс» жэне «қажеттілік» түсініктері арасында тығыз байланыс, айырмашылық және қарама-қайшылық бар екенін атап өтуіміз қажет. Қажеттілік - мағынасы кең үғым. Сүраныс қажеттіліктің бір бөлігі жэне ол түтынушының сатып алу қабілетін ғана сипаттап қоймайды, сонымен бірге олардын тауарға талғамы мен талабын да білдіре алады. Қажеттіліктер элеуметтік мэдени жэне технологиялық ортаның даму деңгейіне жэне табиғатына байланысты абсолютті жэне салыстырмалы болуы мүмкін. Абсолютті қажеттіліктерге қарағанда, салыстырмалы қажеттілікті толық қанағаттандыру мүмкін емес, өйткені олардың деңгейі жоғарылаған сайын, қажеттілікті неғүрлым үлғайтуға үмтылыс пайда болады. Мұқтаждық адамнын табиғатына тэн, ол адам өміріне қажетті физиологиялық элементтер болмаған жагдайда орын алады. Маркетинг түтынушының тілегі мен қажеттіліктеріне жэне сүраныстарына ықпал ете отырып, тауардың тартымды жэне әйгілі болуын қамтамасыз етеді. Коммерциялық емес маркетинг - бүл қоғам мүддесін немесе идеяларды дамыту мақсатында жүзеге асырып ұйымдар мен жеке түлғалардың іс-эрекеті. Коммерциялық емес маркетинг пайда табу мақсатын көздемейді. Коммерциялық емес үйымдардың маркетингі коммерциялық маркетингке қарағанда басқа факторлармен анықталады. Кейде коммерциялық емес маркетингті институционалды деп атайды. Өйткені, емханалар, мектептер, эскери үйымдар, театрлар, мүражайлар, мешіттер, университеттер, сондай-ақ эртүрлі қоғамдьщ үйымдар сияқты институциялар қамтиды. Коммерциялық емес үйымдардың түрлері: мэдени (мүражай, театр және т.б.) үйымдар: білім беру жэне ғылыми (колледждер, мектептер, ғылыми зерттеу үйымдары): филантропиялық (қорлар, қамқаорлық жэне қайырымдылық мекемелері): қоғамдық (экологиялық, түтынушылық, Қызыл крест қоғамы жэне т.б.): діни (конфенссиондық қүрылымдар): мемлекеттік (муниципалдық мекемелер, басқару орындары): денсаулық сақтау мекемелері: эскери үйымдар. Коммерциялық емес маркетингтің ерекшеліктері: коммерциялыққа қарағанда коммерциялық е,мес үйымдар көп жағдайда тиімсіз ңарық сегменттерінде қызмет көрсетеді: коммерциялық емес маркетингтің мақсаттары айтарлықтай қиьш, оларды санмен өлшеу мүмкін емес. Денсаулық сақтау ұйымдары шылым шегумен, нашақаорлықпен, ішімдікке тыйым салу арқылы адам ағзасына қатер төндіретін жағымсыз факторлармен күресуді мақсат етеді. Қоршаған ортаны қорғау ұйымдары табигатты аялауды, экологиялық білім мен тэрбиені, салауатты өмір салтын насихаттайды. клиенттердің көп болуы. Компания клиенті ретінде түтынушымен бірге фирманың демеушілері де болуы мүмкін. - өндіруші фирмаларға қарағанда, коммерциялық емес үйымдар көбнесе мемлекеттік органдардың ықпалында болады. Коммерциялық емес маркетингтің түлға маркетингі жэне идеялар маркетингі сияқты нысандары жиі кездеседі. Жекеленген түлғалардың маркетингі - түлғаларды эйгілі ету жэне имиджді қүру мақсатымен жүзеге асатын эрекет. Мысалы, саяси кандидаттар маркетингі. Бүгінде саяси лидерлердің, мемлекеттік жэне қоғам қайраткерлерінің, ірі ғалымдар мен мамандардың, атақты эртістердің, актерлердің даңқын көтеру үшін осы салада маманданған үйымдар мен мамандар айналысады. Оларды имиджмейкерлер деп атайды. Идеялар маркетингі - бүл негізінен элеуметтік мақсаттардың настихаты. Мысалы, Қытайдағы отбасын жоспарлау, шылым шегуге, нашақорлыққа, ішімдікке қарсы насихат. Қазіргі таңда Қазақстандағы медициналық қызмет көрсету нарығында бэсекелестік дамып отыр. Сондықтанда көптеген емханалар маркетингті пайдаланудың қажеттілігін түсіне бастады. Көптеген медициналық мекемелерде қызмет көрсету деңгейі жақсарып, клиенттердің назарын аудару мақсатында жарнамалық науқандар өткіз№ отырады. Коммерциялық емес саланың ерекшеліктері баға белгілеу, тарату жэне түтынушыларға қызмет көрсету сипатына эсер етеді. Қызмет көрсетуші фирмалар өндірістік кэсіпорындар сияқты маркетинг кешенін жасап, қолданулары қажет. Коммерциялықпен салыстырғанда коммерциялық емес маркетингті басқару қиындау. Біріншіден, көптеген коммерциялық емес үйымдар идеяларды сатуға немесе адамдардың мінез-қүлқын өзгертуге тырысады. Екіншіден, коммерциялық сектор қызметіне қарағанда, коммерциялық емес қызметтердің нақтылығы аз жэне сезілуі қиын. Олар өз ресурстары мен маркетингтің стратегиясын нақты бақылай алмайды. Коммерциялық қызметпен салыстырғанда, коммерциялық емес қызметтің өткізу стратегиясы түтынушыларға ғана бағытталып қоймай, өзінің демеушілерін де қамтиды. ¥зақ мерзімді жоспарға сай түрақты дамуы үшін оның іс-қимылы қоршаған орта жағдайларымен үйлесімді болуы шарт, өйткені жағдай мемлекеттік шешімдердің, заңдардың өзгеруі, бэсекелестер эрекеті мен түтынушы мінез-қүлқы салдарынан, сондай-ақ элемдік нарықты болып жатқан процесстердің болуына қарай қауіпті сипат алуы мүмкін. Мысал ретінде 1987 жылғы қор нарығының күйреуін, Германияның бірігіуін, Кеңестер Одағының ыдырауын, еуровалютаның енуін жэне т.б. жағдайларды айтуға болады. Сондықтан да маркетинг теориясына маркө жэне микроортадан түратын маркетингттік орта үғымы енгізілді. Макроорта фирманы қоршап түратын жэне оның қалыптасуына эсер ететін факторлардан түрады: Ф. Котлер бойынша, макроорта факторларына демографиялық, экономикалық, табиғи, ғылыми-техникалық, саяси және элеуметтік-мәдени факторлар жатады. Демографиялық орта. Демографиялық ортаның зерттелуі бүкіл дүние жүзі біртүтас элемдік нарыққа айнала бастауымен түсіндіріледі. Қазіргі кезде демографиялық ортада мынадай өзгерістер болып жатыр. А. Халық санының өсуі. Әлемдік демографиялық даму болып жатыр. Егер 1981 жылы жер шарындагы адам саны 4,5 млрд адам болса, 2004 жылы ол 6 млрд-қа жетті. Б. Халықгың жас шамасы қүрылымы. Әлем бойынша халқы ең жас ел -Мексика, ал ең кэрі ел - Жапония. Қазақстандағы 1000 адамға шаққандағы туу саны 1980 жылы 23,9, 2001 жылы - 14,9, ал 2004 жылы - 16,7 адамнан келді. Сэбилердің дүниеге келуінің азаюы балаларға арналған тауарлар шығаратын фирма қызметіне өз ықпалын тигізіп, фирманың тауар стратегиясын қайта қарауға мэжбүр етеді. Қорыта айтқанда маркетинг бүл қазіргі нарықтық замандағы ең қажетті қүрал болып табылады. Себебі түтынушы мен сүранушылардың, бэсекелестердің араларындағы негізгі мэселелерді шешуге мүмкіндік береді. . Микрортада түтынушылар ерекше мэнге ие, олардың мінез-қүлқын зерттеу арқылы сатып алушының қажеттіліктері мен талғамдарын, тауарлар сүранысындағы жэне сату көлеміндегі өзгерістерді анықтауға болады. Осы түрғыда елеулі өзгерістер байқалған жағдайда, маркетинг бағдарламасына қажетті түзетулер енгізу керек. Қазақстандык түтынушылар мэдениеті мен элеуметтік деңгейі, мінез-қүлқы мен бейімдеу қүндылықтары эр түрлі 15 млн адамдардан түрады. Әдебиеттер тізімі Вялков А. Социальный маркетинг // Врач. 1991. - №12.- С. 20-24. Файоль А., Эмерсон Г., Тейлор Ф., Форд Г. Управление это наука и искусство, М.: Основы маркетинга, 1992.- 350 с. Сорокин П. Социальная психология, серия Мыслители XX века, М.: 1992.-500с. Лешинер Р., Разу М., Старостин Ю. Подготовка менеджеров в США (на примере Массачусетского технологического института) // Экономические науки, 1991-№4.-С. 59-67 Мескон М.Х., Альберт М., Хедоури Ф. Основы менеджмента, перевод с англ. под ред. д.э.н. Евенко Л.И.- М.: Дело, 1992.- 702 с. Реіег Ғ. Бшскег А№ш сіізсірііпе // Зиссезз, 1987.-№1, Іапиагу-ҒеЪгагуез., р.18 Дайан А., Букрель Ф. и др. Академия рынка. Маркетинг, перевод с французского. - М.: Экономика, 1993.- 282 с. Беман В., Эванс Дж. Маркетинг. - М., 1990.- 640 с. Завгородная А.В., Кадзевич М.С. Маркетинг. Методы и процедура: Учебное 4 кр 4 тема Нарықтық қарым-қатынастар жеке меншіктің өндіріс құралдары мен тұтыну заттарына, тұтынушылардың еркін қызметіне, еркін бәсекелестік пен баға белгіленуге, адамның өмір сүруі мен дамуын қамтамасыз ететін қызмет түрінің еркін тандалуына, экономиканың ашықтығына негізделеді. Ортақтандырылып басқарылып отырған экономикаға тән сипаттар келесідей: - өндіріс құралдарына деген мемлекеттік меншік; - халықтық шаруашылық жүесінің барлық деңгейлерін қамтуды ортақтандырып жоспарлау; - өндіріс бәсекелестігінің жоғары деңгейі және оның мемлекеттік кәсіпорындарда монополизациялануы; - өндірістік қызметтің халықтық шаруашылық әсерлілікке деген бағыты; - адамның жан-жақты дамуындағы қоғамның жоғарғы мақсаты ретіндегі декларациялау; - еліміздің ортақ халықтық шаруашылық кешенінің жабық болуы. Қазіргі заманғы цивилизацииның даму тәжірибесі топтық-әкімшілік, бюрократиялық жүйемен салыстырғанда нарықтық қарым-қатынастар жүйесі қоғамның барлық өмір суруге қажетті аспектілерінің әсерлі қызмет етуіне өз септігін тигізетінің анық көрсетеді. Сонымен қатар бұл тәжірибе басқа да қорытындыға келуге тағы негіз бола алады, яғни, нарықтық экономикалық жүйені ұстанатын барлық елдер әр түрлі мақсаттарда, қоғам өмірінде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық үрдістерді мемлекеттік реттеу әдістерін кеңінен қолданады. Қазіргі заманғы нарықтық шаруашылық, әдетте, адамның көп қырлы қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған. Сол уақытта көптеген өндірістік дамыған елдерде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық үрдістерге араласуының негізінде (жасалып отырған жағдайды бөліп қарау, салықтық саясат, құқықтық қамтамасыз ету және т.б.) өз азаматттарының жоғары қорғаныштық деңгейін қамтамасыз етіп тұрады. Бұл әлеуметтік-нарықтық деген шаруашылық түрін анықтауға негіз болды. Әлеуметтік нарықтық шаруашылық – бұл шаруашылық түрі өз алдына еркін бәсекелестік қағидаларымен, тұтыну заттарын еркін тандаумен, тұлғаның еркін ашылуы мен гүлденуіне негізделеді (Л. Эрхард «Благосостояние для всех», 1960 ж.). Ол тәртіпке, капитал салушылыққа, тұтынуды кеңейтуге деген дайындықпен сипатталады. «Нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік мағынасы келесіде, яғни экономиканың қандай да бір жетістігі, жетілдірудің кез келген шыны, еңбектің өндіргіштігінің барлық жоғарғы жетістіктері барлық халықтың игілігіне, тұтынушылардың қажеттіліктерін жоғары дәрежеде қанағаттандыруға жасалынады» – деп жазды Л. Эрхард. Әлеуметтік нарықтық шаруашылық мемлекет саясатының концепциясы сияқты еркін, экономикалық әсерлі, мықты, экономиканың, жалпы қоғамның әлеуметтік және әділ құрылуына бағытталған. Сонымен, әлеуметтік нарықтық шаруашылық нарықтық экономиканың бір моделі бола отыра, әлеуметтік-экономикалық жүйе болып табылады, ал өз кезегінде меншіктің барлық түрлерінің алуандығы, азаматтардың экономикалық еркіндігі негізінде, тауарлар мен қызметтерді өндірушілердің еркін бәсекелестігі мен баға қалыптастыру ретінде қызмет етеді, әр азаматтың шынайы еңбек кірісін қатаң түрде сәйкестендіріп, ұлттық өнімді мемлекет көмегімен әділ бөлуді, және де қоғамның қорғалмаған қабаттарына әлеуметтік кепілдіктер берумен сипатталады. Әлеуметтік нарықтық шаруашылыққа берілген анықтамадан, мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік мәселелерін шешуге беретін көмегі орасан зор екенін байқауға болады. Сонымен, мемлекеттің негізгі амалдары келесідей болмақ: - мемлекеттегі сенімді тәртіпті қалыптастыру және қолдау; - сыртқы және ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету; - ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамасыз ету; - әлеуметтік инфрақұрылымның кешендерін дамыту (білім беру, денсаулық сақтау, ғылым және өнер, қоғамдық көлік және т.б.); - бәсекелестік түрлері бойынша заңнамалардың ұстануға деген бақылауды жүргізу; - қоғамның өте әлсіз мүшелеріне еңбектік құқық аймағында кепілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз ету; - қоршаған ортаны қорғауға деген нарықтық ынталарды жетілдіру, талаптарды, шектеулерді іске асыру және оларды пайдалану; - нарықтық және әлеуметтік құқық аймағындағы, және де сыртқы экономикалық қатынастағы ортақ «ойын тәртіптерін» анықтау; - мүмкін боларлық нарықтық шаруашылық шегіндегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді макроэкономикалық басқару. Қазақстан Республикасының экономикасының нарыққа өтуі мемлекеттік реттеу жүйесіндегі жоспарлаудың рөлі мен орның қайта қаруды талап етті. Отыз жыл бойы көптеген экономистер жоспар және нарық түсініктеріне қатысты көп айтысты. Нарықтық қарым-қатынастар шындыққа айнала бастағанда, жоспар мен нарықтың бір біріне қарама-қайшы емес екендігі белгілі болды, керісінше олар экономикалық жүйенің сыбайлас толықтырушы элементтері болып шықты. Ақша-несиелік, нарықтық, кедендік саясат ортақ мемлекеттік жоспарлардың байланыстылығының болмауының негізінде өз-өзін ақтап шыға алмайды. Осыдан Қазақстандағы 1990 жылдардың бірінші жартысындағы экономикалық реформалардың сәтсіздіктерінің мемлекеттің көптеген ұйымдастырушылық-шаруашылық қызметтерден, соның ішінде ортақ ұлттық жоспарлаудан бас тартуының салдарынан болды деп айтуға болады. Әлеуметті нарықтық шаруашылықта мемлекетің осы мәселелерін табысты шешілуі келесідей мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз етеді: а) қоғам өмірінің сапасы мен деңгейінің жоғарылауына; б) бағалардың тұрақты деңгенін қамтылуына; в) жұмыспен қамтылудың жоғары деңгейін; г) әлеуметтік әділдікті, және әлеуметтік қамтылудың әсерлі қызмет етуші жүйесін қолдау. Экономиканы және әлеуметтік қарым-қатынастарды мемлекеттік реттеу ұлттық экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша және оларды өндірудің қажетті қарқының қамтамасыз ету, еркін тауар өндірушілердің қызмет етуіне жақсы ортақ (саяси, құқықтық, экономикалық) жағдай жасап, оларға әлеуметік қолдау бар екендігіне кепілдеме беру мемлекеттің бағытталған қызметі болып табылады, Мемлекеттік реттеудің негізгі түрлері: а) құқық нормалары; б) бюджеттік – салықтық тетіктер (салықтық саясат, мемлекеттік бюджеттің шығындары, амортизацияланған саясат, есептік саясат, минималді резервтер саясаты, ақша эмиссиясын басқару, ашық нарықта операциялар жүргізу, өз еркімен келісу); в) несиелік-ақшалық құрал-жабдықтар г) стратегиялық жоспарлау. Болжау –бұл экономикалық жүйенің болашақ параметрлеріне қатысты дәлелдендірілген мүмкіндіктер (сапалық және сандық түрде көрсетілген) кешені. Болжау амалы – бір немесе басқа шарттарда мүмкін болатын жайттарға объективті, шынайы болжам жасау. Бұл амалды шешу үшін ізденгіш болжам жасалынады, ол экономиканың дамуының (немесе оның бір қабатының), оған деген мемлекеттік әсер мінезі өзгеріссіз қалады деген шартта, қандай екенің көрсетуі мүмкін. Сонымен ізденгіш болжам теріс үрдістерді жеңуге бағытталған мемлекеттің бірінші болып араласуын талап ететін экономиканың қабаттарын көрсетеді. Болжау болашақта мүмкін болатын жайттардың пассивті рөліне ғана сүйенбейді. Мақсатты болжаулар да жасалынып жатыр. Олар мемлекеттің экономика алдына қойған мақсаттарын және оларға жетудегі мүмкін жолдарын анықтайды. Кез келген деңгейдің не болмаса, кез келген территориядағы өндіріс, кешен тірлері мен мәселердің болжамы мүмкін және қажет болып табылады. Болжамдардың келесідей жүйелері перспективті болуы мүмкін: - мемлекеттегі және шет елдердегі мүмкін боларлық жайттардың қорытындысын болжау; - жеке орталардың, экономика кешендерінің, өндірістің нақты түрлерінің, аймақтың дамуын болжау; - демографиялық болжау; - саяси болжау; - әлеуметтік болжау; - ғылыми-техникалық болжау; - сыртқыэкономикалық болжау; - экологиялық болжау. Болжамдар жекеленіп жасалынса да, өзара бір-бірімен тығыз байланыста болады. Олардың негізінде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының ортақ болжамы жасалынады. Нарықтық экономика жағдаында кез-келген болжамды жасау барысында келесі жайттар ескеріледі: 1) материалдық ағындарды ұйымдастыру түрлері. Өнімнің барлық түрлерінің негізгі бөлігі еркін түрде іске асырылады. Осыған байланысты кез-келген өндірісте өнімділікті арттырудың нақты болжамын жасау, тауар нарығының конъюнктурасыны туралы нақты ақпарат алынғаннан кейін ғана жүзеге асырылады; 2)ақша ағымдарын қалыптастыру әдістері. Басты бөлігінің қаржылық ресурстары тура мемлекеттік реттеу ортасынан шығып қалды. Сондықтан да жеке капиталдың қандай көлемде алынып, және оның қайда жіберілетіндігін анықтау маңызды болып табылады. 3) баға динамикасы, оның өндіріске деген әсері, және де оны бөлу. Қазіргі уақытта баға коньюнктурасын білмей өндіріс бойынша бірде бір нақты болжамдық баға алу мүмкін емес; 4) теңгенің ішкі конвертирациясы. Валюта қандай кешендерде табысталынады, және қандай кешенде импортқа жіберіледі екені белгілі. Болжам оның қозғалысын, яғни бір меншіктен екіншіге өтуін анықтап отырады. Болжау жоспарлаумен тығыз байланысты, жоспарлы есептердің қажетті сілтемесі болып табылады. Жоспарлау–бұл мемлекеттің, басқару органдарының, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму перспективаларын жасау бойынша шаруашылық субъектілердің, аймақтардың, кешендердің, меншіктің барлық түрлеріндегі кәсіпорындардың мақсатты бағытталған қызмет түрі. Болжау директивтік, индикативтік, келісімшарттық және кәсіпкерлік болып өз ішінде бөлінеді. Директивтік жоспарлаумекен-жайлық тапсырмаларды бекіту бойынша және жоспарды орындаушылардың арасында оларды орындау үшін қажетті ресурстарды бөлумен сипатталады. Мемлекеттік меншіктің монополиялық шарттарында өнеркәсіптің негізгі заттарын жоспарлау қоғамның өмірлік шенінің барлық жақтарына түгелдей таратылады. Директивті жоспарлаудың негізгі рычагі ретінде бюджеттік қаржыландыру, капиталдық салымдардың лимиттері, материалды-техникалық ресурстардың қорлары, мемлекеттік тапсырыстар болып табылады. Индикативтік жоспарлаудегеніміз нарықтық субъектілердің паритеттік тең бастамаларда мемлекетпен даму бағдарламаларының жасалуын және іске асыруын өзіндік қызықтыру әдісі болып табылады. Ол экономикалық рычагтардың пайдаланудың тауарөндірушілерге, сатып алушыларға, және жалпы нарықтың өзіне әсерлесуге негізделеді, сонымен қатар мемлекет және жеке капиталдың қызығушылықтарын үйлесімді реттеуге мүмкіндік береді. Келісімдік жоспарлаунарық субъектілерін коммерциялық қарым-қатынастарын реттейді, ол қатынастар өз кезегінде еркін немесе өзара пайда негізінде өнеркәсіптер арасында, бірлестіктер, банктер, басқару және билік органдары арасында құрылады. Келісімдік қарым-қатынастар тұрақты өндірісті-экономикалық байланыстарды, өзара міндеттерді, оларды орындау шарттары мен нарықтық жағдайда жоспарлылықтың кепілдік шаруашылық механизмін қалыптастырады. Келісімдік жоспарлар келісім түрінде, жеткізу туралы контракт түрінде, қатысу жүйесі және басқа да түрлері бойынша іске асырылады. Келісімдік жоспарлауды қамтамасыз етуде сәйкесінше экономикалық және құқықтық сілтемелер келтіріледі: заңнамалық нормалар, тәуелсіз сот жүйесі және т.б. Нарықтық қарым-қатынастар жеке меншіктің өндіріс құралдары мен тұтыну заттарына, тұтынушылардың еркін қызметіне, еркін бәсекелестік пен баға белгіленуге, адамның өмір сүруі мен дамуын қамтамасыз ететін қызмет түрінің еркін тандалуына, экономиканың ашықтығына негізделеді. Ортақтандырылып басқарылып отырған экономикаға тән сипаттар келесідей: - өндіріс құралдарына деген мемлекеттік меншік; - халықтық шаруашылық жүесінің барлық деңгейлерін қамтуды ортақтандырып жоспарлау; - өндіріс бәсекелестігінің жоғары деңгейі және оның мемлекеттік кәсіпорындарда монополизациялануы; - өндірістік қызметтің халықтық шаруашылық әсерлілікке деген бағыты; - адамның жан-жақты дамуындағы қоғамның жоғарғы мақсаты ретіндегі декларациялау; - еліміздің ортақ халықтық шаруашылық кешенінің жабық болуы. Қазіргі заманғы цивилизацииның даму тәжірибесі топтық-әкімшілік, бюрократиялық жүйемен салыстырғанда нарықтық қарым-қатынастар жүйесі қоғамның барлық өмір суруге қажетті аспектілерінің әсерлі қызмет етуіне өз септігін тигізетінің анық көрсетеді. Сонымен қатар бұл тәжірибе басқа да қорытындыға келуге тағы негіз бола алады, яғни, нарықтық экономикалық жүйені ұстанатын барлық елдер әр түрлі мақсаттарда, қоғам өмірінде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық үрдістерді мемлекеттік реттеу әдістерін кеңінен қолданады. Қазіргі заманғы нарықтық шаруашылық, әдетте, адамның көп қырлы қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған. Сол уақытта көптеген өндірістік дамыған елдерде, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық үрдістерге араласуының негізінде (жасалып отырған жағдайды бөліп қарау, салықтық саясат, құқықтық қамтамасыз ету және т.б.) өз азаматттарының жоғары қорғаныштық деңгейін қамтамасыз етіп тұрады. Бұл әлеуметтік-нарықтық деген шаруашылық түрін анықтауға негіз болды. Әлеуметтік нарықтық шаруашылық – бұл шаруашылық түрі өз алдына еркін бәсекелестік қағидаларымен, тұтыну заттарын еркін тандаумен, тұлғаның еркін ашылуы мен гүлденуіне негізделеді (Л. Эрхард «Благосостояние для всех», 1960 ж.). Ол тәртіпке, капитал салушылыққа, тұтынуды кеңейтуге деген дайындықпен сипатталады. «Нарықтық шаруашылықтың әлеуметтік мағынасы келесіде, яғни экономиканың қандай да бір жетістігі, жетілдірудің кез келген шыны, еңбектің өндіргіштігінің барлық жоғарғы жетістіктері барлық халықтың игілігіне, тұтынушылардың қажеттіліктерін жоғары дәрежеде қанағаттандыруға жасалынады» – деп жазды Л. Эрхард. Әлеуметтік нарықтық шаруашылық мемлекет саясатының концепциясы сияқты еркін, экономикалық әсерлі, мықты, экономиканың, жалпы қоғамның әлеуметтік және әділ құрылуына бағытталған. Сонымен, әлеуметтік нарықтық шаруашылық нарықтық экономиканың бір моделі бола отыра, әлеуметтік-экономикалық жүйе болып табылады, ал өз кезегінде меншіктің барлық түрлерінің алуандығы, азаматтардың экономикалық еркіндігі негізінде, тауарлар мен қызметтерді өндірушілердің еркін бәсекелестігі мен баға қалыптастыру ретінде қызмет етеді, әр азаматтың шынайы еңбек кірісін қатаң түрде сәйкестендіріп, ұлттық өнімді мемлекет көмегімен әділ бөлуді, және де қоғамның қорғалмаған қабаттарына әлеуметтік кепілдіктер берумен сипатталады. Әлеуметтік нарықтық шаруашылыққа берілген анықтамадан, мемлекеттің өз азаматтарының әлеуметтік мәселелерін шешуге беретін көмегі орасан зор екенін байқауға болады. Сонымен, мемлекеттің негізгі амалдары келесідей болмақ: - мемлекеттегі сенімді тәртіпті қалыптастыру және қолдау; - сыртқы және ішкі қауіпсіздікті қамтамасыз ету; - ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамасыз ету; - әлеуметтік инфрақұрылымның кешендерін дамыту (білім беру, денсаулық сақтау, ғылым және өнер, қоғамдық көлік және т.б.); - бәсекелестік түрлері бойынша заңнамалардың ұстануға деген бақылауды жүргізу; - қоғамның өте әлсіз мүшелеріне еңбектік құқық аймағында кепілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктермен қамтамасыз ету; - қоршаған ортаны қорғауға деген нарықтық ынталарды жетілдіру, талаптарды, шектеулерді іске асыру және оларды пайдалану; - нарықтық және әлеуметтік құқық аймағындағы, және де сыртқы экономикалық қатынастағы ортақ «ойын тәртіптерін» анықтау; - мүмкін боларлық нарықтық шаруашылық шегіндегі әлеуметтік-экономикалық үрдістерді макроэкономикалық басқару. Қазақстан Республикасының экономикасының нарыққа өтуі мемлекеттік реттеу жүйесіндегі жоспарлаудың рөлі мен орның қайта қаруды талап етті. Отыз жыл бойы көптеген экономистер жоспар және нарық түсініктеріне қатысты көп айтысты. Нарықтық қарым-қатынастар шындыққа айнала бастағанда, жоспар мен нарықтың бір біріне қарама-қайшы емес екендігі белгілі болды, керісінше олар экономикалық жүйенің сыбайлас толықтырушы элементтері болып шықты. Ақша-несиелік, нарықтық, кедендік саясат ортақ мемлекеттік жоспарлардың байланыстылығының болмауының негізінде өз-өзін ақтап шыға алмайды. Осыдан Қазақстандағы 1990 жылдардың бірінші жартысындағы экономикалық реформалардың сәтсіздіктерінің мемлекеттің көптеген ұйымдастырушылық-шаруашылық қызметтерден, соның ішінде ортақ ұлттық жоспарлаудан бас тартуының салдарынан болды деп айтуға болады. Әлеуметті нарықтық шаруашылықта мемлекетің осы мәселелерін табысты шешілуі келесідей мақсаттарға қол жеткізуді қамтамасыз етеді: а) қоғам өмірінің сапасы мен деңгейінің жоғарылауына; б) бағалардың тұрақты деңгенін қамтылуына; в) жұмыспен қамтылудың жоғары деңгейін; г) әлеуметтік әділдікті, және әлеуметтік қамтылудың әсерлі қызмет етуші жүйесін қолдау. Экономиканы және әлеуметтік қарым-қатынастарды мемлекеттік реттеу ұлттық экономиканың тұрақтылығын қамтамасыз ету бойынша және оларды өндірудің қажетті қарқының қамтамасыз ету, еркін тауар өндірушілердің қызмет етуіне жақсы ортақ (саяси, құқықтық, экономикалық) жағдай жасап, оларға әлеуметік қолдау бар екендігіне кепілдеме беру мемлекеттің бағытталған қызметі болып табылады, Мемлекеттік реттеудің негізгі түрлері: а) құқық нормалары; б) бюджеттік – салықтық тетіктер (салықтық саясат, мемлекеттік бюджеттің шығындары, амортизацияланған саясат, есептік саясат, минималді резервтер саясаты, ақша эмиссиясын басқару, ашық нарықта операциялар жүргізу, өз еркімен келісу); в) несиелік-ақшалық құрал-жабдықтар г) стратегиялық жоспарлау. Болжау –бұл экономикалық жүйенің болашақ параметрлеріне қатысты дәлелдендірілген мүмкіндіктер (сапалық және сандық түрде көрсетілген) кешені. Болжау амалы – бір немесе басқа шарттарда мүмкін болатын жайттарға объективті, шынайы болжам жасау. Бұл амалды шешу үшін ізденгіш болжам жасалынады, ол экономиканың дамуының (немесе оның бір қабатының), оған деген мемлекеттік әсер мінезі өзгеріссіз қалады деген шартта, қандай екенің көрсетуі мүмкін. Сонымен ізденгіш болжам теріс үрдістерді жеңуге бағытталған мемлекеттің бірінші болып араласуын талап ететін экономиканың қабаттарын көрсетеді. Болжау болашақта мүмкін болатын жайттардың пассивті рөліне ғана сүйенбейді. Мақсатты болжаулар да жасалынып жатыр. Олар мемлекеттің экономика алдына қойған мақсаттарын және оларға жетудегі мүмкін жолдарын анықтайды. Кез келген деңгейдің не болмаса, кез келген территориядағы өндіріс, кешен тірлері мен мәселердің болжамы мүмкін және қажет болып табылады. Болжамдардың келесідей жүйелері перспективті болуы мүмкін: - мемлекеттегі және шет елдердегі мүмкін боларлық жайттардың қорытындысын болжау; - жеке орталардың, экономика кешендерінің, өндірістің нақты түрлерінің, аймақтың дамуын болжау; - демографиялық болжау; - саяси болжау; - әлеуметтік болжау; - ғылыми-техникалық болжау; - сыртқыэкономикалық болжау; - экологиялық болжау. Болжамдар жекеленіп жасалынса да, өзара бір-бірімен тығыз байланыста болады. Олардың негізінде мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының ортақ болжамы жасалынады. Нарықтық экономика жағдаында кез-келген болжамды жасау барысында келесі жайттар ескеріледі: 1) материалдық ағындарды ұйымдастыру түрлері. Өнімнің барлық түрлерінің негізгі бөлігі еркін түрде іске асырылады. Осыған байланысты кез-келген өндірісте өнімділікті арттырудың нақты болжамын жасау, тауар нарығының конъюнктурасыны туралы нақты ақпарат алынғаннан кейін ғана жүзеге асырылады; 2)ақша ағымдарын қалыптастыру әдістері. Басты бөлігінің қаржылық ресурстары тура мемлекеттік реттеу ортасынан шығып қалды. Сондықтан да жеке капиталдың қандай көлемде алынып, және оның қайда жіберілетіндігін анықтау маңызды болып табылады. 3) баға динамикасы, оның өндіріске деген әсері, және де оны бөлу. Қазіргі уақытта баға коньюнктурасын білмей өндіріс бойынша бірде бір нақты болжамдық баға алу мүмкін емес; 4) теңгенің ішкі конвертирациясы. Валюта қандай кешендерде табысталынады, және қандай кешенде импортқа жіберіледі екені белгілі. Болжам оның қозғалысын, яғни бір меншіктен екіншіге өтуін анықтап отырады. Болжау жоспарлаумен тығыз байланысты, жоспарлы есептердің қажетті сілтемесі болып табылады. Жоспарлау–бұл мемлекеттің, басқару органдарының, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық даму перспективаларын жасау бойынша шаруашылық субъектілердің, аймақтардың, кешендердің, меншіктің барлық түрлеріндегі кәсіпорындардың мақсатты бағытталған қызмет түрі. Болжау директивтік, индикативтік, келісімшарттық және кәсіпкерлік болып өз ішінде бөлінеді. Директивтік жоспарлаумекен-жайлық тапсырмаларды бекіту бойынша және жоспарды орындаушылардың арасында оларды орындау үшін қажетті ресурстарды бөлумен сипатталады. Мемлекеттік меншіктің монополиялық шарттарында өнеркәсіптің негізгі заттарын жоспарлау қоғамның өмірлік шенінің барлық жақтарына түгелдей таратылады. Директивті жоспарлаудың негізгі рычагі ретінде бюджеттік қаржыландыру, капиталдық салымдардың лимиттері, материалды-техникалық ресурстардың қорлары, мемлекеттік тапсырыстар болып табылады. Индикативтік жоспарлаудегеніміз нарықтық субъектілердің паритеттік тең бастамаларда мемлекетпен даму бағдарламаларының жасалуын және іске асыруын өзіндік қызықтыру әдісі болып табылады. Ол экономикалық рычагтардың пайдаланудың тауарөндірушілерге, сатып алушыларға, және жалпы нарықтың өзіне әсерлесуге негізделеді, сонымен қатар мемлекет және жеке капиталдың қызығушылықтарын үйлесімді реттеуге мүмкіндік береді. Келісімдік жоспарлаунарық субъектілерін коммерциялық қарым-қатынастарын реттейді, ол қатынастар өз кезегінде еркін немесе өзара пайда негізінде өнеркәсіптер арасында, бірлестіктер, банктер, басқару және билік органдары арасында құрылады. Келісімдік қарым-қатынастар тұрақты өндірісті-экономикалық байланыстарды, өзара міндеттерді, оларды орындау шарттары мен нарықтық жағдайда жоспарлылықтың кепілдік шаруашылық механизмін қалыптастырады. Келісімдік жоспарлар келісім түрінде, жеткізу туралы контракт түрінде, қатысу жүйесі және басқа да түрлері бойынша іске асырылады. Келісімдік жоспарлауды қамтамасыз етуде сәйкесінше экономикалық және құқықтық сілтемелер келтіріледі: заңнамалық нормалар, тәуелсіз сот жүйесі және т.б. 4 кр 5 тема Жеке кәсіпкерлерге салық салу ерекшеліктері туралы қазақша реферат Нарықтық қатынастар жүйесі, кәсіпкерлікті дамытуға жағдай жасайтын және олардың өндіретін тауарлары мен қызмет түрлерінің сапасы мен қүрылымын, көлемін арттыра отырып жүмыс тиімділігін арттыратын шаруашылықты жүргізудің универсальды үлгісі болып табылады. Орта және кіші кәсіпкерлікті дамыту мәселесі бүгінгі күні Қазақстаннын экономикалық саясатында үлкен орын алады. Оның себептері Қазақстан нарықтык экономикаға өту жағдайында түрлі меншік формасындағы кіші жоне орта бизнестегі кәсіпорындар қүруға деген қажеттілік пайда болды, яғни, түтыну нарығына оз тауарларын шығарып, халықты жүмыспен қамтамасыз ету, экономиканы жан-жақты дамыту, әлемдік рынокқа шығу, ұлттық байлығьтмызды көтеру.т.б. Дамушы елдерде шағын және орта бизнесті дамыту мемлекеттін экономикалық дендейін жоғарлатудың негізі болып табылады. Кәсіпкерлікті дамытудың алғашқы іргетасы ең алдымен кооперативтер құру негізінде қаланды. 1988 ж,»Кооперация туралы’? заңы мемлекеттік және экономиканын колхоздық-кооперациялық секторларының бірдей қүқықтық деңгейде жүмыс жасауын көздеді. Қазақстан кәсіпкерлерінің бірінші даму сатысы 1990 жылғы «Қазақ ССР кәсіпкерлікті және шаруашылық іс әрекетті дамыту» заңы шықаннан кейін қалыптаса бастады. Кооперативтер мен үйымдар саны 15 мыңға жетті, ал, онда жүмыс істейтіндер саны 300 мың адамға жетті. Олар елдегі тауарлар мен қызметтердің терттен бір бөлігін шығарды. Кейінірек, қайтадан «Кооперация туралы» заң жаңаланып, өнделіп қайтадан шықты. Осыған орай кәсіпорындар жүмыс істегенімен сатып алу-сауда кооперативтеріне салық салу қатал түрде жүргізілуінің әсерінен олардың іскерлік қызметі қүлдырауға үшырады. Кооперативтер саны 1990-1995 жылдар аралығында 2 мыңға дейін азайып кетті.Бертін келе мемлекеттің жүргізген саясатқа орай жеке косітткерлік қайтадан қолға алына бастады. Олар түрлі салықтық жеңілдіктерді қолданды, мемлекет тарапынан басқа да қолдаулар тапты, сөйтіп, олпрдың саны күннен күнге арта түсті.1995 жылы олардың саны 11,5 мыңға жетіп, оларда 115 мың адам жүмыс істеді. Алдыңғы тараулардан байқап отырғанымыздай, кәсіпкерлер саны уақыт оте келе өсіп отыр. Яғни оларды салықтық реттеудің қажеттілігі күннен күнге артып келеді. Жеке кәсіпкерлік- бұл оз атынан озіндік тәуекелділікпен жоне мүліктік жауапкершілікпен атқаратын жүмыс және қызмет көрсету, тауар сату жолымен өз есебіне пайда табатын жеке кәсіпкерлердің занды үйымшылдық формасының бірін көрсетеді . Сипатына байланысты адамдардың іс орекетінің негізгі екі типі бар : еркін жөне еріксіз. Кәсіпкерлік еркін іс әрекетке жатады, себебі ол жеке ойға, жеке бастама котеруте, мақсатты тандауға, белгілі бір нотижеге жетуге негізделеді. Жоғарыда коріп отырғанымыздай, кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектлер саны, кәсіпкерліктің түрлері өте көп, яғни оларды жіктей келс олардың кызметін реттейтін салық түрлеріне тоқталатын болсақ, оларға, егер олар занды түлға болатын болса қазіргі қолданыстағы салық зандылығына сәйкес корпоративті табыс салығы салынады, жеке түлға болса жеке табыс салығы және бүгінгі танда барлық косіпкерлік қызмет түрлеріне арнаулы салықрежиміқолданылады. Арнаулы салық режимін қолдана отырып мемлекет кәсіпкерлік кызметтің дамуына, осіп-оркендеуіне жағдай жасайды жоне оларды салықтық реттсп отырудан да қүры қалмайды. Енді оған толығырақ тоқталатын болсақ, өтпелі ксзеңді басынан кешіріп отырған ҚР мемлекет үшін жеке кіші жоне орта бизнесті дамытуда аталмыш салық салу режимінің тигізер өсері ерекше болмақ. Бүл салық салу одісін салық толеушілердің белгілі бір түрлері ғана қолданады, сонымен бірге салық түрлерін, яғни, олсумсттік салықты, корпоративті табыс салығын, толем көзінен салық салынатын жеке табыс салығын қоспағанда жеке табыс салығын телеу мен есептеудің оңайлатылған тәртібін қолданады. Ол- біржолғы талон негізінде, патент негізінде , оңайлатылған декларация негізінде болады. Салық салу объектісі болып, салық төлеушілердің ҚР территориясы аумағындағы салық кезеңі ішінде тапқан табысы болып табылады. Салық салудың оңайлатылған жағдайын колданушыларда міндетті түрде томендегі шартты нәрселер болуы керек: • орналасқан жері бойынша аумақтық салық орагандарында мемлекеттік тіркеудс болуы керек; • бекітілген үлгіде отініші болуы керек; • лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асыру барысында лицензиясы болуы керек; • мемлекеттік тіркеуге байланысты алымдары толенуі керек; • банктегі шоты туралы молімет болуы керек; • сондай-ақ басқа да бюджетпсн есеп айырысқаны туралы қүжаттары болуы шарт. Сондай-ақ, кіші бизнес субъектлері төменде корсетілген салық толеу тортібінің біреуін ғана тандап алады, олар төмендегідей: 1. Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп; 2. Біржолғы талон негізіндегі АСР; 3. Патент негізіндегі АСР; 4. Оңайлатылған декларация негізіндегі АСР. Бұлардың әрқайсысына жеке жеке анықтама беретін болсақ, бір жолғы талон — арнаулы салық режимін қолдану қуқығын куәландыратын және төлем козінен үсталатын жеке табыс салығын қоспағанда жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есетт айырысу фактісін растайтын қүжат. Патентарнаулы салық режимін қолдану қүқығын куәландыратын жөне салық сомаларының бюджетке төленген фактісін растайтын қүжат. Тіркелген жиынтық салық салу төртібімен салық толеушілер бірыңғай оңайлатылеан декларацияныкорсетуі керек.Ол жыл басында бекітілген салық ставкасын әрбір салық объектісіне қолдану арқылы анықтауға болады.Салық ставкасын салық органдары берген деректер негізінде жергілікті өкілетті органдар бекітеді және ол әкімшілік аумақтық бірлік аумағында орналасқан салық төлеушілер үшін бірыңғай болып табылады. ТЖСС сомасы есепті айдан кейінгі айдың 20-нан кешіктірілмей, ай сайын салық салу объектлерінің орналасқан жері бойынша төленуге тиіс. төмендегі кестеде атап көрсетуімізге болады. + Арнаулы салық режимі шектеулі түрде қолданылады. Оны Тағы да көңіл бөлетін басты моселелердің бірі, салықты оңайлатылған декларация негізінде есептеуді қолданылатын жеке кәсіпкерлер табысына қолданылатын салық ставкалары, ол төмендегідей:Тоқсандық табысы Ставкасы 2000,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда Табыс сомасының 3 проценті 2000,0 мың теңгеден жоғары-3000,0 мың теңгені қоса 60,0 мың теңге+2000,0 теңгеден асатын сомадан 5 процент 3000,0 мың теңгеден жоғары 110,0 мың теңге +3000,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 7 процент Ал, салынады.
2000,0 мың теңгеге дейін қоса алғанда Табыс сомасының 4 проценті 2000,0 мың теңгеден жоғары- 4500,0 мың теңгені қоса 80,0 мың теңге+2000,0 теңгеден асатын сомадан 5 процент 4500,0 мың теңгеден жоғары-6500,0 мың теңгені қоса 205,0 мың теңге+4500,0 мың теңгеден асқан сомадан 7 процент 6500,0 мың теңгеден жоғары 345,0 мың теңге +6500,0 мың теңгеден асатын табыс сомасынан 9 процент Егер, есепті кезеңнің қорытындысы бойынша жалдамалы қызметкерлердің орташа айлық жалақысы ҚР заң актлерінде белгіленген ең томенгі айлық жалакының ең кемінде үш еселенген мөлшеріндей болса, салық кезеңі ішінде есептелген салық сомасы әрбір қызметкер үшін салық сомасының 1,5 проценті молшеріндегі сомаға түзетілуі тиіс. Табыстың шекті мөлшері асып кеткен жағдайда, салық сомаларын есептеу табыстың шекті сомасынан және нақты алынған табыс сомасынан жеке-жеке жүргізіледі.Салықтың осы сомаларының арасындағы айырма көзделген түзетусіз бюджетке төленуге тиіс. Көзделген түзетуге табыстың шекті сомасынан ссептелген салық сомасы ғана жатады. Қазақстан Республикасында сонымен қатар ауыл шаруашылығын дамытудың маңызы зор. Сондықтан оған байланысты кейбір салық режиміне тоқталып өтетін болсақ, мысалға шаруа қожалықтарына арналған салық режимі бірыңғай жер салығын толеуге негізделеді. Бірыңғай жер салығын толеу негізінде арнаулы салық режимін қолданатын шаруа (фермер) қожалықтары (бұдан әрі — бірыңғай жер салығын толеушілер) салықтардың мынандай түрлерін; 1) осы арнаулы салық режимін қолданылатын қызметтен түскен шаруа (фермер) қожалықтарының табысынан жеке табыс салығын; 2) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметті жүзеге асырудан айналым бойынша қосылған қүн салығын; 3) осы арнаулы сагтық режимін қолданылатын қызмет бойынша жер салығын: шегінде салық салу объектілері бойынша көлік қүралдарына салынатын салықты; 4) Қазақстан Республикасының Үкімет белгілеген қажеттілік нормативтері шегінде салық салу объектілері бойынша көлік қүралдарына салынатын салықты; 5) Қазақстан Республикасының Үкімет белгіленген қажеттілік нормативтері шегівде салық салу объектілері бойынша мүлік салығын төлеушілер болып табылмайды. 1. Қосылған қүн салығын телеушілер болып табылмайтын бірыңғай жер салығын төлеушілер салық органына осы салық бойынша есепке қою туралы өз еркімен өтініш беруте қүқылы. 2. Арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде бірыңғай жер салығын төлеушілер кірістер мен шығыстардың ( жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің ( соның ішінде көлік құралдарының) болек есебін жүргізуге жоне жалпы белгіленген тәртіппен қызметтің осындай түрлері бойынша тиісті салық пен бюджетке төленетік басқа да міндетті төлемдерді есептеуді, салық есептілігін тапсыру мен төлеуді жүргізуге міндетті. Жер учаскесін бағалау қүны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз болып табылады. Бірыңғай жер салығын төлеу учаскесі орналасқан жер бойынша тиісті бюджетке екі мерзімде: Төлеудің бірінші мерзімінде бірыңғай жер салығын төлеушілер ағымдағы төлемді бүдан бүрынғы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы сомасының белігінен кем емес мөлшерде төлейді. Шаруа (фермер) қожалықтары жер пайдалану қүқығында жер учаскесін иеленудің нақты кезеңі үшін бірыңғай жер салығын (салық салу объектісінің өзгеруін есепке ала отырып) есептейді жоне төлейді. Жер учаскелерін жалға берген (алған) кезде салық салу ерекшеліктері 1. Шаруа қожалығы жер учаскесін басқа шаруа қожалығына берген кезде тараптардың әрқайсысы осындай жер учаскесі бойътнша бірыңғай жер салығын жалға беру шартында көрсетілген жер учаскесінің нақты пайдаланылуы кезеңінің негізге ала отырып есептейді және төлейді. Жалға алушының пайдалану кезеңі жер учаскесін Жалға алған айдан кейінгі айдан бастап белгіленеді. Бұл орайда жер учаскесін жалға беруден алынған (алынуға тиісті) табыс бойынша шаруа қожалығын салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептейді және төлейді. 2. Шаруа қожалығы бірыңғай жер салығын төлеуші болып табылмайды салық төлеушіге жер учаскесін жалға берген кезде осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығын есептеу мен телеу жоніндегі міндеттеме шаруа қожалығында қалады. Жер учаскесін жалға беруден альтнған табыс бойынша шаруа қожалығы салықты жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептейді және телейді. Бүл орайда осындай жер учаскесі бойынша бірыңғай жер салығының төленген сомасы (есептелген шекте) салық салынатын табыс айқындалған кезде шегерілуге тиіс. 1. Бірыңғай жер салығын толеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің 15 наурызнан кешіктірілмейтін мерзімде жер учаскелер орналасқан жердегі салық органдарына өткен салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларация тапсырады. 2. Бірыңғай жер салығын толеуші осът арнаулы салық режимін қолданған бірінші жылдың 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде мынандай қүжаттарды : 1) ағымдағы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебін; 2) нотариат немесе селолық атқарушы органдар куәландырған жер пайдалануға қүқық беретін актінің (кейінгі жер пайдалану туралы шартты қоса алғанда, уақытша жер пайдалану шарттарының) көшірмесін тапсырады. Жер пайдалану қүқығына актісі болмаған жағдайда бірыңғай жер салығын төлеушілер жергілікті атқарушы органның жер пайдалану қүқығын беру туралы шешімін табыс етеді. Кейінгі жер пайдалану қүқығына акт алған кезде салық төлеуші оны алған кезден бастап отыз күн ішінде оның нотариат немесе селолық атқару органдар куәландырған кошірмесін салық комитетіне табыс етеді. 3) жер ресурстарын басқару жоніндегі уәкілетті орган берген жер учаскесін (жер пайдалану қүқығын) бағалау қүнын анықтайтын актінің нотариат немесе селолық атқарушы органдар куәландырған көшірмесін табыс етеді. Акт болмаған жағдайда жер учаскелерін бағалау қүны жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген деректер бойынша 1 гектар жердің аудан бойынша орташа бағалау қүнын негізге ала отырып анықталады; 4) әлеуметтік салық сомаларын есептеу үшін қажетті деректерді міндетті түрде көрсете отырып, қызметкерлерді салық кезеңінде жалдау туралы моліметтер табыс етеді. 3. Осы арнаулы салық режимін тандап алған жаңадан қүрылған салық төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебі мен арнаулы салық режимін қолдану қүқығына өтініш бергенннен кейін отыз күнтізбелік күн ішінде осы баптың 2- тармағында аталған қүжаттарды табыс етеді. • Таратылған немесе қайта үйымдастырылған кезде бірыңғай жер салық органына бергеннен кейін он бес күн мерзімде еткен салық кезеңі үшін декларация тапсыруға міндетті. • Бірыңғай жер салығы төлеушілер шаруа қожалығының басшысын жөне мүшелерін қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін салық сомасын ай сайын есептеп отырады. Бірыңғай жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша декларация табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде: 1) әлеуметтік салық бойынша декларация; 2) төлем көзінде үсталатын жеке табыс салығы бойынша есепті; 3) жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарнеларын төлеу женіндегі есептілікті; 4) жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы бойынша жэне қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы бойынша декларацияны табыс етеді. Жоғарыда түсінік беріп откен кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерібүгінгі күнде жаппай дамып келе жатқан көсіпкерлік түрлері болып табылады. Көбінше ол қалалык жерлерде дамыған, әсіресе Алматы сияқты ірі қалаларда олардан түсетін салықтық түсім молшері басқа елді мекендерге қарағанда жоғарырақ. Қазақстан Республикасында салықтар және басқа да толемдер Қазақстан Республикасының «Салық жіне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 2001 жылдың 12 маусымында қабылданған, іс жүзіне 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілетін Кодексі негізінде алынады. Қазақстан Республикасындағы салық зандары жоне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртүтастығы және салық заңдарының жариялығы принциптеріне негізделеді. Қазақстан Республикасының салықтары және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс. Салық салу айқындығы салық төлеуінің салық міндеттемелері туындарының орындалуының және толықтырылуының барлық негіздері мен тәртібін салық зандарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді. Қазақстан Республикасында салынатын салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің бірі: шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық режимі. Арнаулы салық режимін қолданатын жеке косіпкерлер арнаулы салық режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етпейді. Қазақстан Республикасының шегәнен тыс жерлерде төленген жеке табыс салығының сомалары Қазақстан Республикасында салық төлеу кезінде есепке жатқызылады. Жеке табыс салығы бойынша декларация тапсырушы салық толеушілер табыс салығын төлегенін растамаған жағдайларда, жеке табыс салығын есептеу жеке табыс салығы төленгені расталмаған табыс сомасына салық зандылығымен белгіленген ставкаларды қолдану жолымен жүргізіледі. Войти Поиск Связаться с нами Предметы — Экономика Жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдірудің бағыттары Дата: 25 Ноября 2011 в 16:03 Автор: Пользователь скрыл имя Тип: курсовая работа Скачать в ZIP (133.03 Кб) Файлы: 1 файл ҚР кәсіпкерлік қызметті дамыту және мемлекеттік реттеу. 72.doc (463.50 Кб) — Открыть, Скачать ЖОСПАР КІРІСПЕ Ι-Тарау.Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметтің даму бағыттары және оларға мемлекеттік әсер ету жүйесіндегі салықтардың ролі Кәсіпкерлікті дамытудың әлеуметтік экономикалық алғы шарттары 1.2.Қазақстан Республикасында орта және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму тенденциялары. 1.3 Кәсіпкерлік қызметті салықтық реттеу мемлекеттік реттеудің негізі ретінде ΙΙ-Тарау. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салу механизмі 2.1.Жеке кәсіпкерлерге салық салу ерекшеліктері 2.2. Кәсіпкерлікпен айналысатын субъектілерден олардың бюджет кірістерін атқаратын рөлі түсетш салықтык түсшдер және құрудағы ΙΙΙ-Тарау. Жеке кәсіпкерлерге салық салуды жетілдірудің бағыттары Қорытынды Қолданылған әдебиеттер Кіріспе
Мемлекет пен орта және шағын кәсіпкерліктің мақсаттары мен мүдделерін түйістіру барысында тиімді мемлекеттік саясат жүргізілуі тиіс. Дамыған елдер тәжірибесі мен Қазақстандағы қалыптасып жатқан нарықтық қатынастар көрсетіп отырғандай өндірістің тұрақтандырылуы мен дамуы және тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу бәсекеге төтеп бере алатын шағын экономиканың дамуына және солар көтеретін бастамаларға негізделуі қажет. Сондықтан, мемлекеттік ресурстар бұрынғы проспективасы жоқ өндірістен қазіргі кәсіпкерлікті ынталандыруға бағытталуы қажет және жеке инвестициялар экономикалық көтерілудің бастамасы мен тұрақтандырудың егізгі кіліті болуы тиіс. Тауарлар мен қызметті көбейтуге мүмкіндік беретін және осы негізден орталықтандырылған қаражылық ресурстары қорларын құруға, оның ішінде мемлекттік бюджеттік қалыптастыру құралы болып табылатын мемлекеттің салық саясаты кәсіпккерлікте негізгі роль отқаратыны сөзсіз. Нарықтық экономика кезінде салық саясаты шаруашылық жүргізудің тиімді нысандарын ынталандырып отыру қажет және өндіріс деңгейін көтеруге, оның пайдалылығын жоғарылатуға жағдай жасауы шарт. Салық жүйесі салықтық қатынастар жиынтығынан және оны реттйтін институттардан тұрады. Қаржы қатынастары кез келген қоғамдық жүйеде орын алатын жалыпы экономикалық қатынастардың құрамдас бөлігі.Мемлекет салық жүйесі арқылы саяси,экономикалық және әлеуметтік салалардың алуан түрлі қызметтеріне қажетті қаражаттарды жинақтап ,өзінің ішкі сыртқы қызметтерін жүзеге асыру үшін жұмсалады. Мемлекеттік қаржылар ұлттық табысты қайта бөлуде ,қоғамдық экономикалық құрлымын қалыптастьыруда ,өндіргіш күштерді жетілдіруде маңызды рөл атқарады.Мемлекеттің қаржылары әлеуметтік бағдарламаларды жүзеге асыруға ,мемлекеттік басқару апараты мен қорғанысқа,тәртіп сақтау күштерін қаржыландыруға ,сыртқы экономикалық қызметті тақаруға жұмсалады. Мемлекеттік бюджеттің кірістері біріншіден орталық және жергілікті органдар жинайтын салықтарда, мемлекеттік заемдардан, бюджеттен тыс немесе мақсатты қорлардың төлемдерінен құралады. Мемлекеттік табыстың жалпы материалдық енгізін ұлттық табыс құрайды,мұны бөлу және қайта бөлу негізінде бірқатар ашралар жүзеге асырылады.Мұндай қайта бөлу механизмінің негізгі және тұрақты буындары салықтар, мемлекеттік заем, бюджеттен тыс қорлардан алынған төлемдер. Мемлекеттік бюджет түсімдерінің ең басты көзі салықтар.Өенркәсібі дамыған елдердің бюджетіндегісалықтардың үлесі 90 процент. Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен рөл мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейді.Салықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуші рөлі артып келеді,мұны жалпы ұлттық өнімнің көлеміндегі исалық үлесінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқаыс ретінде жана сипатқа ие болуда.Мұндай ықпал еөп бағытта жүргізілуде. Табысқа салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталының қролану процесіне айтарлдықтай әсер етеді. жүктеу/скачать 2,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|