Қырғи- қабақ соғыс Бақытбек Зерде

 

1950 жылы 15 қыркүйекте оңтүстікке кеткен Солтүстік Корей әскерінің тылына БҰҰ-ның туы астында Инчхонге әскерін түсіріп американдықтар қазанның соңында демаркациялық шепке шығьш, Оңтүстіі Кореяны азат етті. Біріккен күштердің бас қолбасшысы генерал Макартуі Трумэнді Солтүстік Кореядағы режимді жою мен Кореяны біріктіру мүмкіндігін пайдалану қажет деп көндірді. 1 қазанда солтүстікке шабуыл басталды, айдың соңында Солтүстік Кореяның астанасы Пхеньян алынды американ әскері Қытай шекарасына шықты. Осы кезенде кақтығысқа Солтүстік Корея жағында Қытай араласты. 26 қарашада танкілер меғ самолеттер қолдаған Қытай «еріктілері» шабуылға шығып американдықтарды шегінуге мәжбүр етті, майдан демаркациялық шептің оң жағына қарай тұрақтанды. Генерал Макартур қақтығыстың масштабын кеңейтуді, яғни Солтүстік-Шығыс Қытайды бомбылауды және оның жағалауына блокада орнатуды ұсынды. Алайда Трумэнге бұл жағдайда осы уақытқа дейін Кореяға ұшқыштарын жіберіп қана отырған КСРО-ның ашық араласатыны және соғыс аймақтық шеңберден шығатыны айкын еді. Сондықтан Макартур жоспары қабылданбады, ол жұмыстан шығарылды.

 

1951 жылы қаңтарда майдан демаркациялық шепте тоқтады, ал маусымда КСРО-ның инициативасымен мәмілеге келу туралы келіссөз басталды. Келіссөз американ президенті ауысқан соң (1953 жылы қаңтарда АҚШ президенті Дуайт Эйзенхауэр болды) және И.В.Сталин қайтыс болған соң аяқталды. Екі жақ соғысқа дейінгі шекараны қалпына келтіруге ризашылық білдірді. Корея Германия сияқты бөлшектенді.

Айналасы бірнеше айдың ішінде кәрі Еуропа құрлығы толықтай дерлік  Гитлерлік Германияға беріле салды. Олар иеленіп алған елдердің армиясы да фашистерге қызмет етіп, өндіріс орындары нацистердің тапсырыстарын сөзсіз орындаумен болды.  

Айталық, Чехословакияның барлық кәсіпорындары фашистік Германия жағында болды.  Соның ішінде бір ғана «Шкода» өндірісінің өзі соғыс басталардан бұрын  1940 жылы Ұлы Британияның бір жылда жасайтын өнімінің көлемінде машина, қару-жарақ өндірген көрінеді. Германия армиясын Дания мемлекеті азық-түлікпен, Франция көлікпен,  Румыния жанар-жағармаймен қамтамасыз еткені жайында тарихи деректер кездеседі.

Екінші соғыс басталған 1941 жылы Финляндия, Румыния, Венгерияның 29 дивизінен, 16 корпусынан құрылған жауынгерлер, кейін Словакия, Чехия, Богемия Моравия, Хорватия, Албания, Голландия, Дания, Норвегия және Франция легиондары, Италияның экспедициялық армиялары, еріктілер жасақтары фашистік Германияға болысып, СССР-ге  қарсы соғысқаны қазіргі күні басы ашық әңгіме. Олардың ұзын саны 5,9 миллион жауынгерден тұрған екен. Бұл сол тұстағы Герман армиясының 26-30%-ы болған көрінеді.

Ал, осындай жойқын күшке қарсы Қызыл армияның 2,9 миллион әскері қалай төтеп берді деген сауал тарихшыларды қатты ойландырса керек.

Шын мәнінде, Ұлы Британия мен АҚШ 1942 жылдан бастап Совет одағының ресми түрдегі одақтасы саналғанымен өздерінің ерекше ойындарымен әуестенгенін айтатындар баршылық. Оған мысал ретінде 1942 жылы нацистік Германияның батыс қанатынан II майдан ашуды И. Сталин бірнеше рет өтінгенде У.Черчилл үзілді-кесілді қарсы болғаны тарихи шындық. АҚШ-тың сол тұстағы президенті Франклин Рузвельт те ол ұсынысты қолдамаған. Кейін вице-президент Гарри Трумэн мынандай мәлімдеме таратқан: «Егер германдар басымдыққа ие бола бастаса, біз орыстарға көмектесуіміз керек, ал, орыстар жеңіп бара жатса, германдарға болысуымыз қажет. Олар мейлінше, бірін бірі қыра түссін» (If we see that Germany is winning we ought to help Russia and if Russia is winning we ought to help Germany, and that way let them kill as many as possible...., («New York Times», 24.06.1941). 

Ұлы Британия мен АҚШ және олардың айналасында болған елдер 1939 жылы қыркүйекте гитлерлік Германияға қарсы соғыс жариялағанымен  тек 1944 жылдың маусымында ғана екінші майдан ашып, нацистерді оң қапталынан шабуылдап, бастағаны тарихтан мәлім.

Қалай десек те, Еуропадғы II соғыс майданын сол тұстағы Солтүстік Африка, Азия-Тынық мұхит маңында болған қақтығыстармен салыстыру мүмкін емес еді. Адам күші, қару-жарақ, техника және шығыны жағынан да жойқын болғаны рас. Бірақ, сталиндік саяси қуғын-сүргіннен кейін зорға ес жиған, тұрғындары кедей, көсемінің «топас» екендігіне қарамастан Совет әскері жеңіске жетті. Батыстық одақтастары советтер күші нацист-фашистерді ойсырата бастағанда ғана екінші майданды ашты. Себебі, Берлинді олардың бірлесіп басып алуы жеңістің жемісін бөлісуге,  соғыстан кейін Еуропаға бақылау жасауға геосаяси жағынан тиімді еді.

Дәл осы саясаттың салдары Германияны екіге бөлуге, әлемдік қауымдастық арасына «темір перде» құруға, «қырғи-қабақ соғыстың» басталуына тарихи себеп болды.

Жеңістен кейін бұрынғы одақтастары Англия (У.Черчилл), АҚШ (Г.Трумэн) елдері әу баста ойларында болған ойын тәртібін 1946 жылдың наурыз айында жалғастырып, Совет одағы мен социалистік блок елдеріне қарсы «Қырғи-қабақ соғыс» жариялап, «темір перде» тартқан еді.

Кейінірек, 1972 жылдың басында АҚШ президенті Ричард Никсон Конгресте сөйлеген сөзінде былай деді:  «... Біз енді, Ресейде ешқашан  Александр Матросов, Зоя Космодемьянская секілді адамдардың қайта тумауы үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға тиіспіз».

Бұл сөздің дәл қандай мағынада айтылғанын қазіргі күні түсіндіру қиын. Себебі, қырғи-қабақ соғыс тұсында Батыс әлемінде советтік қаһармандар туралы түрлі қауесеттер тарап, олардың ақыл-естерінің дұрыстығына күмәнданушылар да бой көрсеткен. Сондай-ақ, маскүнемдіктің салдарынан пулеметтің оқ борап тұрған аузын кеудесімен жабуды ерліктен гөрі есерсоқтыққа балаушылар да табылған. Сонда, олар совет қоғамын зомбиліктен, есалаңдықтан құтқарғысы келді ме? Дегенмен, бұл жерде Ричард Никсон дәл сондай отаншыл батырлардың қайта тумауына мүдделі болуы да мүмкін ғой. Оған дәл қазір пәлен деп төрелік айту өте ауыр.