&ЫС&аша тарихы едсіз аралға өзіммөн бірге ала кететін

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Pdf көрінісі

бет	260/482
Дата	02.12.2023
өлшемі	18,68 Mb.
	#194744

1 ... 256 257 258 259 260 261 262 263 ... 482

Байланысты:
«Sapiens Адамзаттың қысқаша тарихы»

1 f й I I £
IP
I I
I f
& .■&
% h %
» m
I III#
t i l l I
I t i l s
і г Ш
# 11
111
1 ІИ
' І Ц
%%%>
ft ■& Y-,
f t
I I
f !
f t
11*
%%
f
! и
,
! £ Й - 4 1
g ' a g i
®
I ,
f I I
% ^ -Й. І p
t й Й ^
I I I І-1
£ I * f a
■ * ів ^
» 8
I t І І М І
11
t . . m * i H $ &
1
^
Г 8 &
«■ ^ « *
? Л І Л Н
$

l V, ,.
° 2 & &
^
£ jf
f I I#
1 § & f
^ ^
f l l t S M l I ! Ш
у
і Щ
llllllllll
# i 15
£ І 0 & #
^ ft 0- ^ -0
£ £ f f
f f I f £
P 5 Й. £ P
% % щ %
t i l l !
i f t i t
f I 11
# | | 1
« ‘I £ $
. & I I -e # i ,a
s
p S I l i l f t l
lisiimii
t i l l 1 1 1 i l l
1
a

I i s
§ ^
Й - #
I #
й
i
ft &
£ > ^ f ®/ $
® f t 4
xP
Ш
Щ
П П Г *
' * Щ Ү %
* % ■%
a® £
6 а
a
£ © - / ■£ <Р
Ъ К W ,
&
3 .
д $
1
4
1
4
4
^
-
-
1
?
1
| Д Ш

6
й a ® g
5 5
* 8 & ® &ч ® o'5 ® * £,£•£% •£ J
O'
*
4
4
^ 1
3 ft £ d -Іг *;
£ * Я * ?U
Л л с \ о ъ
%
& ъ %
t >1 й % $ %
в -
^ ^ I
я>
* М * 1 М Г Ш .
, й ^
-& « і %
Л % f t й % f t f t
$ . % % % , % t b z . ' k & ' b * ь. %
§ Й
%
т , и
^ ^ й . 1% %
й Й Й-
я у <0f с^
%<ъЪъ. ' а
- 4 % \ Ъ Ъ - Г / Л І І ' ^ 4 «, % &
ү" % ■& $ '‘Й * <, “^ х О
& O ' г
a?
І » і Л
) ® c
4 C. '
I P . %
% % 'S,
'
s
p
r
S
Ъ
' л Ш
Х Щ І Щ І * * -
£ t
f t f t
3s
<■
^ ^ - а з ; и 3
'Ь у О І Г ^ O '
у
Ъ, 0?s Ф Ф
Ь %
< 2

© Sfc
« ^
c-- * *
^ 3 . к 1
и - £ «
. ' У) % JAI ^
% \ ЬЛ \
< <« й f t ,6
1 1

ft
1 ^ 1
0

« > . $ ? И
4 Й . Н «&2а
$ ft
I ’t, й
f t ft 3 ft £
l i i ?
41
ъз>Л*-
ь
, f t ^
• a 3 : ©
1
1
V
0
l ' ^
i . s
m
s
ъ%*Л
% Л % ■ \
'Z ' \
*
'%
%
4 4 ft £ & ’! >1 &
I V i i
&»
S Ъ
•?. V 4
^
K %
. ' % 1
1
t

£ t
1 1 1 1
. ^ »
o - S ; f t £
^ $ 6
3
I 1
, ;
§ I I I
$ | 1 | I I ^ I
ft 7
•a a
. s i ^ - l ^ P i s i s l l i f i l
£
4
ft £ $ -1
ЙI ft
8
5
й
ft'
4 1
^
3
1
4
s
,
£
. л ©
1 4
^
СД* *<
I
®5
i l l e i
* § А ч ъ \ Ъ : $ & % i t $ * Л & Л . І
& ® % % z % й <
% ^ %
2
% %
Л'%\?'%*Л%%ъ%.
•£ . i ft й- ,

ft r, a
r a i s i
\%%%ъ*л
ft'£ 1
i n
ф\р a
O ft ^
i l £
■^ © £
ft '" • a
»
5
1
i 3 $
? ? I
и
I ® I
I © ;
Щ
?йг
1 1 0
111
t i l
I J ft
P I
p j
H «
1 ■? ’® E r ^ li
$
Ч Н Ц * І Й І
I. : . < \B
£. )£ zr a ft ? a
d. ft xg 7- § -g ?
f t I J C ;g 1
$ £ ft ft ft ^ “
1 1 ^ - l s . l ' S t p
л I ? ® I t I 'I I g
£ ® g ttvg 2 5
i % t \ **%
b $ 7,
£
%
'
tVk-k% t
3
t i
I 2^
f ?&&,i
I
% % t % $ ъ r b & t й &
t $ %
0
й
% л А і % А І А і Л І i A t
S. $ ft ^ ^ ?f ’5 § 5 js
А
а
£ ^ Р .
й
- 5 , ©
к
Й t i -r,
t 4
9
J O «
ft ft
У
g 1> .■ a , 2
ч2 /<< /• ‘і^
^ d? L?
Ж
/ ft /
S
.5
Л % <І І
Ф
f t * ^ - g a f t
Sf p S s ® S 2
^
® ft
©
I ^ I i I g
1
а
1i t
^ ^
1
1 1 ? . $
2
% ? A / ft Г 25
3 й 5 ft r «
г Й f I
I
I
. 5
f t
J 5 ft S I Й
Ғ 2 А К ’I 1-8
r !
ft i
? S
£ r
4 A
ft 2
§ ft
tft 0
Or
ft
P
f?
r C
I I
l l
f t ft
f t ft"
f t f t
xft
l
l
8 f
ft" 6
tflllfllff Jfilfll
I?!!! I I t ! ! j} ! l R \ # %t'
l i l ^
i
Г
4
8
I I I I I ! ?%- %%
^
Ч
Ш
І
Щ
Ш
л
Щ
І
i|
ш
^
|
2
і ! M » * - l ! f H - f |
Ш Ш % і \ Х Ш Ч \ Щ і
і
Щ
І
Н
І
І
Ү
ъ
Щ
Ш
Ч
З
I ft У11 ІЯ^
Ш
і Ш
р
і Н
л
л
Ү
Х
" *
81 1 H I I <£%%/
I® -* ^
-J>
%
0
O '
, |
p f t
.3
I ^ % -
! p . * > t v
<9
-£ Qs ^
,
< s > .T -

ТӨРТІНШІ БӨЛІМ
ге дейін ешкім білмеген жаңалықты ашудың қажеті шамалы. Мәселен,
XIII ғасырда Йоркширден шыққан шаруа адамзаттың шығу тегін білгісі
келсе, ол христиандық риуаятқа сенім артып, сұрақтарын діни қызмет-
керге қояр еді.
Екіншіден, дәстүр атаулы мәні аз нәрселер хақында жаппай еш-
теңе білмей қалуы мүмкін. Үлы құдайлар мен баяғы заманның абыз-
дары әдетте мәні аз ұсақ-түйекке алаңдаған жоқ. Мысалы, йоркширлік
шаруа өрмекшінің торды қалай тоқитынын білгісі келсе, діни қызмет-
керден сұрастырғаннан пайда болмас еді, өйткені христиандардың
қасиетті кітабында бұл сұраққа жауап іздемейді. Бұл бірақ христиан
ілімін құрметтеуге еш нұқсан келтірген емес: әншейін бір өрмекшінің
еңбегі туралы білудің ешқандай қажеттігі жоқ. Құдай, әрине, өрмекші
торының қалай тоқылатынын жақсы біледі. Осы ақпарат адамдардың
игілігі үшін немесе жанды қүтқару үшін қажет болса, оны Библияға ег-
жей-тегжейлі кіргізер еді.
Христиан діні өрмекшіні зерттеуге тыйым салмады. Алайда өрмек-
ші жөніндегі мамандар - егер ортағасырлық Еуропада ондайлар бар
болса - қоғамдағы маргиналды жағдаймен санасуға мәжбүр болды.
Олардың жаңалығының христиандық мәңгілік ақиқатпен үш қайнаса
сорпасы қосылған жоқ. Ондай маман өрмекшілер, көбөлектер мен Га
лапагос құнағы туралы қаншама түсіндірсе де, бүл білім қоғамның,
саясат пен экономиканың іргелі негіздеріне еш қатысы жоқ, еріккеннің
ермегі көрінді.
Іс жүзінде рас, бәрі бүдан әлдеқайда күрделірек еді. Кез келген
дәуірде, ең діншіл әрі консервативті кезеңде де барша дәстүрдің наза-
рынан тыс қалған маңызды мәселелер бар екенін айтып баққан адамдар
табылды. Бірақ ондай адамдарға күн көрсетпеді, оларды қуғындады.
Жаңа дәстүрді негіздеудің сәті түсіп, олар дербес білімге иек артып үл-
герді. Мәселен, Мухаммед пайғамбар діни жолын тайпалас арабтарды
кінәлаудан бастады: бүлар құдайлық ақиқатты білмей өмір сүреді деді.
Тым көп үзамай Мүхаммедтің өзі бүкіл ақиқатты білетінін мәпімдеді,
сахабалары оны «Пайғамбарлардың соңғысы, яғни мөрі» деп атады.
Мұхаммедтен жоғары түрған уахилардың енді керегі болмай қалды.
Жаңа заман ғылымы ғажайып білім дәстүрлерін қамтыды, өйткені
ең маңызды мәселелер де ұжымдық білімсіздікті мойындады. Дарвин
«Биологтардың соңғысы, яғни мөрі» атағын алуға үміттенген жоқ және
тіршіліктің жұмбағын біржола шешіп тастадым деп те айтқан емес. Ау-
қымды да алуан түрлі зерттеулерге бірнеше ғасыр жұмсаған биологтар
ми сананы қалай тудыратынын бәрібір түсіне алмай, бастары қатып жүр.
Физиктер Үлкен жарылысқа не себеп болғанын және квантты механи-
каны салыстырмалылықтың жалпы теориясымен қалай жақындастыру
керегін білмейді.
Басқа реттерде бірнеше бәсекелес теориялар болады және әрбір
ашылған жаңалық олардың арасында толас таппас дау-дамай туын-
220

ҒЫ ЛЫ М И РЕВО ЛЮ ЦИЯ
датады. Классикалық мысал ретінде экономиканы үздік басқару тура-
лы дауды алайық. Жекелеген авторлар өзінің әдісін ең дұрыс нүсқа
санағанымен, әрбір қаржылық дағдарыс немесе күйреген биржа «кө-
бігі» бүкіл ғылымды түтастай қайта қарауға мәжбүр етеді. Жұртшылық
мойындаған пікірге сайсақ, экономикада төрелік сөз, кесімді уәж әлі
айтылмай келеді.
Кейде қолжетімді деректердің бәрі нақты бір теорияны сенімді
түрде жақтап шығып, балама теориялардың барлығы әлдеқашан ман-
сұқталатын кезі болады, сол кезде әлгі теорияны ақиқат ретінде қа-
былдайды. Соның жарқын мысалы - литосфералық тақтаның ауытқу
теориясы жене эволюция теориясы.
Өзінің білімсіздігін мойындауға бейімділігі жаңа заман ғылымын
бұрынғы дәстүрлермен салыстырғанда, мейлінше серпінді, білуге
құмар әрі икемді қыла түсті. Әлемді тану және жаңа технологиялар
ойлап табу мүмкіндігі едәуір кеңейді. Алайда ата-бабаларымызға
үшыраспаған қиын мәселе пайда болды: көп нәрсені білмейтінімізді,
өзіміз жинақтаған білімнің сенімсіз екенін мойындаймыз, мұның тіпті
миллиондаған бейтаныстардың ырысты ынтымағына жол ашқан ор-
тақ мифтерге де қатысы бар. Қолдағы деректер ондай мифтердің кү-
мәнді екенін растаса, қоғамның бірлігін қалай сақтай аламыз? Қауым-
дастықтар, мемлекеттер мен халықаралық институттар қалай жұмыс
істейді?
Әлеуметтік-саяси тәртіпті тұрақтандырудың қазіргі амал-шарғы-
ларының бәрі ғылымнан алыс қонып, алшақ жатқан екі әдіске иек ар-
тады:
а) Ғылыми теорияны алып, жалпы мойындаған ғылыми практикаға
мойын бұрмастан оны түбегейлі әрі абсопютті ақиқат ретінде жа-
рия ету. Бұл әдісті нацистер (олар өздерінің нәсілдік саясатын мүлтік-

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 256 257 258 259 260 261 262 263 ... 482