лыптастыратын әдістерді жетілдіреді. Бағдарламашылардың көбі жа- саушысынан тәуелсіз жетіле алатын білімпаз бағдарламалар жасауды армандайды. Ондай жағдайда бағдарламашы primum mobile, басты қоз- ғаушы күш рөлінде қатысады, ал оның туындысы автордың өзі де, адам- дардың ешқайсысы да көріп-білмеген бағыттарда дамып-жетіле береді. Ондай бағдарламалардың түптұрпаты да бар, ол - компьютерлік вирус. Интернет желісіне тарала отырып, вирус миллион есе көбейеді, антивирустық бағдарламалар соңына түсіп, қуғындаған жағдайда олар басқа вирус түрлерімен қырқысып, киберкеңістіктегі орынға таласады. Вирусты кезекті бір тірілтіп, жандандыру барысында қателікке - вир- туалды мутацияға жол беріледі. Бағдарламашы вирус бағдарламасын жаңғырту барысында кездейсоқ шыға келетін қателіктерді де салып қоюы әбден мүмкін ғой. Түрленген вирус алда-жалда жолы болғыш, еп- тейлі болып шықса, антивирустық бағдарламалардан да оңай жалтарып кетеді, бөгде компьютерлерге ену қабілетін де жоғалтпайды - киберке- ңістікке тез әрі кең таралады. Мутанттар тірі қалып, көбейе бастайды. Біртіндеп киберкеңістікті жаңа, бастапқы түрлеріне мүлдем ұқсамайтын вирустар жайлап алады да, бейорганикалық революция өршиді. Вирустарды тірі зат дел есептеуге бола ма? Бүл «тірі, жанды зат» деген ұғымға қандай мағына беретініңізге байланысты. Олар биоло- гиялық эволюцияның заңдары мен шектеулеріне мүлдем тәуелсіз үш жаңа эволюциялық үдерістің жемісі саналатыны түсінікті. Басқа бір мүмкіндікті елестетіп көрелік: миыңызды дискіге көші- ресіз де, оны компьютерге орналастырасыз. Сонда компьютер адам сияқты ойлап, сезіне ала ма? Солай болса, онда әлгі адам кім болып шығады: сіз бе, әлде басқа біреу ме? Ал бағдарламашылар компью-
