Исламның қазіргі Қазақстан аумағына таралуы оңтүстік өңірлерден бастап бірнеше ғасырлар бойы болды
жүктеу/скачать 21,34 Kb.
|
19 сұрақ
| Исламның қазіргі Қазақстан аумағына таралуы оңтүстік өңірлерден бастап бірнеше ғасырлар бойы болды. Исламның таралуына алғашқы серпін 751 жылғы Талас шайқасы болды. Онда Түргеш қағанатының түріктері Аббасид халифатының әскерлерімен бірігіп, Тан Қытай әскерлерін жеңді. Шайқастағы жеңіс Қытай Тан империясының батысқа қарай кеңеюін тоқтатты және X ғасырдың аяғында Жетісу мен Сырдарияның отырықшы тұрғындары арасында Исламның орнығуына мүмкіндік берді. Сатуктың ұлы Мұса 955 жылы исламды Қараханид қағанатының мемлекеттік діні деп жариялады. Оның тұсында Жетісу түріктерінің Алла дініне жаппай көшуі болды. Жалпы нұсқа бойынша, исламды "200 мың шатыр" қабылдады(бұл шамамен 1 миллион адам). Исламды қабылдау туралы алғашқы үндеулер VIII ғасырда қазіргі Қазақстанның аумағына жеткені белгілі, Мұхаммед Пайғамбар қайтыс болғаннан кейін (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) оның мыңдаған серіктері, олардың жалпы саны 124000-ға жетуі мүмкін, алыстағы және белгісіз жерлерге монотеизм туралы уағыздармен барды. Олардан басқа, Исламның көшпелі түріктер елдерінде таралуына жаңадан құрылған Аббасид халифатының (750-1258) пұтқа табынушылық әлемінің уағызшылары негізгі үлес қосты, ол өзінің гүлдену кезеңінде Батыста Алжир мен Сицилиядан шығыста Гангқа дейін созылған кең жерлерді қамтыды. түріктердің жер бетінде мұсылман арабтардың пайда болуын сипаттайтын алғашқы және құжатталған эпизодтардың бірі 751 жылы Талас өзенінің бойындағы әйгілі шайқасқа (басқаша – *Атлах шайқасы) жатады. Қожалар (парсы: «хваджа» خواجه - қожайын, мырза, ие) — Орталық Азияда ислам дінін таратуда белсенділік танытқан әулеттер. Қожалар арғы тегі бойынша Мұхаммед пайғамбардан кейінгі халифалар Әбу Бәкр ас Сыдық (632 – 634), Омар (634 – 644), Оспан (644 – 656) және Әли Әбу Талиб (656 – 661) ұрпағы болып есептеледі. 13 ғасырдың 1-жартысында Маулана Сафи ад-дин Орын Қойлақи жазып қалдырған “Насабнама” шежіресінде дін таратушы Ысқақ Баб (Баб Ата), Әбдіжәлил Баб (Абд ал Жалил, Хорасан Ата), Әбдірахим Бабтардың (Абд-ар-Рахим) Орталық Азия аумағына 1366 жылы келгендігі айтылады. Қожалардың қазақ жеріне жаппай көп келуі әсіресе Ақсақ Темір заманынан кейін өте қарқынды жүрген. Оған дейін тіпті Шыңғыс хан заманында да Қожалар қазақ жерінде болғаны жөнінде дерек жоқ. Шыңғыс әскерінің құрамындағы тайпалар тәңір дінін, кей тайпалар христиандықтың да тармағын ұстанған. Мысалы Қожалар қазақ даласына көшпелі тайпалардың көсемі Байдібек би өмір сүрген 6-7 ғасырда келді деген деректер кездеседі. Бұл жалған дерек, себебі, ол заманда Дешті-Қыпшақ даласында қожалар да, исламда болмаған. Түркі даласына келген қожалар орта ғасырларда сопылықты ұстанды. Әли Әбу Тәліптің арабтың халифа тайпасынан алған әйелі Хауладан туған имам Мұхаммед ибн ал-Ханафидан тарайтын қожалар әулеті Қожа Ахмет Иасауи тариқатының өкілдері болып табылады. Осы тариқаттағы қожалар Алтын Орда мемлекеті дәуірінен бастап, қазақ халқының рулық, тайпалық, жүздік құрылымдарының пірлеріне айналды. Қожа - парсы тілінен енген бұл сөзбен Орталық Азияда төмендегі топтарды атаған. Мұхаммед пайғамбардың және төрт халифасынан тараған ұрпақтар. Жергілікті халыққа Ислам дінін уағыздаған, дін жолында білім берген тұлғалар және олардың ұрпақтары. Атақты Нақшбанди сопы ұстазы Ахмад Касанидің (1461-1542) ұрпақтары аталады. Қожалар Шынжаңдағы ұйғыр әлеуметінің арасында жетекшілік атқарып келген. Махдум-и-азам (ұлы ие) деген жанама атпен де белгілі Ахмад Касанидің өзі шығыс Түркістанда ешқашан болмаса да, оның «махдумзадалар» деп аталып, «қожа» атағына ие ұрпақтары 17-19 ғасырларда сол аймақтың саясатында маңызды роль атқарған. жүктеу/скачать 21,34 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|