Ж. И. Намазбаева Бас редактордың орынбасары
FEATURES OF DEVELOPMENT OF COGNITIVE INTERESTS OF HIGH SCHOOL STUDENTS
жүктеу/скачать 4,65 Mb.
|
2019 4(61)
| FEATURES OF DEVELOPMENT OF COGNITIVE INTERESTS OF HIGH SCHOOL STUDENTS
Abstract The article is devoted to the peculiarities and aspects of the development of cognitive interests of high school students. The author comprehensively analyzing the information emphasizes the importance of cognitive interests in the life of a teenager. The article considers the stages of the system development of cognitive abilities, determines how the interests of high school students are manifested and what factors depend on them. The article defines the concepts of cognitive interest, creativity, giftedness. Keywords: teenagers, cognitive abilities, interest, giftedness, ability. Соңғы екі онжылдықта Қазақстандағы білім беру жүйесі үлкен өзгерістерге ұшырады. Қазақстан Республикасының Білім беру туралы Заңында оның мазмұны мен бағыттылығы өмірдің жаңа әлеуметтік жағдайларында тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруы үшін жағдай жасауды қамтамасыз ететін қоғамдық дамудың ең маңызды факторларының бірі болып табылатыны туралы айтылады. Білім беру отандық орта және жоғары мектептің дәстүрлі салаларына қойылатын талаптарды төмендетпей, әлемдік деңгейге сәйкес болуы тиіс. Реформа идеяларының шығармашылық іске асырылуы көп жағдайда табысты практикалық шешілуіне байланысты күрделі мәселелердің қатарында оқушылардың білімге деген қызығушылығы мен өз бетінше білім алу қажеттігіне тәрбиелеу мәселесі аса маңызды. Әрбір педагог қандай оқу орнында жұмыс істегенін жақсы біледі, сабақ, дәріс, әңгіме, кез келген тәрбие іс-шарасының табысы көп жағдайда өз пәніне деген қызығушылықты ояту шеберлігіне байланыс-ты. Алайда танымдық қызығушылықты ояту – бұл білімге деген терең қызығушылықты және өз бетінше білім алу қажеттілігін тәрбиелеу бойынша үлкен және күрделі жұмыстың бастапқы кезеңі болып табылады. Жоғары сынып оқушыларының жастық кезеңі - көзқарастар мен нанымдарды жасау, дүниетанымды қалыптастыру кезеңі. Өзін-өзі анықтау қажеттілігіне байланысты қоршаған ортаны және өзін-өзі түсіну қажеттілігі туындайды [1]. Жоғары сынып оқушылары жасындағы елеулі өзгерістер адамның танымдық үрдістерін бастан өткереді. Оқу пәндерінің дифференциациясы, әр түрлі ғылымдардың ғылыми түсініктерін және олардың арнайы белгілер жүйесін меңгеру қажеттілігі теориялық ойлауды дамытуға ықпал етеді. Білімді меңгеру процесі мен оларды пайдалану тәсілдерін қамтитын оқу қызметі аға оқушыға қолда бар және жаңадан алынған білім арасында кең және терең байланыс орнатуға, өзінің ойлау қызметін саналы түрде бақылау-ға және оны басқаруға мүмкіндік береді. Бірте-бірте оқушы болжамдармен, гипотезалармен өздігінен әрекет ету және оларды сыни бағалау дағдылары қалыптасады. Оқу қызметіндегі дербестік неғұрлым анық байқалады. Білімді меңгеру процесі зейін, қабылдау, есте сақтау және ойлауды дамытуға ықпал етеді. Назар неғұрлым басқарылатын болады және аға оқушы абстрактілі міндеттерді шешу кезінде оны ұзақ уақыт бойы шоғырландыра алады [2]. Қабылдау, есте сақтау, қиял және басқа да психикалық үдерістер кезінде интеллектуалдық көзқарас деңгейі артады, олар еркінділік белгілерін көбірек алады. Ересек оқушылар оқу материалын ұтымды есте сақтау тәсілдерін саналы қолдана алады және оны логикалық түрде үлестіре алады. Қазіргі таңда жоғары мектеп оқушыларының танымдық қызығушылықтарын дамыту формалары мен әдістері мәселесі өзекті болып табылады, өйткені сөздің кең мағынасындағы білімге деген қызығушылық – бұл тұлғаның білімнің, шеберліктің, дағдылардың кең ауқымын зерттеуге бағытталуы. Оқытудың мектеп үдерісіне қатысты сөздің тар мағынасындағы білімге деген қызығушылық – бұл бала тұлғасының, жасөспірімнің мектепте оқылатын барлық білім жиынтығын меңгеруге бағыттылығы [3]. Мектеп оқушыларының оқу іс-әрекеті мен оқудан тыс уақытындағы іс-әрекетінде танымдық қызығушылықтарын дамыту - өскелең буынға тәлім-тәрбие берудегі күрделі психологиялық әрекет болып табылады. Танымдық қызығушылықтын дамуы оқушылардың интеллектісін дамытумен байланысты екендігін негізге ала отырып, оқу үрдісін тиімді ұйымдастырудың, іс-әрекеттің субъектісінің шығармашылық сапалық ерекшеліктерінің, сабақ кезінде және сабақтан тыс кездерінде диагностикалық және шығарма-шылық тапсырмаларды ұтымды қолданудың мәні зор. Жалпы педагогикалық процесте танымдық қызығушылық мәселесі маңызды орын алады. Озат ұстаз оқушылардың қызығушылық, шығармашылық қабілетін дамыту барысында оқыту мен тәрбиелеу әдістерінің жаңа түрлерін іздей отырып, өзі шығармашылықты тұлға болып дамиды [4]. Балалардың білімге терең қызығушылығын және өз бетінше білім алу қажеттілігін тәрбиелеу – бұл танымдық белсенділікті және ой дербестігін ояту, кітап оқуға, еңбекке және еңбек адамдарына деген сүйіспеншілікті қалыптастыру, жасөспірімдер мен аға оқушыларды өзінің мінез-құлқы мен іс-әрекетіне жауап беруге, саналы, тәртіпті, мақсатты және іскер жас болуға үйрету. Нақты тақырыпқа, нақты пәнге деген қызығушылықты ояту және дамыту арқылы әрбір педагог қарапайым тәжірибе беруді жүзеге асырып қана қоймай, өз оқушыларын бір нәрсеге үйретеді, оларға нақты машықтар мен дағдыларды меңгеруге көмектеседі (тәжірибе жүргізу, міндеттерді шешу, кітап оқу, рефераттар, баяндамалар және т.б.), сонымен қатар әлсіз оқушылардың өз күші мен шығармашылық мүмкіндіктеріне деген сенімін нығайтады, өзінің дамуына неғұрлым күшті балаларға тоқтамай, өз бойында ерік күшін, күрделі тапсыр-маларды орындау Осының барлығы шығармашылық тұлғаны осы сөзді терең түсінуде тәрбиелеу болып табылады. Тұрақты танымдық қызығушылық – бұл адамның қызығушылығы, білімді тереңдетуге және шығармашылықпен қолдануға деген қажеттілік. Егер бұл қызығушылық оқушы болса, онда ол бағалау немесе мадақтау, марапаттау және марапаттау үшін емес, өйткені ол өзінің жеке тұлғасын жетілдіруге ұмтылады, ол басқаша әрекет ете алмайды. Бірақ терең қызығушылық пайда болады және бірден дамымайды. Оның пайда болуы мен дамуы үшін білім беру және өзін-өзі жетілдіру, тәрбиелеу және өзін-өзі тәрбиелеу жүйесі қажет, тек қана оқушының сабаққа, жиналысқа және т.б. қызығушылықтары мен қызығушылығын оятатын және оятатын әсер ететін қысқа мерзімді құралдарды іздеу ғана емес. Оқушылардың білімге деген қызығушылығын қалыптастыру және дамыту процесі осы үдерістің психологиялық-педагогикалық негіздеріне сүйеніп мұғалім арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Оқушылардың танымдық қызығушылығын дамыту мәселесі Ресейлік О.С. Гребенюк, В.И. Загвязинский, В.С. Ильин, А.Н. Леонтьев, И.Я. Ланина, Н.Г. Морозов, В.Н. Мясищева, Ф.К. Савина, Г.И. Щукина және т.б. еңбектерінде көрсетілген, мектеп тәжірибесінде оқушылардың қызығушылы-ғының жалпы деңгейін анықтау үшін Е.А. Климовтың әдістемесін қолдануға болады. Бұл бала мүдделерінің пәрменділігі мен түсінігін дәл анықтауға мүмкіндік береді. Танымдық қызығушылық тұлғаның қоғамдық құндылықтарға еркін араласуына ықпал етеді және жеке құндылықтарды таңдауды ынталандырады. Егер танымдық қызығушылық дамымаса, жеке-құндылықты қабылдауға, тұтас әлем түсінігіне ұғымдар мен фактілерді жинаудан шығу мүмкін емес. Қазіргі педагогикалық зерттеулерде танымдық қызығушылық таным саласын кеңейтуді, дүниетанымды қалыптастыруды, қызметтің мақсаттары мен құралдарын таңдаудағы жеке тұлғаның еркіндігін қамтама-сыз ететін тұлғаның интегративті сапасы ретінде қарастырылады [5]. Балалар, ата-аналар, мұғалімдер алдында үнемі жаңа міндеттер - жеке адамды дамытудың мүмкінші-ліктерін ашу, соның негізінде өзінің болашағын айқындау қойылады. Бұл мәселе төңірегінде Н.С. Лейтес: «Қазіргі таңда бұл мәселе соншалықты өзекті, тіпті оны дәлелдеп жатудың қажеті жоқ», - деді [6]. Н.С. Лейтес дарынды балаларды зерттей келе, олар еңбекке тартымдылығымен өзгешеленетін және «еңбектен қанағаттануды сазінетін нағыз кішкентай еңбекқорлар болып табылады», - деп көрсетеді [6]. Өз қызығулары бағытында дарынды адамдар қайтпас қажырлық таныта алады. Бұл қасиеттің адам-дағы көрінісі – 2-3 жасар баланың бір іспен үзбей шұғылдана алу уақыты. Басқа қатарларымен салыс-тырғанда дарынды бала өзін қызықтырған іспен бірнеше сағат шұғылданып, қажет болса, оған бірнеше күндер бойы қайта оралып, көздегеніне жетпейінше, әрекетін тоқтатпайды. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 Давыдов В. В. Анализ структуры мыслительного акта, 1960, № 2. 2 Жұбаназарова Н.С. Жас ерекшеліктер психологиясы. – Алматы, 2012 ж. 3 Возрастная психология. /Под ред. Л.Ф. Обуховой. – М., 1996 4 Казанская В.Г. Общение учителя с учениками в процессе обучения. – СПб., 1996 5 Гельвецкий К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании. – М., 1938. 6 Лейтес Н.С. Возрастная одаренность и индивидуальные различия. – M., 1997. Лейтес Н.С. жүктеу/скачать 4,65 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|