Ж. Нысамбаев, Н. С. Уалиев

37 
дастығы деп тҥсіну керек. Мҥндай әлемдік қауымдастықта саяси қызығушылық 
пен ынталану болуы мҥмкін және болады да. 
Интернет ӛзінің адептері бір-бірімен қатысатын адамдардың бір қатынас 
ортасында болуын талап етпейтін, қатынастың асинхрондық тҥріне жататын 
желілік сервистің алғашқы екі тҥрі ретінде енді. Бҧл, алдымен, электрондық 
пошта (e-mail) арқылы екі әңгімелесушінің хабар алмасуы, дегенмен әйтейір 
хабарламаны кӛпшілікке тарату және қатынастың микроортасына кейбір (онша 
кӛп емес) партнерлерді қосу мҥмкіндігі де болуы мҥмкін. Қатынас бойынша 
кӛпшілік партнерлерді біріктіргенде электоралдық хабарлардың тақталарын, 
жан-жақты жіберілетін парақтарды, ньютондарды (компьютерлік телекон-
ференцияларды) немесе эхо-конференцияларды, ал содан кейін вебфорумдарды 
қамтитын сервис пайда болады. 
Синхронды қатынас сервисі (кӛп жағдайда оны нақты уақыттағы қатынас 
дейді) диададағы кішігірім топтағы немесе кӛпшілік қатынастар қҧралдарын 
қамтиды. Қолданылатын бағдарламалық қҧралдарға тәуелсіз (компьютерлік 
пейджер, ICQ немесе 
аська 
деп аталады, модадан қала бастаған IRC, топтық 
ойындарға қатынасулар арасындағы қатынастар т.с.с) хабарламалар мен 
сихронды тҥрде электрондық поштамен алмасуды хат деп аталмауына 
қарамастан кӛпшілік жағдайда синхронды гаттар деп атайды.
Хат жазумен шектелместен, интернетті пайдаланушылар дыбыстық 
хабарламалармен бірге интерактивтік видеобейнелерді беруді игеруде– 
шындығында ол микрофон мен видео камераға тіркелган ақпаратты кең қуысты 
тҥрде беру. 
Бҧл сервис әзірше шектелген масштабта қолданылады, кӛпшілік жағдайда 
ол трансҧлттық фирмаларда ӛндірістік жиналыстар ӛткізуге пайдаланылады.
Интернеттің функциялары коммуникациямен шектелмейді. Оның кӛпшілік 
қолданылатын функцияларының бірі − (танымдық) сайттарда және www 
беттерде ақпараттық материалдарды араластыру, сол сияқты ақпаратты іздес-
тіру. ақпараттық кӛздерді орналастыруға әртҥрлі жеке адамдардың және 
(немесе ) мекемелердің шамасы келеді. Бҧлар веб-парақтарға ие болған жеке 
адамдар, ақпараттық агентіктер (ӛте белгілі және кӛпшілікке әйгілі газеттермен, 
агенттіктермен және студиялармен т.с.с қатар) тар «мақсатты аудиториялары» 
бар арнайы ақпараттық қызметтер жиыны, ресми органдар мен ведомостволар, 
қоғамдық қозғалыстар мен қызметтер, ақпараттық кӛпшілікке қол жетімді 
жинақтамалар (кітапханалар, архивтер, баспалар т.с.с) және жаңа қалыптасқан 
желілік қоймалар, катологтар т.с.с. ақпараттық массивтер мәтіндік материал-
дармен бірге бейнелер мен ақпараттың дыбыстық тасымалдаушылары (мысал 
ҥшін, мҧражайдағы суреттердің жиынтығы, музыкалық жинақтар, кинофильм-
дер мен телефильмдер, видеожазбалар т.с.с) 
Іс жҥзінде интернеттің барлық функциялары мен сервистері саяси іс-
әрекеттер мақсатында қолданылады. Саяси ҧйымдардың интернеттегі белсенді-
лігінің олардың БАҚ-дағы белсенділігінен айырмашылығы аз. Интернеттің 
оперативті тҥрде аз санды
(немесе) бай емес және (немесе) радикалды т.с.с. 
маргиналды ҧйымдар мен қоғамдық қозғалыстармен бірлеседі. Интернетті 
қолдану, біріншіден, осындай ҧйымдар мен қозғалыстарды олардың міндеттері, 

38 
мақсаттары мен әрекетесу әдістері туралы жарым-жартылай ақпараттарды; 
екіншіден, интернет мҥндай қоғамдастықтардың мҥшелеріне қҧпия ақпаратты 
(мысалы нҧсқаулар, кӛрсетулер, есептеулер т.с.с.) тез жеткізуге жағдай 
жасайды. Жасырын террористік ҧйымдармен кҥрес жҥргізу қажеттіліктерін 
тҥсіну демократиялық елдерді арнайы қызмет сҧраныстарына қҧшақ жаюға 
және осындай хабарламаларды ҧйымдастыру мен олардың мағынасын ашу 
қарапайым болып отырған жоқ. 
Балалардың кӛпшілігінен бӛлек этикалық ересек бҧзушылары оны 
қасақана істейді. Саясатшылдық кӛпшілік жағдайда этикалық тәртіп 
этикаларынан алшақтауда.
Әдетте интернетті пайдаланушылар акцияларға қатысушылар – ӛзгерістің 
этикалық емес тәртіптері білінбейді деп есептейді. Шынында ондай акциялар-
дың анонимдігі ҥлкен иллюзия, себебі әлемнің кезкелген 
нҥктесінен 
интернетке
қосылу провайдер-компанияның сервері арқылы орындалады, ал ол
кімнің қай телефоннан, қашан және кімнің қандай ресурстарына жҥгінгенін 
жазып отырады. Қайткен кҥнде де логикалық файлдар деп аталатындарға 
соқпай ӛту мҥмкін емес. Интернет-сайттарды компроматтарды «енгізіп жібе-
руге» қолдану қҧбылысының ӛміршеңдігі факт болып отыр, оған саяси тапсы-
рыс бар кезде осындай таза емес технология да ӛмір сҥре береді. Бҧл әдіс 
әдеттегі әдістерге қарағанда салыстырмалы тҥрде арзан. Интернетті бҧл 
мақсатта пайдалану кез келген деңгейдегі сайлау науқанын ӛткізу периодында 
мҥмкін болады. 
Электоратқа АПЫЕ-дің масштабы жағынан интернет әзірше әдеттегі баспа 
және электрондық БАҚ-на қарағанда кем тҥседі. Дегенмен оның ие болатын 
артықшылықтары оны әлемдік және ресейлік қоғамдық сананы трансформация 
жасаудағы идеологияның және саяси инструментарийдің маңызды қҧрамдас 
бӛлігі ретінде қарастыруға мҥмкіндік береді. БАҚ-ның ең қауіпті ерекшілігі 
(интернеттің де БАҚ ретіндегі) деп кӛптеген мамандық олардың ақпаратты 
адамдардың ҥлкен массалары арасында шын ӛмірдің қажетті (ҧсынылған) 
картинасы қалыптасатындай етіп таратуы деп санайды. 
АПЫЕ-дің БАҚ-ның араласуымен орындалатын, оның ішінде телеви-
дениенің кҥші мен нәтижелілігі ондағы оқиғаларға араласудың кҥшті психоло-
гиялық әсерімен тҥсіндіріледі, себебі адам оларға «осы жерде және қазір» ара-
ласады.
CNN эффектісі деп аталатын бҧл ерекше эффектіні кӛпшілік АПЫЕ-дің 
БАҚ арқылы жасалатын тиімділігінің басты басты шарты деп саналады.
Радиохабар станциялары мен телевизиялық каналдардың, жаналықтар мен
саяси бағдарламалардың кӛпшілігі интернет арқылы берілетіндіктен, CNN 
эффектісі интернетті пайдаланушылар ҥшін де қызмет етеді. Бҧл жерде ресми 
(саяси және адамгершілік) цензураның жоқтығы интернетте ақпарат тарату мен 
оны алудың бостандығы факторын атамай кету мҥмкін емес.
Дамыған елдерде және Ресейдің кӛптеген қалаларында ақпаратты әдеттегі 
БАҚ-нан алғанға қарағанда интернеттен алуға кӛшу тенденциясы байқалады. 
Бҧл ақпаратты іздеу уақытын кӛп кемітуге байланысты. Бҧл жағдайда пайдала-
нушы қажетті ақпаратты ӛзі таңдайды. Әдеттегі БАҚ-да ақпаратты тануға, сол 

39 
сияқты, саяси және басқа да мақсаттар ҥшін ақпаратты беруді максимал тҥрде 
басқаруға бағытталған. 
Интернетті пайдаланушыларға АПЫЕ-дің белгілі әдісі – ҥгіт-насихаттық 
ақпараттық материалды назар аударудың әртҥрлі технологияларының кӛмегі-
мен тарату, қызығушылығы бойынша біріктірілген топтарды ҧйымдастыру, 
электронды пошта адрестерін жаппай тарату ҥшін жинақтау болып табылады. 
Интернетте ақпарат таратудың екі жолы бар: 
1)
пайдаланушының қажетті ақпарат бар сайтқа енуі; 
2)
пайдаланушының ақпаратты ӛзінің электрондық поштасының адресі
арқылы алуы. 
Белгілі бір сайтқа енуді кӛбейту оны Интернет-адрестерге ендіру арқылы
әртҥрлі кӛпшілікке мәлім іздеу жҥйелеріне ендіру. Пайдаланушылардың зейінін
аударатын басқа бір технология ретінде баннерлерді жиі енетін сайттарға
орналастыру. 
Қызығушылықтары бойынша әртҥрлі виртуалды топтарды қҧру жекелеген 
идеяларды кӛпшілікке белгілі әдістердің бірі болып саналады. Тҧрақты тҥрде 
қҧрылған виртуалды топтар кірістірілетін идеяларды қабылдауға қабілетті 
адамдардың бар екенін кӛрсетеді, ал топтың мҥшелері санының ӛсуі АПЫЕ-нің 
тиімділігін кӛрсетеді. 
Электрондық поштаның желідегі адрестерін жинақтау адамдардың ҥлкен 
топтарына мақсатты тҥрде әсер етуге негіз болады, себебі, олдербессипаттағы 
ақпараттар бар мәліметтердің ірі базасын қҧруға мҥмкіндік тудырады, ал ол 
ықпал етілетін топтарды бӛліп алуға жағдай жасайды. Келешекте қажет болған 
жағдайларда осындай топтарға ҥгіт-насихат сипатындағы материалдарды 
жіберу мҥмкін болады. 
Ақпаратты компьютерлік желілер бойынша тез тарату технологияларының 
мәні артып келеді, оның себебі, олар мақсатты тҥрдегі ақпараттық-насихаттық 
шараларды мемлекет тарапынан бақылаусыз ӛткізуге мҥмкіндік береді. 
АПЫЕ-дің Интернеттегі кҥші мультимедиа және виртуальды шындық 
(ВШ) технологияларының жаңа тҥрлері кӛмегімен бірнеше есе кӛбейтіледі. Бҧл 
технологиялар АПЫЕ-нің эмоционалдық қҧрамдасын қолдап отырады, ӛйткені 
олар пайдаланушыларды оқығандары мен естігендері бойынша кҥйзеліске 
тартады. Жеке адам ҥшін виртуалды кеңістікте болу жалпы алғанда қауіпсіз 
емес, себебі шындықты имитациялау адамның санасына және санадан тыс ой 
әркетіне ықпал ететін психологияпық қҧрал болып есептеледі. Сананы 
жасырын тҥрде анипуляциялауға, психикаға жҧмсақ қана қысым жасауға негіз-
делген әлеуметтік бақылаудың жаңа формалары пайда болуы мҥмкін. 
Практикалық тҧрғыдан қарағанда ВШ технологиялары АПЫЕ-ді жеке 
адамға тән етеді, яғни нақты адамның санасын бағытты тҥрде манипуляция 
жасауға жағдай тудырады. Әдетте бҧл белгілі бір жеке адамды немесе идеяны 
әккілік реклама жасау арқылы іске асады, ол ойланған виртуальды тонмен ере 
жҥреді. ВШ технологиялары нақты видеобейнелердің элементтерін, 
компьютерлік графика арқылы жасалған элементтерді біріктіре отырып 
кезкелген нақты жағдайда жасауға мҥмкіндік тудырады. 

40 
Бірақ Интернетте желінің ӛзіне ғана тән арнайы әдістері де кездеседі, олар: 
корпаративті компьютерлік жҧмысына бӛгде адамдардың заңсыз араласуы; 
хакерлік бҧзу арқылы парольдерді ҧрлау және астыртын электрондық хаттарды 
тарату; «дҧшпандық» веб-сайтын жарым-жартылай немесе толықтай бҥлдірмей 
ауыстыру, мысалы домендік атты ҧрлау жолымен, оның нәтижесінде пайдала-
нушы жалған бетке тҥседі және тағы басқалар. 

жүктеу/скачать 1,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: