Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
(руркі тілді ислам философиясы
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| (руркі тілді ислам философиясы
177 І и сіздікті көріп қайғырады, өз кезіндегі қоғамдық өмірге наразы болады. Олардың мекен еткен қоныстарын менсінбейді...». Адам баласы ежелден бақытты өмірді, бейбіт тіршілікті, берекелі тұрмыс- ты аңсаған, армандаған, іздеген. Қайткенде адам бақытгы болады, қай жерде қандай жағдайда ол өзін бақытты сезінеді, міне, мұндай сұрақтар эр заманньщ данышпаньш да, қарапайым жұртын да толғандырған. Шығыста эл-Фараби, Жү- еіп Баласағұн, Батыста Сен-Симон мен Фурье, Кампанелла тэрізді ұлы ойшылдар адамгершілік, рақымдылық пен берекелік проблемаларын сөз еткен өздерінің шьіғармаларында идеал қала мен патшалықты, ондағы қайғы-мұңсыз адамдарды суреттеп, утопиялық ойдың озық үлгісін туцырады... Асан қайғы туралы піығармалардың басым көпшілігі элеуметтік-утопиялық эпсана болып келеді. Асан қайғы өз жыр-толғауларында, шешендік сөздерінде хандық мемлекет- ті нығайту, елдің қорғаныс қабілетін артгыру қажеттігін насихаттайды. Жэнібек ханды табысқа мастанбауға, елдің түбегейлі болашағын ойлауға шақырады. Сол кездегі қоғамның әдет-ғұрып, мінез-құлық (мораль философиясы) мәселелерін көуереді. Өзінің ғүмырын туыстас руларды бір орталыкты, қуатты мемлекет етіп ұйыстыру жолына арнайды (ағартушылық көзқарастары). Біздің заманымызға жеткен холғауларынан Асанның қилы кезең табиғатын жыға танығаны, тіпті Алтын Орданың орнында пайда болған хандықтардың бэрінің құрып бітетініне дейін болжай алғаны көрінеді. XV ғасырдың аяғына қарай қазіргі Қазақстан шегінде құрылып, тұтас ғасырлар бойы тарих сахнасында дәуірлеген Қазақ хандығы бір кездегі өзбек ұлысынан бөлінген түрік, моңғол тектес эртүрлі тайпа-рулардың саяси одағы еді, яғни моңғолдың Ақ Ордадан тараған тайпаларының конфедерациясы болатын. Қазақ хандығы күшейген сайын мал-жанға жаңа қоныс-жайылым іздеген ноғай, өзбек, моңғол тұқымдас көптеген тайпалар оған келіп қосыла берді. Бірте-бір- те өрісі ұлғайып, қанатын жайған хандық XVII расырдың соңғы ширегіне қарай Қазақстанның қазіргі аумағына иелік етті. Ру-тайпалардың саны өсіп, жер ауқы- мы кеңіген соң элеуметтік ұйымдастыру мәселелері алға шыға бастады, сондай-ақ іргелес елдер тарапынан төнген қауіп-қатер көшпенділер мемлекетін нығайтуға һтермеледі. Мемлекетті Шыңғыс эулетінен шыққан хан басқарды. Шығыс түрік хандығындағы басқару жүйесіне ұқсас, Қазақ хандығында да дербестікке, тэуел- < сіздікке ұмтылу белең алды. , Асан қайғы сол кездегі қазақ даласындағы елдің бас ұраншысы, халықтьщ ақылгөйі, хандықтың «бас идеологы» болды. Елбасы Жәнібек ханға айтқан мына бір толғауы осы ойымызды айғақтаса ке- рек: жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|