Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
ТүрЮ •плді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| 157
ТүрЮ •плді ислам философиясы целдікке жеткен жан туралы: «Олар өздерін мұхиттың бірегей толқыны сияқ- jjj сезінеді, ал көптүрлілікті су бетіндегі желмен теңістіреді», - дейді. Уақыт кеністігі мен материя «бөлшектерімен» көрінетін трансценденттік болмыс секілді уакытпен байланысы жоқ адами рух эртүрлі заттар мен жағдайлардың көп түрлі- дігін жасап, бөліну мен ұзақтылықтың уақыт пен кеңістік категориясының елесін жасайды. Адам санасы болмыстың «ультра-рациональды» өлшемін түсіне алады. gipaK мұндай тәжірибе адам танымын кеңейте ала ма? Негізінде, адам санасы бі- лімді алып, метафизикалық элемнің сұлулығын бақылап рақатқа бөленеді жэне материалды Ғаламды Құдайдың керемет, таңғаларлық өнері ретінде тамашалай алады. Ар-Румидің метафизикалық жүйесінде махаббат маңызды рөл атқарады. Қасиетті Құранда да махаббат негізгі орындардың бірін алады, бірінші беттен: «Барлық мақтау бүкіл әлемнің Раббы Аллаға тэн» (1:2), «Аса қамқор, ерекше мейі- рімді» (1:3), «Қиямет күнінің иесі» (1:4) деген жолдарды көреміз. Яғни құдайлық махаббат ретінде көрінетін қамқорлық пен мейірімділік, абсолюттік шындыққа Караганда онтологиялық тұрғыдан құдайлық заң мен эділдікке сай негізделген. Құдайға құлшылық ету - махаббаттың иесіне бағытталған іс-эрекет. Қамқор бола отырып, Ол өз жаратқандарына деген махаббат арқасында әлемді жаратты. Иесі бола отырып, Ол өз қүлдарына деген махаббатпен болмысты сақтап тұр; Мейірімді бола отырып, ол өз жаратуларына деген махаббат арқылы кешірімді. Құранның басқа жерінде: «Раббыларың мәрхамет етуді өз үстіне алған» (6:54) де- лінген. Осы мейірімділік барльщзаттарды қамтиды: «Рахметім эр нәрсені сыйдыр- ды» (7:156). Сондықтан ислам философтары махаббат туралы көп сөз қозғаған. Құдайдың ғаламдық, барлығын қамтитьш күш секілді платондық махаббат - Ероса концепциясы ислам философиясы мен сопылық ойлардан көрінді. Руми үшін Құдайдың махаббаты жандарды бір-біріне тартатын тылсым күш: Ғаламдағы барлық атомдар ғашықтар секілді .бір-біріне тартьшады, эрқайсы- сы басқа біреуге махаббаттың «магниттік» тартылысымен жақындай бастайды. Аспан денелері жылы құшақпен Жерді өздеріне тартады, жердің ғаламдық тарты- лыс күші арқылы кеңістікте шам секілді ілініп тұр. Жан-жақтан теңестірілген, тартатын күшпен Жер үімып немесе томен түсіп кетпейді. Аспан сарайы магнит- тен жасалған, ішінде ешқандай жіпсіз темір жұлдыз ілініп тұрған үй». Құдайға ■ деген махаббат эволюциялық «қарқьшда» бір-біріне қарсы қозғалатын атомдар мен элементтер жағдайы да осындай. Сондықтан заттар ылғи өзгеріс пен әртүр- лі формаларға мезетпен өзгеру үстінде. Материя негізі - Құдай, оның қозғалу мақсатында да Қүдай бар. Құдайга жақьшдау үдерісі арқылы біз сағат сайын заітардан кемелділіктің барлық жаңа көріністерін тамашалаймыз. Ар-Руми адамның қандай да бір әлеуметтік тобы мен мэдениеттің түріне жатпайтын галамдық, эмбебап діни түсінік пен жарқьгвдаған жұлдыздар, агып жатқан өзендер мен өсімдіктердің барлығының діні бірегей екеніне көз жеткізе- ді. Бүл дінді ішкі сезімі, сенімі мен іс-эрекеті галамдьщ махаббатқа сай келетін адамдар қабылдай алады. Шынайы дінді түсінуге болмайтын соқыр сезім емес, мұны қабылдау керек. Сенім - қарапайым жэне төменгі заттарды күрделі мен жоғарғы деңгейге өзгерте алатын күш жэне секунд сайын сезінетін, басынан ке- шіретін, қабылданатын шындық. |