Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
8 2 V III тарау. K fSag философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| 2 8 2
V III тарау. K fSag философиясы ер азаматтардың қашан да болғанын аңсайды. Бұдан біздің пайымдайтынымыз, жері мен намысын қорғаған ұлы ақын сол кезеңдегі әлеуметтік мэселелерді үлкен сезімталдықпен ұғынып, шығармаларьша оны арқау ете білгенін байқаймыз. Әлеуметтік теңсіздік, зорлық пен зомбьшық жэне қанаушылық жаңа заман жемісі: Бұл ата-бабаның бұрыннан келе жатқан салт-дәстүрін, шариғат занын бұзғандығынан дейді ақын. Оның пікірінше, мұндай салт-дэстүрдің күйреуі, мұсылмандық адамгершілік ережелерінің бұзыла бастауын Дулат қазақ даласына басқа пиғылмен, басқа да дін өкілдерінің келуінен дейді. Дулат қазақ халқының қалыптасып қалған көшпенді болмыс тіршілігін жырлай отырып, жаңадан ене бастаған тұрмыс салтына, оны бұзатын кұбылыстарға қарсы шығады. Сонымен қатар оның қоғам өміріндегі болып отырған өзгеріс, кейбір әлеуметтік мэселелерді шешуде оның дэрменсіздігін «Бағасы кеткен жігіттің» де ген толғауынан байқап көруге болады. Ол адамдар арасындағы шынайы карым- қатынастың бұзыла бастағанын айта келіп, адамдар азды, балалар ата-аналарын сыйлаудан қалып барады деп қынжылады. Дулаттың кейбір шығармалары өмір шындығымен тікелей ұштасып жатыр. Ол сол кезеңдегі әділетсіздікке, надан ел билеушілерге қарсы шығып, оларды қатты сынға алды. Бұл Дулаттың әлеуметтік философиясы - жер-су идеясы, елдің бірлігі, оны сақтап қалу идеясы, адамдарга, басқа жұртқа күш көрсетпеу философиясы. Біздің ең басты ұғатынымыз - Дулат ақын өз заманының адал перзенті болганы. Дулат ақыннан кейінгі, онымен қатар өмір сүрген зар заман ақындарының ішіндегі ең көрнектілерінің бірі - Шортанбай Қанайұлы. Ақынның философиялық толғауларының бірі «Зар заман» деп аталады. Енді осы толғауларынан үзінді келтірейік: Мынау ақыр заманда, Алуан-алуан жан шықгы, Адам, араз хан шықты Сауып ішер сүті жоқ Мініп көрер күші жоқ Ақша деген мал шыкты, - дейді. «Қарағай басын шортан шалған» заманның келгенін, адамдар арасындағы қадір, сыйлаушылық кете бастап, заманның азғанын бай мен төренің дүниеге құныгып, бір-біріне қайырсыз болғанын, малды айырбас сауданың орнына яктттяны н дүниеге келуі адамдардың қадір-қасиетін кетіріп, пиғылын өзгертті. Көшпенді мал шаруашылығына бейімделген қазақ тұрмыс-салтының күйреуі қоғамдағы адамгершілік ережелерін бұзды. Ол ақыр заманның жақындауының белгісі деп ұқты. «Қайырымды» байлар сараң, дүниеқор болуы, кедейлерге, элсіздерге «көмек» беруді қойды. Екіжүзділік, зұлымдық тұрмыс салтына айнал- ды деп қынжылады. Мұның өзі зар заман, Зарлығының белгісі ¥ л ы сыйламас атасын. Арам сідік болған соң, Атасы бермес батасьш. Қазы, болыс хан қойды, |