Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
0 2 V III тарау. Крзаң философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| 3 0 2
V III тарау. Крзаң философиясы телспатияның кейде тікелей, кейде жанамалай, Шәкәрімнің ұждан туралы ой толғауына игі қызмет етіп отырғанын көруге болады. Дегснмея оның діни мистикалық ағымдарға да аракідік көңіл бөліп, жылышырай танытқанын да байқап қаламыз. Бұл жөнінде философия ғылымының докторы, профессор О.А. Сегізбаевтың өзінің «Казахская философия XV начала XX века» атты ғылыми монографиясында айтылған пікірлерінде Шәкәрімнің философиялық дүниетанымына, көзқарасына ешқандай да күмән келтіруге болмайтындығын баса айтып өтеді124. Шәкәрімнің асқан жоғары білімдарлығына, Батые пен Шығыстың мәдениетін жетік білетіндігіне оның өзінен ксйін қалдырған рухани мұралары тікелей куә. Шәкәрім тұңғыш қазақтың кэсіби философы ретінде қазақ философиясының да деңгейін өз еңбектері арқылы кэсіби философия деңгейіне көтере білді. Айталық, Шокэрімнің өлеңдерінде, поэмаларында, тарихи философиялық трактаттарын- да Шығыс пен Батыс елдерінің талай ойшылдарының, ғалымдарының, ақын- жазушыларының еңбектері мен шығармаларының аты ғана аталып қоймай, со- нымен бірге мазмұн-мәні ашылып, кейде бірсыпыра ой-пікір жарыстырылып отырады. Бұл да - Шәкәрім мұрасының айтарлықтай мәнді өзгешеліктерінің бір қыры». Бұған дэлел «Үш анықта» кездесетін XIX ғасырдың екінші жартысындағы көптеген Еуропа жэне Шығыс спиршуалистерінің есімдерінің аталуы, аталып қана коймай олардың шығармаларынан да үзінділер келтіріп өз пікірлерін де үнемі жалғастырып отырған. Олар: Жанне д ’Арк, Колен Штобе Аланкар, Море Лошпатый, Өзен Носи, Хасан Марзух, америкалық спиритуалистер Однос Мор фе, Руберт Keep, лондондық профессор Корке жэне т.б. Шәкәрімнің көп шығармалары терең философиялық тарихи сипатта жа- зылған. Сол философиялық ғылыми мұраларын зерттеу ісі соңғы жылдары ғана қолға алынып, біраз ғылыми зерттеулер жүргізіліп, зерттеу нысанасына айна- лып отыр. Шәкәрім мұрасы ұлан-ғайыр. Оның толғамаған тақырыбы, қалам тартпаған жанры жоқ деуге болады: поэзия, философия, проза, эссе, дастан, ау- дарма, хроникалық шығармалар, т.б. Сондай-ақ Шэкэрім мұрасында эпостық жанрдың бір түрі, белгілі бір оқиғаны өлеңмен баяндайтын, сюжетке құрылатын шығармалар, поэмалар елеулі орын алған. Шәкәрімнің көзі тірісінде жарияланған шығармалары 1912 жылы Семейде «Ярдам» баспасында жарық көрген - «Қазақ айнасы» кітабы, «Қалқаман - Ма- мыр», «Еңлік - Кебек» поэмалары. 1911 жьшы Орынборда басылып шыққан «Түрік, кырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі». Шәкәрімнің барлық жазғандарын бұл арада атап айтып жеткізу мүмкін емес. Де- генмен негізгілерін атап өтелік. Үсақ өлендерінен басқа: «Ендік — Кебек», «Қалқаман - Мамыр», «Қодардың өлімі», «Нартайлақ - Айсұлу», «Мұтылғанның өмірі» поэма лары, «Қазақгардьщ кітабы» (этнофилософиялық), «Мұсылмандық шаргы», «Үш анық» философиялық трактаттары, «Әділ — Мария» көлемді романы, «Түрік, қырғыз, қазақ һэм хандар шежіресі» - тарихи шығармасы. Бұдан басқа ақьш Пушкиннің, Толстойдьщ, Шьныс жұлдыздары Физули, Хафиз жэне Науаидің өзінің сүйікгі ақындары Лермонтов, Некрасов, Байронның шығармаларын көптеп ауцарған. 124 Сегизбаев О.А. Казахская философия X V -X X веков. - Алматы: Ғылым, 1996. - С. 374-375. |