Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
| 114-жатты²у.
Ашы³ райлы етiстiктердi ³атыстырып, «Ата к±сiбi» деген та³ырыпта шаІын хабарлама жа зыґдар. § 28. БªЙРЫЈ РАЙ Б¾йры³ рай iс-±рекеттiґ тыґдаушыІа (II жа³) я бµгде бiреуге (III жа³) немесе µзiне (I жа³) ³аратылып, б¾йыра, талап, тiлек етiле айту маІынасын бiлдiредi. Мысалы: Тыґда, дала, Жамбылды. (Ж. Ж.) ўылым тап пай ма³танба. (А.) Јызсын еґбек, ³айнасын кїш майданда. (И. Б.) Мен жазайын сiзге хат. О³ып кµрсiн ол шындап. (А.) МысалдаІы тыґда , ма ³ танба, ³ ызсын, ³айнасын, жазайын , кµрсiн деген етiстiктер белгiлi бiр жа³³а ³аратыла б¾йыра талап, ниет етiле айтылып т¾р: сен тыґда, ма³танба (II жа³), ол ³ызсын, ³айнасын, кµрсiн (III жа³), мен жазайын (I жа³). Сµйтiп, б¾л жа³³а (кµбiнесе II жа³³а) ³аратылып, ³имылдыґ, iс-±рекеттiґ орындалуын талап ету маІына- сын бiлдiретiн етiстiктiґ рай тїрi бѕйры³ рай деп ата- лады. Етiстiктiґ б¾йры³ рай т¾лІасы б¾йры³ты³ маІы- намен бiрге талап, тiлек ету, ниет маІыналарын да бiлдiредi. Ўдетте, б¾йры³ты³ талап ету маІынасы II ж±не III жа³тарда аны³ кµрiнедi де, I жа³та ол, кµбiнесе, ниет ету маІынасында келедi. 92 Етiстiктiґ бас³а рай тїрлерiне ³араІанда, б¾йры³ райдыґ µзiндiк ерекшелiктерi бар. Еґ басты ерекшелiк б¾йры³ райдыґ жасалуынан кµрiнедi. Егер бас³а рай тїрлерi етiстiк тїбiрлерiне белгiлi ³осымшалар жал- Іану ар³ылы жасалып, одан кейiн жiктелiп келсе, б¾йры³ рай тїрi ж¾рна³ ар³ылы жасалмай, етiстiк тїбiрлерiнiґ ерекше жiктелуi ар³ылы, яІни жiктiк жалІаулары жалІануы ар³ылы жасалады. Ол жiктiк жалІаулары етiстiктiґ негiзгi ж±не туынды тїбiрлерiне, етiс ж±не болымсыз етiстiк т¾лІаларына бiрдей жал- Іана бередi. Екiншi ерекшелiк – б¾йры³ райдыґ II жа³ анайы тїрiнiґ ³осымшасы болмай, сырттай Іана т¾лІасы жаІынан етiстiктiґ негiзгi ж±не туынды тїбiр т¾лІасы- мен, етiс ж±не болымсыз етiстiк т¾лІаларымен с±йкес, ¾³сас келедi. Мысалы: (сен) кел, ойла, барІызба, сµйлетпе . Ал II жа³тыґ анайы кµпше тїрiнде -ыґ, жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|